O bobojonov k. Jumaniyozov

Yil
Realizasiya
Shubhali qarzlar bo’yicha zararlar Foiz
2007
52000000
1020000
1,96
2008
59500000
1390000
2,34
2009
58500000
990000
1,69
Jami
170000000
3400000
2,00
«O» kompaniyasi 2010 yilda 64500000 so’mga tovar realizasiya qilgan. 
Sotilgan tovarlarning qaytarilishi 500000 so’m va savdo chegirmasi 
1000000 so’m.
Кompaniyaning raxbariyati, realizasiyadagi shubhali qarzlarning ulushi 
2% bo’lishini taxmin qaladi. Shunday qilib, 2010 yilda shubhali qarzlar 
miqdori quyidagicha hisoblanadi:
0.02x(645.00000-1000000
+
500000)
=
0.02x63000000
=
1260000
hisoblab topilgan summa quyidagicha yoziladi:
31 dekabr:
Shubhali qarzlar bo’yicha xarajatlar 9434..................1260000.
Shubhali qarzlarning zahirasi - 8910..........................1260000.
Shunday qilib, "Shubhali qarzlarning zahirasi" schyotining qoldig’i 
1620000 so’mni tashkil etdi. Bu summa 2010 yilda tovarlar 
realizasiyasidan to’lanmagan schyotlar bo’yicha taxmin etilgan qarzlarni 
tashkil etgan 1260000dan va o’tgan yillarning 360000 so’mlik 
to’lanmagan schyotlardan iborat bo’ladi. Oxirgi summa o’tgan yillarning 
shubhali qarzlariga muvofiq keltirilmagan.
Кreditga sotish usuli moliyaviy natijalar to’g’risida hisobotga ta’sir 
etadi. Bu usul orqali olinadigan schyotning sof tannarxini har doim o’lchab 
bo’lmaydi. Bu usulning konseptual asosi bo’lib, moslik tamoyili xizmat 
qiladi, chunki shubhali qarz realizasiya bilan bog’liq. Ushbu usul amalda 
qo’llashda tejamli va oddiydir. qarzga sotishga qo’llaniladigan foiz har 
doim yangilanib turilishi kerak.
To’lov muddati bo’yicha olinadigan schyotni hisoblash usuli sof 
debitorlik qarzining buxgalteriya hisobidagi tegishli schyotlarning 
qoldig’iga asoslangan. Ushbu qoldiqlar kutilayotgan shubhali qarzlar 
bo’yicha foizni aniqlash uchun avvalgi ma’lumotlardan foydalaniladi. 
Usulning asosi olinadigan schyotning sof tannarxini - olinishi kutilayotgan 
pul miqdorini baholashdan iborat.
Кreditga sof sotishdan foiz usuliga o’laroq, to’lov muddati bo’yicha 
olinadigan schyotni baholash usuli, debitorlik qarzining sof tannarxini 
156

---

hisoblash uchun kerak bo’lgan shubhali qarzlar zahirasining yakuniy 
qoldig’ini hisoblashga imkon yaratadi. Shubhali qarzlar zahirasidagi joriy 
qoldiq so’ngra talab qilingan qoldiqga mos bo’lishi uchun schyotlarda 
tuzatish yozuvi yordamida yangilanadi. Shubhali qarzning miqdori 
tushatishga berilgan summaga debetlanadi.
Shubhali qarzlar bo’yicha zarur bo’lgan qoldiq zahirasining miqdorini 
hisoblash uchun quyidagi daraja (stavka)lar qo’llaniladi:
1.
Umumiy olinadigan schyotlarga asoslangan yagona 
kombinasiyalangan daraja (stavka);
2.
Alohida olinadigan schyotlar muddatiga asoslangan bir necha daraja 
stavkalar.
Masalan: