Noyob va radioaktiv metallar rudalarni qazish va qayta ishlash

Optik xossalari
-mineral bo`lagining rangi, izining rangi, tiniqligi, yaltiroqligi. 
3.
Mexanik xossalari
-mineralning qattiqligi (MOOS shkalasi), ulanish tekisligi, 
sinishi va mo`rtligi. 
4.
Ximik xossalari
-xlorid kislotasi bilan reaksiyaga kirishi, erishi, mazasi va hidi. 
5.
Boshqa xossalari
-solishtirma og`irligi, magnitik xususiyati va boshqalar. 
1.1.
Minerallarning fizik xossalari
Minerallarning fizik
xossalariga ularning rangi, yaltiroqligi, shaffofligi, sinishi, 
qattiqligi, solishtirma og`irligi va boshqa xossalari kiradi.
 
Minerallarning fizik xossalarini talabalar yaxshi o`zlashtirishlari uchun
qo`yida ulardan ba`zi birlarining qisqa ta`rifini keltiramiz. 
MINERALLARNING QATTIQLIGI 
– minerallarning tashqi mexanik kuchga 
(tirnashga yoki boshqa) qarshilik ko`rsatish darajasidir. 

---

Qattiqligini mineralning yangi yuzasida aniqlash kerak. Nuragan minerallar, 
mayin va tuproqsimon minerallar agregati noto`g`ri va kam qattiqlikni ko`rsatadi. 
Quyida Moos shkalasidagi 10 ta etalon minerallarni jadvalini keltiramiz. 
 

1-jadval 
Minerallarning qattiqlik shkalasi 
Etelon 
minerallar 
№ MOOS shkalasi bo`yicha qattiqligi 
Qattiqligini MOOS 
shkalasida aniqlash 
Talk 
Mg
2 
[OH]
2
[Si
4
O
10
]
1 
qo`lga yog`dek 
o`nnaydi 
Gips 
CaSO
4 
2H
2
O 
2 
qog`ozga chizadi, 
tirnoq bilan chizsa 
bo`ladi 
Kaltsit 
C
a
CO
3
3 
Miss simni chizadi 
Fluorit 
CaF
2
4 
Miss sim va oynada 
chizmaydi 
Apatit 
Ca
s
[RO
4
]
3
(Cl,F,OH) 
5 
Oynani bilinmas 
chizadi 
Ortoklaz 
K[AlSi
3
O
3
] 
6 
Oynani chizadi 
Kvarts 
SiO
2
7 
Oynani oson 
chizadi 
Topaz 
Al
2
[SiO
4
]F,OH]
2 
8 
Oynani deyarli 
kesadi 
Korund 
Al
2
O
3 
9 
Oynani kesadi
Olmos 
C 
10 
Oynani osongina 
kesadi 
 
1 - Тalk 
2 - Gips 
3 - Kaltsit 
4 - Fluorit 
5 - Аpetit 
6 - Оrtoklaz 
7 - Кvarts 
8 - Тopaz 
9 - Кorund 
10 - Olmos 

---

ULANISH TEKISLIGI - mineralning ma`lum kristallografik yo`nalishi bo`ylab 
oynadek yaltiroq tekis yuza hosil qilishi. Ulanish tekisligi, uncha mayda bo`lmagan 
minerallar donalarida aniqlanadi. 
Ulanish tekisligi minerallarda qo`yidagicha bo`lishi mumkin: 
bir tomonda - slyuda, gips; 
ikki tomonda - dala shpati, proksen, amfibol (prizma buylab); 
uch tomonda - kaltsit (romboedr buylab), galenit (kub buylab); 
to`rt tomonda - florit (oktaedr buylab); 
olti tomonda - sfalerit (rombododekaedr buylab). 
 
Ulanish tekisligi turlari 
 
Ulanish tekisligi 
tiplari 
Hosil bo`lishi 
Misollar 
O`ta mukammal 
Mineral juda osonlik bilan ayrim 
plastinkalarga ajraladi 
Slyuda, 
talk, 
xloritlar 
Mukammal
Mineral ulanish tekisligi va boshqa 
tomonlar bo`ylab ajraladi 
Kalsit, galit, dala 
shpatlari 
O`rtacha 
Mineral kamdan-kam ulanish yuzasi 
bo`ylab parchalanadi 
Avgit, 
rogovaya 
obmanka 
Nomukkal 
Kvarts, 
nefelin, 
apatit 

---