Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti professional ta


Yevropa amaliy bezak san’ati kompozitsiyasi



Yüklə 0,99 Mb.
səhifə10/11
tarix07.02.2022
ölçüsü0,99 Mb.
#114255
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Tas san\'at tarixi Pardayeva Eliza

2.2.Yevropa amaliy bezak san’ati kompozitsiyasi.

Amaliy bezak san'at kompozitsiyasi tushunchasi xalq amaliy san'atiga qaraganda kengroq, dizayndan qadimgi, bir xil emas ijtimoiy va mafkuraviy tarkibga ega. Badiiy hunarmandchilikning vazifalari:



  • me'moriy va fazoviy muhit bilan sintez, masalan, dunyoviy va me'moriy inshootlar;

  • estetik ehtiyojlar va funktsiyalarning o'ziga xosligimahsulotlar va ularning yuksak va chiroyi haqidagi tarixiy g'oyalarga muvofiqligi - DPI (kiyim-kechak, chinni idishlar ansambli ansambli,) o'yinchoq va boshqalar);

  • an'anaviy texnologiya va materiallar - monumental va dekorativ (vitray, mozaika, devor rasmlari) dan zargarlik buyumlari va texnologiyagacha.

Yevropa amaliy bezak san’ati kompozitsiyasi uzoq vaqt davomida klassik san'at tarixi doirasida ko'rib chiqilgan: "Umumiy san'at tarixi", "Dekorativ va amaliy san'at tarixi", "Rossiya san'ati tarixi" mos keladi. Tizimli ravishda G'arbiy Yevropa DPI "Yevropa amaliy bezak san’ati kompozitsiyasi " (A. Moran) va "Buyuk Illustrated Antikalar Entsiklopediyasi" kitoblarida keltirilgan.

Xalq ijodi, shuningdek, -amaliy bezak san'atning umumiy ta'riflari doirasida,biz uni barqaror mustaqil tizim sifatida ajratishimiz mumkin, ya'ni:

-xalq ijodidagi bezak dunyoqarash evolyutsiyasi sifatida - badiiy obrazlarda aks etadidunyo haqidagi g'oyalar (tajribani sintez qilish, makon va tushunchalarni sakralizatsiya qilish, mifopoetik arxetiplar, atrof-muhitni estetiklashtirish);

-dizayn qo'lda ishlaydigan texnologiyalar sohasi sifatida - foydali narsalarning me'morchiligi va ularni qayta ishlash uchun an'anaviy materiallar, texnologiyalar va texnikalardan foydalanishning ifodasi;

-dehqonlar va shahar aholisining mehnat vositalari va hayot vositalariga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish uchun binolarni yaratish: uy-joylar, kiyim-kechaklar, zargarlik buyumlari, hayot ob'ektlari, qo'l mehnati vositalari hisoblanadi.

Amaliy bezak san'at uchun umumiy sintezning asosiy sharti sifatida ansambl hisoblanadi.Masalan, ansambl tushunchasi (me'moriy, ayollar kiyimlari, xalq me'morchiligi, zargarlik buyumlari va boshqalar).Badiiy hunarmandchilik va xalq amaliy san'atidagi kompozitsiyaning haqiqiy mazmunini tavsiflash uchun quyidagi tushunchalarni ko'rib chiqish mumkin: kompozitsiya va tabiatshunoslik bilimlari o'rtasidagi bog'liqlik;

-kompozitsion vositalar;

- kompozitsiyaning janr jihatlari

-badiiy hunarmandchilik;

badiiy sintez vositalari.

Kompozitsiya va tabiatshunoslik bilimlari o'rtasidagi bog'liqlik. Dekor va bezak bevosita bog'liqdir.Tabiat8 qonunlarining birligi va universalligi g'oyasi. Bunday bog'lanish qonunlari morfologiyani o'rnatishga harakat qilmoqda, nafaqat kontseptsiya, balki kontseptsiya til tizimining bir qismi, ammo umuman organizmlarning shakli va tuzilishiga harakat qilmoq. San'atning morfologiyasi mavjud, landshaft morfologiyasi va boshqalar.

Ma'lumki, ushbu atamani birinchi bo'lib ilmiy asosga kiritgandoktrinani yaratish ustida ishlagan I. Gyotening aylanmasi "Shakl, ta'lim va o'zgarish haqida". Lekin harmonik kompozitsiyaning muvozanatini izlashtuzilmalar doimo saqlanib kelingan. Shunday qilib, mutanosiblik qonunlarini o'rganish dunyoga inson tanasining yuzdan ortiq nisbatlarini berdi.

Yevropa amaliy bezak sanat kompozitsiya vositasi ikki xil qonunlarning vizual va estetik aloqalari majmuasi bilan belgilanadi.



