O bobojonov k. Jumaniyozov

Xo’jalik muomalalari
Debe
t
Кredit
a) Hisobga olinmagan ob’ekt (kompyuter) aniqlanib 
kirim qilindi:
- balans qiymatiga
0150 9390
- aniqlangan eskirishikirish summasiga
9390 0250
- Кamomad hisoblangan asosiy vosita (mebel) 
hisobdan chiqarildi
- balans qiymatiga
9210 0140
- eskirish summasiga
0240 9210
- qoldiq qiymati javobgar shaxsning zimmasiga 
yuklangan summaga
4730 9210
- ushbu ob’ekt bo’yicha javobgar shaxs aniqlanmasa, 
qoldiq qiymatiga
9433 9210
b) Tovar-moddiy Rеzеrvlarining inventarizasiya 
natijalarini aks ettirish:
- sub’ektning omboridagi xom-ashyoning ortiqchasi 
aniqlandi
1010 9390
- hisobga olinmagan vaqtincha qurilgan (titulsiz) 
inshoat kirim qilindi
1080 9390
- Omborxonalarda moddiy qiymatlik 
(material)larning kamomadi aniqlandi va xaqiqiy 
tannarxda aks ettirildi (javobgar shaxs 
aniqlanmagan)
9433 1010
- Кamomadi aniqlangan moddiy qiymatliklar (neft 
399

---

Xo’jalik muomalalari
Debe
t
Кredit
mahsulotlari) hisobdan chiqarildi:
- javobgar shaxslar zimmasiga yuklatildi
4730 1030
- xaqiqiy tannarxi bilan chakana bahosi o’rtasidagi 
farq summasiga
4730 9390
- tabiiy me’yorda kamayish summasiga
9430 4730
- tabiiy me’yordan ortiqcha kamayishi summasiga, 
agarda javobgar shaxs aniqlanmasa yoki undirib 
olish sud tomonidan inkor qilinsa
4730
9430
1030
1030
- tugallanmagan ishlab chiqarishdagi ortiqcha sarf 
xaqiqiy tannarxda kirim qilindi
2010 1010
- tugallanmagan ishlab chiqarishdagi kamomad 
summasi xaqiqiy tannarxda aks ettirildi
9430 2010
v) Tayyor mahsulotlarning inventarizasiya natijalari:
- omborxonadagi tayyor mahsulotlarning aniqlangan 
ortiqcha qismi kirim qilindi
2810 9390
- omborxonalardagi tayyor mahsulotlarning 
kamomadi aniqlandi va javobgar shaxsning 
zimmasiga olib borildi 
4730 2810
g) Pul mablag’larining inventarizasiya natijalari:
- kassada milliy valyutadagi naqd pullarning 
ortiqcha qismi kirim qilindi
5010 9390
- kassada milliy valyutadagi pullarning kamomadi 
aniqlandi va kassirning zimmasiga olib borildi
4730 5010
Debitor (olinadigan schyotlar) va kreditorlar (qarz majburiyatlari 
bo’yicha) bilan hisoblashishlarni inventarizasiya qilishda hisoblash 
jarayonining holati tegishli korxona, tashkilot va jismoniy shaxslar 
bo’yicha ayrim olgan holda taqqoslanadi. Buning uchun har bir debitor 
yoki kreditorga xat jo’natiladi yoki sub’ektning buxgalteri xizmat safariga 
jo’natilib taqqoslash dalolatnomasi tuziladi. Inventarizasiya jarayonida 
muddati o’tgan debitor qarzlarga alohida e’tibor berish va ularni undirib 
olish imkoniyatini topishi zarur. Shu bilan bir qatorda shubhali qarzlar 
bo’yicha ushbu summalarning miqdoriga Rеzеrv yaratiladi. Debet 
8910-"Кelgusi sarflar va to’lovlarning Rеzеrvsi" va Кredit 4910-"Shubxali 
qarzlar bo’yicha Rеzеrvlar" schyotlari. Ushbu shubxali debitor qarzlar 
bo’yicha ayrim ro’yxat qilinib, har bir debitor qatoriga ishonchsizlik 
sababi (sub’ekt tugatilgan, qarzni inobatga olgan sub’ekt yo’q, debitor 
400

---

qarzini bo’yniga olmaydi va hokazo) ko’rsatiladi. Markaziy 
inventarizasiya komissiyasining qaroriga asosan va sub’ekt rahbarining 
buyrug’iga muvofiq shubxali qarzlarning Rеzеrvsi hisobiga qoplanadi. 
Debet 4910-"Shubxali qarzlar bo’yicha Rеzеrvlar" schyoti va kredit 
4890-"Boshqa shaxslarning qarzi" schyoti va ushbu qarz summasi balansdan 
tashqaridagi schyotda 5 yilgacha hisobga olib boriladi, debet 007-"To’lov 
qobiliyatini yo’qotgan debitor qarzlarning zararga o’tkazilishi" schyoti.
Xulosa qilib aytganda inventarizasiya hisobot tuzishga tayyorlanish va 
uni boshlashning birinchi bosqichi hisoblanib sub’ekt mulkining 
belgilangan vaqtidagi haqiqiy holatini ko’rsatishda asos bo’ladi va 
quyidagi bosqichlardan tashkil topadi:
inventarizasiya ob’ektini belgilash;
inventarizasiya uslubini belgilash;
inventarizasiya natijalarini qayd qilish;
inventarizasiya komissiyalarining taklifiga muvofiq markaziy 
komissyaining qarori va uning sub’ekt rahbari tomonidan tasdiqlanishi;
ushbu qarorga muvofiq inventarizasiya natijalarini tegishli registrlar 
va schyotlarda qayd kilish.