O bobojonov k. Jumaniyozov

Nomoddiy aktivlarning chiqib ketishi. Nomoddiy aktivlarning sotish, 
almashtirish yoki boshqa usullar yordamida chiqib ketishi paytida, uning 
amortizasiya qilinmagan qiymati nomoddiy aktivlar schyotida chiqib 
ketishdan olingan foyda yoki ko’rilgan zararlar aks ettirilishi kerak.
Gudvil-aniqlab bo’lmaydigan nomoddiy aktivlar. Gudvil aniqlab 
bo’lmaydigan, eng ko’p tarqalgan va muhim bo’lgan nomoddiy aktivlar 
hisoblanadi. Gudvil firmaning yaxshi xarakteristikalari natijasida paydo 
bo’ladigan qiymatini belgilaydi, bu esa firmaning aniq aktivlaridan 
kutilgan daromadga qo’shimcha daromadlarni oshiradi. Gudvil olish 
dalilsiz xam mavjud bo’lishi mumkin, faqat bitta kompaniya boshqa 
kompaniyani sotib olgandagina yoki ularning qo’shilishi paytidagina 
ushbu gudvil joriy hisobda tan olinadi. Gudvil xaqidagi savollarni xal 
256

---

qilish avvalo uning ma’nosini ko’rib chiqishdan- nimalar natijasida gudvil 
hosil bo’ladi-boshlanadi, keyin esa baholash, ro’yxatdan o’tkazish, 
amortizasiya va gudvil hisobi xaqidagi savollariga o’tiladi.
Gudvilning konseptual moxiyati. Asosan, gudvil firmaning odatiy 
ko’rsatkichlaridan oshib ketgan, kelajakdagi moliyaviy ko’rsatkichlarining 
taxminiy qiymatini ifodalab beradi. Bu taxmin firmaga yoki uning 
muomalaviy sharoitiga tegishli nomoddiy qulay xarakteristika(tavsif)lari 
yoki omillari firma uchun kelajakda yuqori daromadlarni olish ehtimolini 
yuzaga chiqarishdan paydo bo’ladi.
Bunday qulay omillarga quyidagi omillarni misol keltirish mumkin:
1.
A’lo darajadagi rahbarlik qiluvchi komanda;
2.
Sotishni a’lo darajada tashkil qilish;
3.
Bitta yoki bir nechta asosiy raqobatchilardagi bo’sh darajadagi 
raxbarlik;
4.
Alohida samarali reklama (tashviqot);
5.
Ishlab chiqarishning maxfiy jarayoni;
6.
Nihoyatda yaxshi mehnat munosabatlari;
7.
Ishchilarni kasbga tayyorlashda qo’llaniladigan ilg’or dastur;
8.
Ishonchlilikning yuqori reytingi;
9.
Jamiyatda o’zgacha yuqori obro’ (imidj);
10.
Raqobatchining faoliyatidagi qulay bo’lmagan xodisalar;
11.
Boshqa kompaniya bilan o’rnatilgan qulay munosabatlar;
12.
Imtiyozli strategik ixlos;
13.
Ilgari noma’lum bo’lgan resurslarni yoki ishchilarning imkoniyatini 
aniqlash;
14.
Soliq kodeksidagi qulay bo’lgan imtiyozlar;
15.
Davlat qonunchiligidagi qulay bo’lgan imtiyozlar.
Bu omillardan har biri, shuningdek ro’yxatda keltirilmagan boshqa 
omillar ushbu omillarning yo’qligiga nisbatan, firmaga katta daromad 
olishning usullarini ko’paytiradi. Daromadlarning oshishiga imkon yaratib, 
bu omillar firmaning qiymatini alohida aktivlarning qiymatidan 
yuqoriroqqa oshiradi. Qiymatning oshishi ko’pincha firmaning bahosida 
aks etadi va gudvil deb nomlanadi.
Gudvilning boshlanishini yaratadigan omillarning asosiy xususiyati 
shundan iboratki, ular firmaning boshqa aktivlari bilan bog’liq bo’lgan 
qiymatini tashkil etadi. Ular firmaning bir qismi bo’lib, undan mustaqil 
bo’la olmaydi va bundan tashqari ularni alohida sotish imkoniyati ham 
bo’lmaydi. O’z navbatida bu tobe’lik baholashda jiddiy muammoni 
tug’diradi, chunki firmaning gudvilini firmadan ajratib bo’lmaydi, 
257

---

shuningdek alohida sotib olish yoki sotib bo’lmaydi; uni faqat firma 
sotilganda ob’ektiv baholab bo’ladi. Firma o’zining ishlab chiqarish 
rejalarini amalga oshirish paytida gudvilni yuzaga keltirishi mumkin, 
gudvilning qiymatini baholash mumkin bo’lganda bog’liq bo’lmagan 
boshqa sub’ekt bilan qandaydir bozor munosabatlari yoki muomala mavjud 
emas.
Firma gudvilni kelishilgan narxda faqat u ikkinchi firmani sotib 
olgandagina olingan va taqqoslashtirilgan aktivlarning hozirgi bozor 
qiymatidan yuqori bo’lgan narxda olgandagina tan oladi.
Hisob maqsadlari uchun gudvilni quyidagi ko’rsatkichlar o’rtasidagi 
farqlari bo’yicha ko’rib chiqish mumkin: firmani sotib olishning haqiqiy 
bahosi va tenglashtirilgan sof aktivlarning haqiqiy bozor qiymati. 
Qachonki gudvil qiymat tamoyiliga muvofiq bo’lsagina xarid qilish orqali 
olish uning qiymatini o’lchashning yagona ob’ektiv vositasi hisoblanadi.