Tebranishning so‘nishini xarakterlaydigan miqdorlardan yana biri ener- giyaning yutilish koeffitsienti yoki sochilish (dissapatsiya) koeffitsienti deb ataladi va у/ harfi bilan belgilanadi. Bu koeffitsient gisterzis sirtmog'i (petlya) nomi bilan yuritiladigan F grafikdan aniqlanadi (12.9’-rasm).
Gisterezis sirtmogM tashqi kuch F va deformatsiya .yorasidagi bogManishni ifodalovchi grafik bo‘lib, sistemani yuklash va yukdan bo‘shatish jarayonida hosil boMadi. ► Ideal elastik materiallarda yuklanish chizigM bilan yukdan bo‘shatish chizigM ustma-ust tushadi, giterezis sirtmogMning yuzasi nolga teng boMadi; ya’ni yuklanish chogMda 12.9’-rasm. Gisterezis sirtmog'i materialda to‘plangan energiya yuk latiga qaytarishga toMa sarf boMadi. Haqiqatda esa yuklash chogMda real ma teriallarda to'plangan energiya yuk olingandan so‘ng toMa qaytmasdan, ya’ni materialni dastlabki holatiga qaytarishga toMa sarf boMmasdan energiyaning bir qismi elastik boMmagan (qoldiq) deformatsiyaga sarf boMadi. Qoldiq de- formatsiyaga sarf boMgan energiyaning miqdori gisterezis sirtmogMning yuz- iga teng boMadi. OAB uchburchagining yuzi esa tebranish chogMdagi siste maning potensial energiyasi P ga tengdir. Quyidagi nisbat: energiyaning yutilish koeffitsient deb ataladi. Cheksiz qisqa vaqt dt mobaynida energiyaning yutilishi dP, T vaqt ichida esa olgan keyin sistemani dastlabki ho- (12.28) boMadi. Bundan n+l kelib chiqadi. ekanligini hisobga olsak, S va ^ tajriba yoMi bilan aniqlanadigan miqdorlar. 302
Misol. 12.9-rasm, a da ko'rsatilgan balkaning o'rtasiga o'rnatilgan dvigatelning vazni Q= 4 kN. Uzunligi 3 m bo 'Igan po ‘lat balka 12-nomerli go 'shtavrdan yasalgan. Balkaning xususiy og ‘irligini hisobga olmay, tebran ish takrorligi va davri aniqlansin.
