Noyob va radioaktiv metallar rudalarni qazish va qayta ishlash

 Deflyatsiya
. Shamol faqat tekis yerlardagi jinslarni uchiribgina qolmasdan, barcha 
o`nqir-cho`nqirlarga, qoya toshlarning hamma kamarlariga kirib borib, yemirilgan 
mayda jinslarni xam uchirib ketadi. Bu xodisa deflyatsiya deyiladi. Deflyatsiya 
xarakati tog` jinslari qatlamlarining (ayniqsa gorizontal xolda yotganini) yon 
tomonlarini silliqlaydi, yemirib donalarga ajratib uchiradi, natijada har xil shakllar: 
minorasimon, stol, ustun, qurbaqa sallasiga o`xshash shakllar hosil bo`ladi. Deflyatsiya 

---

jarayoni natijasida yuqorida aytib o`tilgan jinslar yemiriladi, mayda donachalarni 
shamol uchirib ketadi va u joylarda har xil shakllar hosil bo`ladi. Yer yuzasiga yaqin 
joylardagi bo`sh jinslarni shamol uchirib ketadi, uning o`rnida xovuzsimon relyef hosil 
bo`ladi. Bunday joylar eol qozoni deb ataladi. Bunday chuqurliklarda yog`inlarning 
to`planishidan vaqtli ko`lchalar yoki botqoqliklar hosil bo`lishi mumkin. Ko`pincha 
cho`llarda bunday joylarda loyqa to`planib, yozda qurib qolib yorilib-yorilib ketadi va 
bu yerlar taqir deb ataladi.
Korroziya
. Korroziya so`zi lotincha bo`lib silliqlash, o`yish, tekislash demakdir. 
Shamol qum donachalarini uchirsa, qattiq tog` jinslariga uriladi va ularni shamolga 
qarshi tomonini qiradi, o`yadi, silliqlaydi. Shamoning ana shu bajargan geologik ishiga 
karroziya deyiladi. Shamol olib borayotgan qum odatda yer yuzasidan 2-3m balandda 
uchadi; shuning uchun korroziya qoya toshlarini tagini eng ko`p o`yadi;
Shamol qum donachalarini tuxtovsiz qattiq kuch bilan tog` jinslariga urishi 
natijasida ularda 1,5-2m keladigan chuqurchalar hosil bo`ladi. Shamol yumshoq jinslar 
orasidagi toshlarni ochib, tozalab ketadi. Karroziya qattiq cho`kindi jinslarni uyib, 
kichik-kichik chuqurlar hosil qiladi; ba`zan bunday jinslar juda jimjimador bo`lib 
qoladi. Cho`llarda shamolning ta`siri natijasida qumtepaliklar ya`ni 
barxanlar
 
hosil 
bo`ladi. Barxnlarning balandligi 2m dan 30m gacha, ba`zan 50-100m gacha yetishi 
mumkin. Barxanlar siljib turadi, masalan 1 yilda o`rta xisobda 2-10m gacha, ba`zi 
xollarda 100- 150 m gacha siljiydi. Dengiz, ko`l va daryo soxillariga to`lqin chiqarib 
tashlagan qumlarni shamol uchirib, quriqlik ichkarisiga olib ketishi va soxil buylab 
yotqizishi mumkin. Dengiz yoki daryo buyidagi qumtepaliklar 
dyunalar
 
deyiladi. 
Dyunalarning balandligi 20-25m gacha , ba`zan katta dengiz soxilida 20m gacha 
yetishi mumkin. Ular ham siljib, bir yil ichida 100m dan 200m gacha yo`l bosishi 
mumkin. 
Shamol keltirgan yotqiziqlar eol yotqiziqlar deyiladi. Eol yotkiziklari o`z xususiyati 
va shakli bilan boshqa yotqiziqlardan farq qiladi. Eol yotqiziqlariga qumdan tashqari, 
tabiatda keng tarqalgan lyoss (soz tuproq) xam kiradi.