O bobojonov k. Jumaniyozov

D. Ijtimoyi xususiyatdagi to’lovlar. Uning tarkibiga xodimlarning 
davolanishi, dam olishi, borish-kelish, ishga joylashishi (davlat byudjeti va 
byudjetdan tashqari nodavlat jamg’armalari tomonidan beriladigan 
ijtimoiy yordamdan tashqari) uchun berilgan qoplama va ijtimoiy 
imtiyozlarning summasi.
E. Boshqa to’lovlar:
ayrim xodimlarning oilaviy va iqtisodiy ahvolini inobatga olgan 
holda berilgan moddiy yordamlar;
o’qishga jo’natilgan xodimlar uchun beriladigan stipendiya 
summalari;
sub’ektning xodimlariga berilgan kreditlarni qoplash sarflari va 
boshqalar.
Statistika va buxgalteriya hisobotlarida mehnat haqi sarflaridan mehnat 
haqi sarflari jamg’armasiga va ijtimoiy xususiyatdagi to’lovlarga olib 
borilmaydigan sarflar ajratiladi. Bular quyidagilardan tashkil topgan:
xizmat safari davomida to’lanadigan kundalik sarflari;
shaxsiy foydalanish uchun tekinga berilgan kiyim kechaklarning 
qiymati;
bahosi pasaytirilgan holda sotilgan tovarlarning imtiyozli bahosi va 
sotish baxosi o’rtasidagi farq summasi;
298

---

aksiya va qatnashuv ulushi bo’yicha olingan daromadlar 
(dividendlar, foizlar, ulushning to’lovlari va hokazo);
pensiya jamg’armasiga sug’urta badali summasi;
ijtimoiy sug’urta jamg’armasiga to’langan summa;
bandlik jamg’armasiga ajratilgan summa;
byudjetdan tashqari jamg’armalardan to’lovlar summasi.
Shunday qilib, mehnat haqi jamg’armasining tarkibiga va 
rag’batlantirish xususiyatidagi to’lovlarga moliyalashtirish manbaidan 
qat’iy nazar mehnat haqi bo’yicha sub’ektning hamma sarflari kiradi, shu 
jumladan, tegishli qonun xujjatlariga muvofiq mehnat haqi saqlangan lekin 
ishlamagan kunlariga, bundan tashqari, rag’batlantiruvchi va qoplama 
to’lovlarining summalari ham kiradi.
Yuqorida qayd qilingan hamma to’lovlar sub’ekt ishlab chiqargan 
mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlarning tannarxiga qo’shiladi yoki 
bo’lmasa sub’ektning ixtiyorida qolgan foyda hisobidan amalga oshiriladi 
va ushbu to’lovlarning hajmi chegaralanmaydi.
Hisobning jurnal-order shaklida hisobotda ko’rsatiladigan haqiqatda 
hisoblangan mehnat haqi jamg’armasini hisoblash va rejadagi mehnat haqi 
jamg’armasidan foydalanishni nazorat qilish uchun maxsus hisob registri- 
jamg’arma xujjati qo’llaniladi. Sanoat korxonalarida va boshqa sub’ektlarda 
ushbu nazoratni amalga oshirish uchun maxsus jadval qo’llaniladi va ushbu 
xujjatga asosan ishchi va xizmatchilar bilan mehnat haqi yuzasidan 
hisoblashish ma’lumotnomasi tuziladi. Ushbu ma’lumotnoma har oyda 
hisoblashish qaydnomasiga asosan tuzilib boriladi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriyasida xodimlarga tegishli va 
to’lanishi lozim bo’lgan mehnat haqi, mukofotlar, nafaqa va hokazolarni 
hisoblashni amalga oshirishdan tashqari ushbu summalarni buxgalteriya 
hisobining tegishli reestrlarida- yig’ma xujjatlarida va schyotlarida hisobga 
olishni tashkil qiladi. Hisoblangan mehnat haqi va mukofotlar ishlab 
chiqarishni hisobga oladigan schyotlarda qayd qilinadi va mahsulot, ish va 
xizmatlarning tannarxiga qo’shiladi.
Shunday qilib, ishbay ko’rsatkichlariga asoslanib hisoblangan ishbay 
mehnat haqi, tarif darajalarining baxosiga asosan hisoblangan vaqtbay 
mehnat haqi va ishlab chiqarish ko’rsatkichlarining natijalariga muvofiq 
hisoblangan mukofotlarning summalari tegishli harajat schyotlarida qayd 
qilinadi:
2010-"Asosiy ishlab chiqarish";
2300-"Yordamchi va boshqa ishlab chiqarishlar";
2310-"Yordamchi ishlab chiqarish";
299

---

2320-"Boshqa ishlab chiqarishlar";
2510-"Umumishlab chiqarish";
9400-"Davr sarflari";
-9410-"Sotish (muomala sarflari)";
9420-"Ma’muriy sarflar";
9450-"Xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklar";
3110-"Кelgusi davr sarflari";
2610-"Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulotlar" va umumiy summa 
6710- "Xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan hisoblashishlar" schyotining 
kredit tomonida jamg’ariladi. Shu vaqtning o’zida ushbu hisoblangan 
mehnat haqi va mukofotning summalari ishlab chiqarish sarflarini hisobga 
oluvchi qaydnomada buyurtma, moddalar, joylari- ustaxona, sex, bo’limlar 
bo’yicha qayd qilib boriladi hamda ushbu ma’lumotlarga asosan 10- va 
10
/1 jurnal-orderlar to’lg’aziladi.
Ushbu yuqorida keltirilgan schyotlar va registrlarda bundan tashqari 
hisoblangan va rag’batlantirish xususiyatiga ega bo’lgan qo’shimcha haq 
va ustamalar ham qayd qilinadi.
Ishchilarning mehnat ta’tiliga chiqishda hisoblangan ta’til puli 
ko’pchilik hollarda 8910- "Кelgusi to’lovlar va sarflarning Rеzеrvsi" 
schyotining debetida va 6710- "Xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan 
hisoblashishlar" schyotining kreditida aks ettiriladi.
Ayrim hollarda, agarda hisob siyosatida ushbu Rеzеrvni tashkil qilish 
nazarda tutilmagan bo’lsa u vaqtda ta’tilga chiqish bilan bog’liq hisoblangan 
summa to’g’ridan to’g’ri sarflar (2010, 2310, 9450 va hokazo) schyotlarining 
debetida qayd qilinadi.
Ushbu ta’til summalari 15-jamg’arma qaydnomaning ma’lumotlariga 
muvofiq 10 va 10/1 jurnal-orderlarida yig’iladi.
Ijtimoiy sug’urta jamg’armasi hisobidan amalga oshiriladigan to’lovlar 
(nafaqalar, bir vaqtda beriladigan moddiy yordamlar va hokazo) 
6520-"Ijtimoiy sug’urta bo’yicha hisoblashish" schyotining debetida ijtimoiy 
sug’urta bo’yicha bo’lgan qarz summasini kamaytirish hisobiga (chunki 
uning kreditida sub’ektning qarz summasi aks ettiriladi) va 6710-"Xodimlar 
bilan mehnat haqi yuzasidan hisoblashishlar" schyotining kreditida, keyin esa 
10 va 10/1 jurnal-orderlarda aks ettiriladi.