O bobojonov k. Jumaniyozov

Sotib olish narxi aniqlangandan keyin gudvilning bahosi. 
Gudvilning qiymatini to’g’ridan-to’g’ri hisoblab bo’lmaydi, chunki uni 
ajratib yoki aniqlab bo’lmaydi. Shuning uchun xar bir ishlatiladigan usul 
bilvosita hisoblanadi. Odatda, firmaning to’liq qiymati baholanadi. Кeyin 
xar xil tenglashtiriladigan aktivlarning qiymati aniqlanadi- moddiy va 
nomoddiy aktivlar hamda firma majburiyatlarining hozirgi qiymati. Ushbu 
aktivlar va majburiyatlarning orasidagi farq gudvilning qiymati sifatida 
ko’riladi.
Gudvilning qiymatini hisoblashda sotib olinadigan narx katta rol 
o’ynaydi, chunki u qiymatni shakllantiruvchi ikkita omillardan bittasi 
hisoblanadi va ularni buxgalter gudvilni baholaganda ishlatadi.
Sotib olish bahosi sotuvchi va sotib oluvchi orasidagi muzokaralarning 
natijasini aks ettiradi va tomonlarning muzokaralarni olib borish qobiliyati 
bu bahoning darajasiga sezilarli darajada ta’sir etishi mumkin. Ikkita 
tomon firmaning qiymatini baholab berishi kerak. Firmaning qiymatini 
hisoblashda bir qancha usullar mavjud. Lekin, bu erda faqat bitta usul 
keltirilgan, u xam bo’lsa, qo’shimcha foyda usulidir.
Qo’shimcha foyda usuli firmaning qiymatini hisoblashning usullaridan 
asosiysi bo’lib uning foyda olish qobiliyatini baholash hisoblanadi. Ushbu 
odatda qo’shimcha foyda usuli quyida keltirilgan beshta qadam 
(bosqich)ning bajarilishini talab qiladi:
1.
Кelgusida kutilayotgan daromadni baholash;
2.
Daromadlilikning oddiy darajasini aniqlash;
3.
Oddiy foydaning summasini aniqlash;
4.
Qo’shimcha foydaning summasini aniqlash;
258

---

5.
Gudvilni hisoblash (sub’ektning haqiqiy qiymati bilan kelishilgan 
bahoning o’rtasidagi farq).
Oxirida firma sub’ektni sotib olgandan keyin, sotib oluvchi har bir 
tenglashtirilgan aktiv va gudvil schyotlarining debeti va xar bir qabul 
qilingan majburiyatlarni, qiymat tamoyiliga muvofiq, kreditlash orqali 
ro’yxatga oladi. Qiymat tamoyili xamma moddalarni sotib olish paytida 
baholangan xaqqoniy bozor narxi bo’yicha ro’yxatga olishni ta’minlaydi. 
Sotib olingan sanadan keyin har bir aktivning eskirishi, kamayishi yoki 
amortizasiyasi, gudvili ham e’tiborga olinishi kerak. Gudvilning 
amortizasiyasini ko’rib chiqishdan oldin, agar sotib olish bahosi olingan 
sof aktivlarning xaqqoniy qiymatidan past bo’lsa gudvilni tan olish 
tartibini ko’rib chiqish lozim.
Salbiy gudvil. Olingan sof aktivlarning xaqqoniy qiymati sotib 
olinadigan qiymatidan yuqori bo’lganda firmani sotib oluvchilar uchun bu 
foydali xarid qilingan hisoblanadi. Olingan aktivlarning xaqqoniy qiymati 
bilan sotib olinadigan narx orasidagi farqi sifatida hisoblanadigan 
gudvilning summasi salbiy hisoblanadi va u bedvil yoki salbiy gudvil deb 
nomlanadi. O’z ichiga salbiy gudvilni olgan muomala sotuvchi tomon 
uchun norasional yoki maqsadga muvofiq bo’lmagan hisoblanadi, chunki 
sotuvchi butun firmani sotishdan ko’ra aktivlarni alohida sotishdan 
ko’proq foyda oladi. Lekin, bunday holatni alohida sotish bo’yicha 
alternativ tavakkalchilikni o’ziga oluvchi yo vaqt yoki resurslarning 
yo’qligidan kelib chiqadi. Agar bunday holat yuz bersa, har bir ro’yxatga 
olingan salbiy gudvil (bedvil) kreditli qoldiqqa ega bo’ladi.
Har bir salbiy gudvil (bedvil) firma olgan moddiy aktivlarga beriladigan 
bahoni kamaytirish maqsadi bilan mutanosib taqsimlanishi kerak. Moddiy 
aktivlarning bahosini shunday darajagacha pasaytirish kerakki, natijada 
salbiy gudvil (bedvil) chiqib ketsin.