Birinchisiga mutanosiblik va ulardan foydalanish qulayligi kiradi, bu Protagoraning formulasi bilan bog'liq bo'lishi mumkin: "inson hamma narsaning o'lchovidir".Kompozitsiya vositalarining ikkinchi umumiy tartibi tasvir va shaklni qurishda ichki naqshlarni metro-ritmik, statik-dinamik, nuans-kontrastli naqshlarda, simmetriya va assimetriya nisbatlarida, rang-koloristik va tekstura-tekstura vositalarida ifodalaydi.Ushbu vositalar inson ongining umumiy psixofizik qonuniyatlarini va uning butunlikni, uyg'unlikni, umumiy taassurotning to'liqligini istashini ifodalaydi.Barcha san'atlarning asosi bo'lgan shakldan.Demak, kompozitsiyaning rang-barang naqshlari unchalik ahamiyatli emas, ranglarda saqlanib qolgan xalqlar madaniyati rang tizimlari mifologiyasini shakllantirishda ramziylik, geografik va iqlim xususiyatlari, konfessional dinlarda rangning ramziy tushunchalarini shakllantirish boshqa san'at turlariga qaraganda badiiy hunarmandchilik uchun katta ahamiyatga ega.Shuningdek, to'qima nisbati va tarixiy an'analarning chuqurligi tufayli to'qima va badiiy va hunarmandchilik uchun turli xil materiallar san'at juda dolzarbdir.



XULOSA

Amaliy sanʼat asarlari va bu-yumlari insonning moddiy muhitini go‘zallashtirishga, estetik boyitishga xizmat qiladi, ayni paytda o‘zining ko‘rinishi, tuzilishi, xususiyatlari bilan insonning ruhiy holati, kayfiyatiga ta’sir etadi, bezatilgan narsalar hayotda foydalanilishidan tashqari badiiy qimmati bo‘lgani uchun ham qadrlanadi. Shuning uchun xom ashyoning go‘zalligi va nafis xususiyatlarini namoyish etish, unga ishlov berish mahorati va usullarining ko‘pligi Amaliy sanʼat da estetik ta’sirni oshiruvchi ahamiyatga ega faol vositalar-dir.

XX asrda me’morlikda o‘yma terrakota-dan, sirlangan g‘ishtdan foydalanildi, mahobatli binolarning devor, gumbazlari koshin bilan qoplab, bino ichi ganch o‘ymakorligi, bo‘yama naqshlar bilan bez-atilgan.Islom dini qaror topishi bilan Amaliy sanʼat ning turli sohalarida badiiy bezak asarlari, mavxum naqsh-bezaklar yaratishga intilish kuchaydi. 9 – 10-asrlar me’-moriy naqqoshlikda handasiy (yulduzsi-mon shakllarning turli ko‘rinishlari) va arab yozuvlari ishlash yetakchi o‘rinda turgan. Girih san’ati yuksaldi. Rang-li sirning ixtiro qilinishi (8-asr) bilan badiiy kulollik taraqqiy etdi. Samarqand, Toshkent, Buxoro, Termiz va boshqa shaharlarda sopol idishlarga naqsh-bezaklar ishlab, bo‘yab, ustidan sirlash usuli o‘zlashtirildi.

Yevropa amaliy san'ati bugungi kunda mamlakatlar o'rtasidagi madaniyatlararo integratsiyaning intensiv jarayonlari hamda zamonaviy san'at tarixining izlanishlari tobora kuchayib borayotgani sababli ham jiddiy ilmiy qiziqish uyg'otmoqda. Amaliy san'at, shu jumladan, badiiy va hunarmandchilikda kam ma'lum bo'lgan hodisalarni o'rganishadi.Shunday qilib, Yevropaning amaliy san'ati bugungi kunda eng yorqin, umuman tan olingan bo'lib, amaliy o'ziga xosligi juda batafsil tavsiflangan va o'rganilgan.Ammo hozirda kichik shimoliy mamlakatlar bunday ajoyib hodisalarga qanday erishganligi, qanday yo'llarda va kelajakda badiiy mukammallik qachon paydo bo'lganligi to'g'risida savol tobora dolzarb bo'lib kelmoqda, bu ilgari atrofda yoki hatto ilmiy manfaatlar chegaralaridan tashqarida bo'lgan.

Amaliy bezak san’ati o'zining ishlatish o ‘mi va mazmunigaqarab sohalarga bolinishidan tashqari, u qaysi materialdanishlanganIigiga qarab ham ajratiladi, masalan sopol (keramika),metall, yog‘och, mato va h.k. yoki ishlash uslubiga ko‘rao ‘ymakorlik, kandakorlik, quyish san’ati, gul bosish san'ati,qadama (intarsiya), to ‘qimachilik va h.k. deb nomlanishimumkin. Bunday atamalar XIX asming ikkinchi yarmidan ilmiyadabiyotlarda ishlatila boshlandi. Amaliy bezak san’ati asarlaridavming mcxldiy madaniyati, odamlaming turmush tarzi, milliyetnik xususiyatlari, ijtimoiy, iqtisodiy va sinfiy farqlari bilanuzviy bogliq holda mavjud boladi

Kompozitsiyaning rang-barang naqshlari unchalik ahamiyatli emas, ranglarda saqlanib qolgan xalqlar madaniyati rang tizimlari mifologiyasini shakllantirishda ramziylik, geografik va iqlim xususiyatlari, konfessional dinlarda rangning ramziy tushunchalarini shakllantirish boshqa san'at turlariga qaraganda badiiy hunarmandchilik uchun katta ahamiyatga ega.Shuningdek, to'qima nisbati va tarixiy an'analarning chuqurligi tufayli to'qima va badiiy va hunarmandchilik uchun turli xil materiallar san'at juda dolzarbdir




Yüklə 0,99 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin