O bobojonov k. Jumaniyozov

2.5. Chet el valyutasidagi mablag’larning holati va harakatining 
hisobini tashkil qilish.
Har bir korxona va firma xorij valyutasida pul mablag’lariga ega 
bo’lishi va muomalalarni amalga oshirishi mumkin. Xorij valyutasidagi 
muomalalarni amalga oshirish uchun korxona va firmalar tegishli 
vakolatga ega bo’lgan banklarda joriy valyuta schyotlarini ochishlari 
lozim. Ushbu banklar esa valyutadagi muomalalarni amalga oshirish 
uchun O’zbekiston Respublikasining Markaziy Banki tomonidan beri-
ladigan ruxsatnoma (lisenziya)ga ega bo’lishi kerak. Ushbu lisenziyalarga 
ega bo’lgan banklarning ro’yxati Markaziy Bankning davriy byulleteni 
(xabarnomasi)da chop qilib boriladi.
Bankda valyuta schyotini ochish uchun xo’jalik yurituvchi 
sub’ektlardan quyidagi xujjatlarni taqdim qilish talab qilinadi:
valyuta schyotini ochish uchun ariza;
notarial idorasi yoki qayd qiluvchi muassasa tomonidan tasdiqlangan 
ta’sis xujjatlari (nizom ta’sis shartnomasi)ning nusxasi;
notarial idora tomonidan tasdiqlangan qayd qilish xujjati;
korxona yoki firmaning qayd qilinganligi to’g’risida soliq nazorati va 
nafaqa jamg’armasi (fondi)ning tasdiqnomasi;
buxgalteriya balansi;
notarial idora tomonidan tasdiqlangan imzo namunasi va muhr 
qo’yilgan kartochka.
qo’shma korxonalar va norezidentlar yuqorida keltirilgan xujjatlardan 
tashqari xorij investisiyasi bilan davlat ro’yxatiga kiritilganligini 
tasdiqlovchi xujjatni ham bankka topshirishi lozim.
Taqdim qilingan xujjatlar tekshirilgandan keyin va mijozlarga 
ko’rsatilgan xizmat haqi kelishilib unga 2ta xorij valyutasidagi mablag’lar 
schyoti – ichki va tashqi schyotlar 5210- «Mamlakat ichidagi valyuta 
schyoti» va 5220- «Xorijdagi valyuta schyoti» ochiladi.
Ushbu valyuta schyotlari ochilgandan keyin bank va shaxs o’rtasida 
shartnoma tuzilib unda hisoblashish – kassa xizmatlari, bankning boshqa 
xizmat turlari, ta’riflar, xizmat ko’rsatish haqi, mablag’larni joylashtirish 
53

---

shartlari, tomonlarning huquq va majburiyatlari va shunga o’xshashlar 
ko’rsatiladi.
Xorij valyutasida bo’ladigan muomalalar tegishli qonun va Markaziy 
bank tomonidan o’rnatilgan hisoblashish muomalalari uchun xorij 
valyutasining shu sanadagi so’mga nisbatan kursiga muvofiq amalga 
oshiriladi va ushbu kurslar muomalalarni amalga oshirishda asosiy 
ko’rsatkich bo’lib xizmat qiladi.
Ushbu qonunda «valyuta», «valyuta qiymatlari», «valyuta muomalalari 
va uning turlari», «vakolatli banklar», shaxslar aniq belgilanadi.
Chet el valyutalari va chet el valyutasidagi qimmatbaho qog’ozlarning 
muomalalari, joriy valyuta va kapitallarning harakati bilan bog’langan 
valyuta muomalalariga bo’linadi.
Xorij valyutasidagi joriy muomalalar:
sotilgan tovarlar, bajarilgan ish va xizmatlar haqini kirim qilish va 
to’lash muomalalari;
180 kungacha moliyaviy kreditlar berish va olish;
kapitallarning harakati bilan bog’liq bo’lgan investisiya, kreditlar va 
shunga o’xshash mablag’larni olish va to’lash;
nosavdo xususiyatida bo’lgan muomalalar, mehnat haqi, nafaqa, 
aliment va boshqalar summalarining kirimi va chiqimi;
moliya vazirligi va MB ruxsat bergan boshqa maqsadlar uchun 
olingan va to’langan xorij valyutasidagi mablag’lar.
O’zbekiston Respublikasida faoliyat ko’rsatayotgan firmalar tuzilgan 
shartnoma va kontraktlar bo’yicha tashqi iqtisodiy aloqalari-muomalalari 
bo’yicha tushgan xorij valyutasi summasining 50% ni vakolatli banklar 
yoki xo’jalikning Hisob-kitob schyoti orqali valyuta birjasida MB 
tomonidan belgilangan kurs bo’yicha sotishlari shart.
Xorij valyutasining bir qismini sotish topshirig’iga uning so’m 
qiymatini aks ettirgan to’lov topshirig’i ilova qilinib ushbu summa 
sub’ektning Hisob-kitob schyotiga qabul qilinadi. Xorij valyutasida kirim 
qilingan tushum ikki qismdan tashkil topadi:
tushumning 50% xorij valyutasida valyuta schyotiga kirim qilinadi;
tushumning qolgan 50% so’m ekvivalenti qiymatida sub’ekt yoki 
firmaning Hisob-kitob schyotiga kirim qilinadi.
So’m ekvivalenti – tegishli vaqtda Markaziy bank tomonidan 
belgilangan valyutaning so’mga nisbatan qiymatidir. Ushbu ekvivalent 
Markaziy bankning tegishli xabarnoma (byulleten)larida chop qilib 
boriladi va matbuotda e’lon qilinadi.
Buxgalteriya hisobida xorij valyutasi bilan sodir bo’ladigan muomalalar
54

---

5200- «Chеt el valyutasidagi pul mablaјlarini hisobga 
oluvchi schyotlar» 5210 - «Mamlakat ichidagi valyuta schyoti», 5220 
- «
Chеt eldagi valyuta schyoti»larida hisobga olib boriladi. Bu schyotlar 
sintetik va aktiv schyot hisoblanib, unda korxona yoki firmaga tegishli 
xorij valyutasidagi mablag’larning holati va harakati hisobga olinadi va 
nazorat qilib boriladi. Ushbu hisobni yuritish va nazoratni chuqurlashtirish 
maqsadida quyidagi schyotlarni yuritish tavsiya qilinadi:
5210-«Mamlakat ichidagi valyuta schyoti», 
5220-«
Chеt eldagi valyuta schyoti»
Кorxona yoki firmalar xorijiy valyutalarining 50% majburiy va bir 
qismini ixtiyoriy ravishda sotishi mumkin. Ushbu valyutaning kirimi va 
ularni sotish muomalalari quyidagicha aks ettiriladi.