O bobojonov k. Jumaniyozov

10.4. Moliyaviy hisobotning turlari va tarkibi.
E’lon qilingan hisobot ma’lumotlariga asosan tashqi iste’molchilar 
tomonidan qilingan xulosalarning ishonchli va mustahkamligi 
ishbilarmonlar tomonidan qo’yiladigan talabning asosidir. Shuning uchun 
har xil noto’g’ri xulosalar ro’yobga chiqmaslik uchun tegishli Nizom va 
Кo’rsatmalar talabiga javob berishi yoki bermasligi uchun oldindan 
maxsus lisenziyasi bo’lgan yuqori malakali auditor tomonidan tekshirilib 
tasdiqnoma olinadi. Ushbu xulosada - tasdiqnomada hisobot ma’lumotlari, 
sub’ektning moliyaviy holati baholanadi va bankrotlikka yaqinlik darajasi 
ko’rsatiladi.
Buxgalteriya hisobining Xalqaro standartidagi asosiy talablardan biri - 
hisobot tushunarli va oddiy bo’lishidir. Hisobot ma’lumotlarining sifat 
belgisi, ya’ni "yaxshi" ma’lumotni "yomon" ma’lumotdan ajratish, 
axborotning o’z joyida va ishonchli bo’lishidir. Chunki o’z joyida va 
ishonchli bo’lishi u yoki bu qarorni qabul qilishda asosiy ko’rsatkich 
hisoblanadi. Axborotlarni joy-joyida va ishonchli taqdim qilish ayrim 
rivojlangan davlatlarda "ob’ektiv va haqiqat ko’zgusi" deb yuritiladi. 
Chunki sub’ektning hisoboti uning holati va faoliyatini aks ettiruvchi 
ko’zgu hisoblanadi.
Agarda hisobot axboroti asosan qiymat bahosiga yoki hozirgi va kelgusi 
davrda qabul qilinadigan qarorga ta’sir qilsa o’z joyida berilgan 
hisoblanadi. Hisobotda keltirilgan ma’lumotlarning joy-joyida berilishiga 
quyidagi omillar ta’sir qiladi:
o’z vaqtida - ma’lumotlar zarur vaqtida berilishi shart, chunki 
kechiktirilgan ma’lumotning qiymati pasayadi yoki umuman unga 
zaruriyat yo’qoladi;
prognoz qilish (istiqbolni belgilash) uchun ahamiyati- hisobot 
ma’lumotlari sub’ektning holati va faoliyatini baholash va qaror qabul 
qilish uchun asos bo’ladi. Hisobot tuzuvchi ushbu ma’lumotlardan 
foydalanuvchilarni qaysi ma’lumotlar qiziqtirishini yaxshi bilishi kerak. 
Chunki u yoki bu ma’lumotning hajmi va mazmuni qarorlar qabul qilishda 
392

---

qanday kuchga ega bo’lishini bilishi shart. Chunki bu ma’lumotlarga 
asosan u yoki bu iste’molchi tegishli qaror qabul qiladi;
moliyaviy-xo’jalik faoliyatini yoritishi bilan bir qatorda kelgusida 
sub’ektning faoliyati va ravnaqi uchun qabul qilinadigan qarorlar va 
tadbirlar uchun asosiy omil hisoblanadi, ya’ni uning kelgusida oladigan 
daromadlari, sarflar, dividend darajasi, birjadagi bahosi va boshqa 
ma’lumotlarni aniqlash uchun xizmat qiladi;
moliyaviy-xo’jalik faoliyatining natijalarini taqqoslash - hisobot 
ma’lumotlariga asosan sub’ektning oldingi yillardagi faoliyatining 
natijalari bilan turdosh sub’ektlarning ishlab chiqarish va moliyaviy 
faoliyatlarining natijalari taqqoslanadi va iste’molchilar va investorlar 
tomonidan u yoki bu tadbir uchun qaror qabul qilishga asos bo’lib xizmat 
qiladi;
ishonchli ma’lumotlarni aks ettirish - hisobot ma’lumotlaridan 
foydalanuvchilar uchun sub’ektning faoliyatini va unda sodir bo’lgan 
voqealarni ob’ektiv, xolisona yorituvchi, sifatini belgilovchi 
ko’rsatkichidir. Ushbu ishonchli ma’lumotlarni yig’ish va yoritishga 
quyidagi omillar yordam beradi:
ma’lumotlarning haqiqiyligi - berilgan axborotlarda faqat tegishli 
voqealar yoritilishi shart.