O liy o'q u V yurtlarining arxitektura V a qurilish ta ’lim y o ‘n alish I talabalari uchun darslik

1.3. Inshootlar va ularning hisoblash sxemalari. Tayanchlar
M u h a n d is lik in s h o o tla ri odatda, sterjen, balka, p la stin a , q o b iq va h a jm iy
jis m la r s in g a ri tu r li k o n s tru k tiv e le m e n tla m i te g is h li ra v is h d a o ‘ zaro b ir ik -
tiris h yoM i b ila n h o s il q ilin a d i. D e m a k, y a x lit in s h o o t a lo h id a elem entlardan 
ta s h k il topgan m u ra kka b sistem a h ilo b la n a d i.
In s h o o tla rn i hisoblaganda, a y rim e le m e n tla m in g oMcham va s h a k lla rin i, 
u la r orasidagi bogM anishni aniq hisobga o lis h n a za riy jih a td a n y o im k o n i 
y o ‘ q, y o o ‘ta m urakkab ish d ir. S huning uchun m a te ria lla r q a rs h ilig id a boshqa 
fa n la rd a g i s in g a ri ilm iy abstra ksiya u s u lid a n fo y d a la n ib , m a v ju d in sh o ot 
h iso b la sh ta rh i (sxem asi) b ila n a lm a s h tirila d i.
h
I

---

H is o b la s h sxem asi - in s h o o tn in g s o d d a la s h tirilg a n ta s v iri b o ‘ lib , unda 
y u k ta ’ s irid a g i in s h o o tn in g asosiy k o ‘ rs a tk ic h la ri m ujassam lashgan b o ‘ la d i. 
H iso b la sh s xe m a la rid a s te rje n la r - o ‘ q la r b ila n , p la s tin a la r - o ‘ rta s irtla r 
b ila n , k o ‘ n d a Iang k e s im la r - y u za va in e rsiya m o m e n tla rin in g son q iy m a t- 
la ri b ila n , re a l ta y a n c h la r id e a l ta y a n c h la r b ila n a lm a s h tira la d i; y u k la r
o ‘ qlarga q o ‘ y ilg a n deb fa ra z e tila d i va h .k . In s h o o tla r h is o b i ana shunday 
hisoblash sxe m a la ri o rq a li am alga o s h irila d i.
1.1-rasm da b ir o r a liq li k o ‘ p r ik (a) ham da b a lk a deb a ta lu v c h i u n in g
hisoblash sxem asi (b ) tasvirlangan. 1.1-rasm, d -d a uch o ra liq li k o ‘ p r ik ham da 
ram a deb a ta lu v c h i u n in g hiso b la sh sxem asi (e ) b e rilg a n . Y o ‘ l q o p la m a s i- 
n in g vazni ham da k o ‘ p rik n in g xu s u s iy o g ‘ ir lig i balkaga te k is y o y iq ku ch
s ifa tid a ta ’ s ir e ta d i. B a lk a d a tashqi k u c h la r v a h a ro ra t ta ’ s irid a b o ‘ y la m a
k u c h la r h o s il b o ‘ lm a s lig i uchun u n in g ta y a n c h la rid a n b iri q o ^ g 'a lu v c h a n ; 
ik k in c h is i q o ‘ z g ‘ alm as q ilib ish la n a d i.
In s h o o tn in g h iso b la sh sxem asini ta nlash m u ra kka b , ayni p a ytd a , m u h im
m asalalardan b irid ir. H is o b n in g s ifa ti, y a ’ n i u n in g a n iq lig i k o ‘ p jih a td a n , 
hisoblash sxe m a sin in g qanday ta n la n is h ig a b o g ‘ liq .
A g a r hisob n o to ‘ g ‘ ri tanlangan hisoblash sxem asi b o ‘ y ic h a b a ja rilg a n
b o ‘ lsa, u o ‘ ta a n iq u s u lla r b ila n h is o b la n g a n ta q d ird a ham t o ‘ g ‘ ri n a tija
b e rm a yd i.
M a ’ lu m k i, sterjen va p la s tin a la r in s h o o tn in g asosiy e le m e n tla ri h is o b la - 
nadi. K o ‘ ndalang kesim o ‘ lc h a m la ri u z u n lik k a nisbatan ancha k ic h ik b o ‘ lgan 
elem ent 
sterjen
deb ataladi.

---

P r iz m a tik y o n i s i li n d r ik jis m n in g b i r o M c h a m i ( q a l in l ig i ) q o lg a n
o ‘ lc h a m Ia rid a n ancha k ic h ik b o ‘ lsa, u la m i yu p q a p lita y o n i p la s tin a deb 
a ta la d i.
A g a rd a b u j is m e g ri s ir tla r b ila n ch e g a ra la n g a n b o ‘ lsa, u n i q o b iq
( о б о л о ч к а ) deb ata la d i.
B u la rd a n tashqari hiso b la sh s x e m a la ri ic h id a h a jm iy jis m la r deb a ta lu v ­
c h i k a tta massaga ega boMgan m a ssiv e le m e n tla r ham u c h ra y d i. B u n d a y
e le m e n tla m in g o M ch a m la ri b ir-b irid a n k a tta fa rq q ilm a y d i. B u n g a p o y d e v o r 
b lo k la ri, tirg a k d e v o rla r m is o l b o ‘ la o la d i (1 .2-rasm ).
1.3-rasm
A lo h id a e le m e n tla m in g jo y la s h u v i ta rtib ig a qarab in s h o o tla r ya ssi v a
fa z o v iy sistem alarga boM in a d i. B a rc h a s te rje n la r b ir te k is lik d a jo y la s h g a n
boMsa, b u n d a y in s h o o t