Nitrat kislotasini fizik-kimyoviy xususiyatlari va qo‘llanishi

2NО_(г)QО_2(г0=2NО_2(г)Q112,3кж (10)
Bu reaksiya amaliy kaytar bo‘lgani uchun, uning muvozanati temperatura va bosimga bog‘liqdir.Reaksiya hajm torayib, issiqlik chiqish bilan ketgani uchun, Le-Shatelye prinsipiga muvofiq, jarayon muvozanati haroratni pasayishi va bosim oshishi bilan o‘ngga siljidi. Harorat 423 K(150^оС)dan past bo‘lganda NO deyarli to‘liq NO2ga o‘tadi va aksincha harorat 973К(700^оС)dan yuqori bo‘lsa, NО₂deyarli to‘liq ravishda NО va О_2гga parchalangan bo‘ladi.
Ma’lumki, deyarli ko‘pchilik reaksiyalar tezligi harorat oshishi bilan oshadi. Ammo, NОni NО₂ga oksidlash reaksiyasi tezligi bu umumiy qoidadan farqli o‘laroq, harorat oshishi bilan, aksincha, kamayadi. Buning sababi shundaki, NOni NО₂ga oksidlanish oraliq maxsulot -(NО)₂-azot monooksidini dimeri hosil bo‘lishi bilan ketadi:
2NО=(NО)₂QQ (11.)
Bu reaksiya ham qaytar, gomogen va ekzotermikdir.Le-Shatelye prinsipiga muvofiq, haroratni oshishi muvozanatni sapga burilishiga, ya’ni hosil bo‘lgan dimer (NО)₂ni yana azot monooksidi Nogacha parchalashga, ya’ni (NО)₂ni chiqishini kamaytirishga olib keladi. Bu esa o‘z navbatida NО₂ni quyidagi reaksiya bo‘yicha hosil bo‘lishini xam kamaytiradi:
(NО)₂QО₂=2NО₂QQ (12.)
yoki reaksiyalarni birga yozsak:
2NО=(NО)₂QQ₁ (11.)
(NО)₂QО₂=2NО₂QQ₂ (12.)
2NОQО₂=2NО₂QQ
Shunday qilib, NOni NO2ga oksidlash jarayonida haroratni oshishi nafaqat NО₂ni chiqishini kamaytiradi, balki bu jarayonni tezligini kamaytirishiga ham olib keladi, sababi bu vaqtda oraliq mahsulot- dimerni miqdori kamayadi.
Rangsiz NOni oksidlash natijasida nitroza gazlari asta-sekin qizil-qo‘ng‘ir tusdagiNО₂ga o‘tadi. Agarda bu aralashma keyinchalik sovutilsa, uni rangi yo‘qola boshlaydi, bu esa rangsiz N₂О₄ (polimerlangan, ya’ni NO2ni dimeri)ni hosil bo‘lishdan dalolat beradi: