O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

Burgalar. Burga rivojlanishi 4 bosqich: tuxum, qurtcha (lichinka), g’umbak
va etilgan burga (imago)dan iborat.
Ayrim olingan bosqichlarning davomiyligi tuxum, qurtcha va g’umbaklar
rivojlanayotgan iqlim-sharoitlarga bog’liqdir. Odatda issiq sharoit rivojlanish va
bosqichlarni tezlashtirib, sovuq sharoit sekinlatadi. Burgalarning rivojiga havo
harorati 20-25
0
S ga va nisbiy namlik 80-70% ga teng bo’lganda eng qulay sharoit
hisoblanadi.
Burgalar infeksiyalarni kemiruvchilardan kemiruvchilarga, kemiruvchilardan
hayvonlarga va odamlarga tarqatadilar. O’zlari kasallangan kemiruvchi qonini
so’rganda zararlanadilar. O’lat mikroblari burga qizilo’ngachining me’da oldi
qismida so’rilgan qon tarkibida ko’payadi, so’ngra ular bir-biriga yopishib
tugunsimon, keyin esa yaxlit yopishqoq zichlikka aylanib butun oshqozonga
tiqinlanib qoladi. Hosil bo’lgan o’lat tiqini burgani ichak yo’lini to’liq berkitib
qo’yadi. Bu burga qaytadan qon so’rish paytida so’rish natijasida paydo bo’lgan
kichik jarohatga kekirish tufayli o’lat bakteriyasi o’tadi va Shu tarzda kemiruvchi

---

70
yoki odamga infeksiya yuqadi.

Agar zikr etilgan o’lat tiqini bo’lmasa burgalar xavf tug’dirmaydi. O’lat tiqini
hosil qilishi, ya’ni o’latni yuqtirishda burgalarning barcha tur va oilalari
vakillarining imkoniyatlari bir xil emas.
Burga oilasi vakillari ko’rsichqon, kalamush va boshqa kemiruvchilarda
parazitlik qilib o’lat infeksiyasini tarqatishda o’ta faollik ko’rsatadi. Tabiiy
o’choqlarda o’lat mikroblari uni tarqatuvchilari va manbalari o’rtasida ma’lum
o’zaro bog’liqlik munosabati vujudga keladi.
O’lat mikrobi kemiruvchi-manba (tashuvchi) hisobiga tabiatda saqlanib
turadi. Tarqatuvchi (yuqtiruvchi) uchun ham kemiruvchi tanho manba hisoblanadi.
O’lat enzootiyasi tabiiy o’choqlarda doim harakatda bo’lgan kemiruvchilar orasida
uzluksiz kechadigan epizootiyalar tufayli mavjuddir. Epidemiyalar davrida
qo’zg’atuvchilar burgalar organizmida ham jon saqlashi mumkin.