O bobojonov k. Jumaniyozov

aktivlar 
=
 passivlar 
+
 kapital
bizda: aktivlar
=
majburiyatlar
+
kapital tengligi bilan ifodalanadi, ya’ni 
barcha aktivlar barcha passivlarga teng bo’ladi. Shu keltirilgan tenglama 
butun dunyoda balansli tenglama sifatida ma’lumdir.
Aktivlar – bu sub’ektda ilgari amalga oshirilgan muomalalar yoki 
o’tgan davrda sodir bo’lgan hodisalar vositasida va mazkur yuridik shaxs 
tomonidan sotib olingan yoki nazorat qilinadigan mablag’larning holatini 
aks ettiradi.
Aktivlar balansda pulda ifodalangan qiymatlik, ya’ni pul mablag’lari 
va qarzdorlik majburiyatlar (debitorlar), material qiymatliklar, jumladan, 
tovar Rеzеrvlari, er uchastkalari, imoratlar, asbob-uskunalar, mualliflik 
huquqlari va savdo belgilari sifatida keltiriladi.
Majburiyatlar – mazkur yuridik shaxs tomonidan boshqa yuridik 
shaxslardan olingan aktivlar yoki ularning xizmatidan foydalanib ilgari 
amalga oshirilgan muomalalar yoki ilgari bo’lib o’tgan hodisalar natijasida 
daromadlarning taxmin qilingan potensial kamayishini anglatadi. Majbu-
riyatlar kompaniyaning qarzlari, kreditorlarga kreditga sotib olingan 
tovarlar va xizmatlar uchun qarzlar, topshirilgan veksellar uchun qarzga 
olingan pul mablag’lari, ishchi va xizmatchilarga mehnat haqi bo’yicha 
qarzlar, hamda davlatga soliqlar va boshqa to’lovlar bo’yicha qarzlardan 
iborat. Agar firma o’z qarzlarini to’lash qobiliyatiga ega bo’lmasa, unda 
27

---

qarzlarini to’lash uchun firmaning aktivlarini majburiy sottirish Qonun 
bilan belgilangan. Bunda kreditorlar mulk egalariga qaraganda ko’proq 
xuquqqa ega bo’lib, o’zlariga tegishli bo’lgan summalarni to’la-to’kis 
undirib olish huquqiga egadirlar.
К
apital
 
– yuridik shaxsning mavjud aktivlaridan majburiyat 
summalarining ayirib tashlanganidan keyin qolgan qismi (summasi)dan 
iborat bo’lib, shu yuridik shaxsning manfaatini anglatadi. Biznesda mulk 
egasining manfaati o’z kapitali yoki oddiy qilib aytganda, kapital deb 
nomalandi. Кapital mulk egasining kompaniya aktivlariga qilingan 
talabnoma (zayavka)sini anglatadi. Uning summasi qoldiq kapital deb 
ataladi. Chunki, agar mulk egasi hamma majburiyatlarini to’lasa, qolgan 
summa kapital hisoblanadi. Shunday qilib balans tenglamasidan 
foydalanib, kapitalni quyidagicha aniqlash mumkin: