O liy o'q u V yurtlarining arxitektura V a qurilish ta ’lim y o ‘n alish I talabalari uchun darslik

D - yechimlarning cheklov shartlarini aniqlash;
MSH - masalani modelini shakllantirish.
Optimallashtirish masalalarini yechishda masalaning mezonini tanlash,
o‘zgaruvchi parametrlami aniqlash va masala yechimiga tegishli boMgan
cheklovlarni oydinlashtirish zarur boMadi. 0 ‘zgaruvchi, noma’lum parametr­
lar turlicha boMib, ularning shunday miqdorini topish kerakki, masala maq-
sadiga yaqin va eng samarali boMsin. Bu noma’lumlami optimallashtirish
parametrlari deb yuritiladi va noma’lum argument boMgani uchun aksari-
yat X (x, x2 
x„), Y (y, y2 
yn) kabi belgilar bilan ifodalanadi.
Masalaning optimallashtirish mezoni - С funksiya sifatida noma’lum argu-
mentlarga C(X, Y) bogMiq boMadi.
Materiallar qarshiligining optimallashtirish masalalarida noma’lum ar­
gument sifatida ko‘ndalang kesimning geometrik tavsiflari, oMchamlari, ma-
terialning fizik-mexanik tavsiflari kabilar boMishi mumkin. Masalan,
cho‘zilish va siqilishda, siljishda, egilishda sterjenning ko‘ndalang kesim
yuzasi oMchamlari va ulami o‘q bo‘yicha o'zgarish qonuni, hamda material
turi, statik noaniq masalalarda esa yuqoridagilarga qo‘shimcha ravishda bikr-
liklar munosabati 4 - boMishi mumkin. Optimallashtirish parametrlari as-
sosan masalaning kategoriyasi, ya’ni ierarxik o‘miga bogMiq.
14.3.2. Masalaning mezonini tanlash
Matematik modelni yaratishda avval optimallik mezonini aniqlash lo-
zim. Mezon tanlash mas’uliyatli bosqichlardan biri boMib, iqtisodiy va vazi-
faviy talablardan kelib chiqqan holda belgilanadi. Mezonni noto‘g‘ri tan-
lash, optimallashtirish natijalarini noaniq va hatto noto‘g‘ri chiqishiga olib
keladi.
Optimallik mezonini tanlash jarayonida quyidagi talablarga javob be-
rish lozim:

---

- optimallashtirish mezoniga sonlar kiritib, uni matematik k o ‘rinishda 
ifodalash;
- optimallashtirish mezoni m ustaqil nom a’lum o'zgaruv chilar orqali 
ifodalanishi;
- optim allashtirish mezoni um um iy holda bitta kattalik k o ‘rsatkichi 
orqali ifodalanishi;
- agar masala bir nechta m ezonlardan iborat boMsa, u holda asosiy 
k o ‘rsatkichni, ya’ni asosiy mezonni tanlash. Agar bunday qilish mumkin 
boMmasa, u holda ko‘p m aqsadli-vektorli optim allashtirish 
masalasini 
yechish boMadi.
Optimallashtirish masalalari faqat materiallar qarshiligi masalalariga te- 
gishli b o ‘lsa, u holda quydagi mezonlardan foydalanish mumkin:
- konstruksiya og‘irligi;
- konstruksiya hajmi;
- konstruksiya narxi;
- konstruksiyani yaratishga ketgan mehnat xarajati;
- konstruksiyaning potensial energiyasi va h.k.
Optimallashtirish mezoni har gal yechilishi lozim b o ‘lgan muammo ol- 
diga q o ‘yilgan maqsadga qarab aniqlanadi.