k r i t i k k u c h deb ataladi. P=Pkr
boMganda, tashqi va ichki kuchlar orasidagi muvozanat noustuvor boMadi.
P>Pkr boMganda, muvozanat umuman mavjud boMmaydi. Bu hodisa ustu
vorlik buzilishining
i k k i n c h i t u r i deb ataladi.
Inshootlami ustuvorlikka hisoblashda b a’zi cheklanishlar va farazlarga
yoM qo‘yiladi. Masalan, ramalami hisoblashda sistema mutlaq to‘g ‘ri chiz
iqli sterjenlardan tashkil topgan deb faraz etiladi.
Ustuvorlik buzilganda sterjendagi siljish va bo‘ylam a deform atsiyalar
hisobga olinmay, faqat egilish deformatsiyasi tekshiriladi. Bunda sterjen egil-
gan o ‘qining quyidagi taqribiy differensial tenglamasidan foydalaniladi:
Vaholanki, differensial tenglamaning aniq ifodasi quyidagi koMinishga ega:
Ikki uchi sharnirli mahkamlangan sterjenning ustuvorligi masalasini bir
inchi boMib 1744-yilda Leonard Eyler hal etgan. 0 ‘sha davrlardan buyon
inshootlar ustuvorligi masalasi rivojlana borib, hozirgi davrda qurilish me-
xanikasining katta sohasiga aylandi.
Kritik kuchlami aniqlashda statik, dinamik va energetik deb ataluvchi
asosiy usullar qoMlanilmoqda.
П
Statik usul zamirida sterjenli sistemaning ustuvorligi yo‘qolgandan ke- yingi deformatsiyalangan holati yotadi, ya’ni sterjenning egilgan holati uchun muvozanat tenglamalari tuziladi va ulardan sistemani shu holatda ushlab tura oladigan kuchning qiymati aniqlanadi. Bu kuch kritik kuch boMadi. Dinamik usulga ko‘ra berilgan sistema uchun xususiy tebranish tengla masi tuziladi va bu tenglamadan xususiy tebranishlar chastotasi nolga teng- ligi shartidan foydalanib, kritik kuchning qiymati Pkr aniqlanadi. Energetik usul Dirixle qoidasiga asoslanadi. Bu qoidaga binoan ustu
