O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

Kemiruvchilarda topilgan yuqumli kasalliklar 

Toun

Lentospiroz

O’lat

Teri
leyshmaniozi
Yirik qumsichqon

+
+

Qizildumli qumsichqon

+
+

Choshgoh qumsichqon

+

Qo’ng’ir qumsichqon

+

+

Oq quyon

+

Kulrang quyon

+

Uy sichqon

+

Dalasichqon

+

Ondatra

+
Yirik dalasichqon

+

Suv kalamush
+
+
+

Tarabagan sug’uri

+

Mayda yumronqoziq

O’lat qo’zg’atuvchilari manbai sifatidagi kemiruvchilarning rolini
adabiyotlarda to’laroq yoritilgan.
O’lat - zoonoz guruhiga kiruvchi o’ta yuqumli kasallik bo’lib, bezli (bubon)
septik va o’pka shakllarida kechadi. O’pka shakli havo orqali yuqadi. O’lat chala
yoki kechikib o’tkazilgan chora-tadbirlar holatida katta o’lim berishi hamda
epidemiya, hatto pandemiyaga aylanishi mumkin. O’ta xavfli (o’ta yuqumli) deb
ataluvchi karantin infeksiyalar guruhiga kiradi.
Dastavval kalamush, so’ngra tarbagan sug’uri, yumronqoziq, qumsichqon
hamda boshqa kemiruvchilar o’latning manbai ekanligi isbotlangan. Uy
hayvonlaridan tuyalar va muShuklarning o’lat bilan kasallanishi aniqlangan.
Tabiiy o’choqlarda o’lat qo’zg’atuvchilarining tarqatuvchilari (burgalar) va
kasallik manbai oralarida o’zaro bog’liqlik munosabati vujudga keladi. O’lat
enzootiyasi tabiiy o’choqlarda muntazam kechadigan kemiruvchilar epizootiyasi
va uning tarqalishi hisobiga mavjuddir. Mavsum oraliq davrida infeksiya asosan
qish uyqusiga ketuvchi kemiruvchilar burgalar organizmida saqlanib turadi.
Infeksiyaning asosiy manbai bo’lib, insonning uy hamda xo’jalik faoliyatiga
aloqador bo’lgan kemiruvchilarning turlari xizmat kiladi. Kalamushlar to’plangan
joyda o’lat epizootiyasi vujudga kelsa, insonlar yashash joyida qam o’lat tarqaladi.
Insonlar
kalamush
burgalarining
chaqishi
natijasida
kasallanadilar.

---

64
Qo’zg’atuvchilarning ko’zga ko’rinmas teri orqali o’ta olishi xususiyati tufayli

o’latning bezli shakli insonga infeksiyaning manbai bilan muloqoti orqali ham
yuqishi mumkin. Bu holat, ya’ni ushbu mexanizm asosan kemiruvchilarni
(yumronqoziq, sug’urlar) ov qiluvchilar, ularning terilarini qayta ishlovchilar,
kosiblar yoki qishloq xo’jalik ekinlari zararkunandalari sifatida qirg’in qilish
paytlarida yuzaga keladi.
O’lat bilan kasallangan tuya so’yilganda, terisi shilinganda, go’shti
nimtalanganda ham bevosita muloqot yo’li bilan odamlarga o’tishi mumkin. Bunda
ifloslangan qo’l orqali infeksiya konyuktivaga, og’iz va burun shilliq pardasiga
kirishi sodir bo’ladi. Shunday qilib, teri (bubon) o’lati yuqishining asosiy
mexanizmi - zararlangan burganing chaqishi hisoblanadi.
O’latning profilaktikasida asosan tabiiy o’choqlarda odamlarga infeksiyaning
yuqishiga yo’l qo’ymaslik hamda chet mamlakatlardan infeksiyani olib
kelinmasligiga erishish lozim.