Öğrenci Yükümlülüğü: C
Yüklə 143,44 Kb.
|
|
TAR 101 KARŞILAŞTIRMALI DÜNYA TARİHİ Dersi Veren: Yrd. Doç. Dr. Nurşen GÖK DERSE GİRİŞ On dört haftalık ders dört bölümden oluşacaktır. 1. BÖLÜM: İnsanlık Tarihinin Yüzde Doksan Dokuzu: Kökenler-Toplayıcılık ve Avcılık 2. BÖLÜM: Büyük Değişim: Prehistoryadan Tarihe-Uygarlığın Doğuşu 3. BÖLÜM: Erken imparatorluklar: Güneybatı Asya-Çin-Hint- Erken Roma-Part imparatorluğu- Avrasya Dünyası Etkileşimleri 4. BÖLÜM: Büyük İmparatorluklar: İslam İmparatorluğu vd. Her hafta için birincil kaynak okumaları yapılmaya çalışılacak. Doğrudan ders konuları ile ilgili belirli konular ve temalara dair kaynaklar tanıtılacak. Her haftanın son dersinde kısmen birincil kaynaklar yorumlanacak, kısmen haftanın ana temaları ve sorunları tartışılacak. Konularla ilgili tarihsel filmler veya belgeseller dönem boyunca öğrencilerle buluşacak. Kaynakça: Dersin arka planını oluşturmak üzere C. Ponting, Dünya Tarihi, 2.Basım, İstanbul, 2011 kitabı izlenecek- İkinci ana kaynak, j.Diamond, Çelik Mikrop ve Tüfek, TUBİTAK Yay., Ankara, 2001; ayrıca her ders ilgili konuya göre öğrenciye ek kaynakça verilecektir. HAFTALARA GÖRE DERS PROGRAMI
DÜNYA TARİHİ NEDİR? Giriş: Dünya Tarihi Yazımında Yaklaşımlar Okuma Araştırma: Clive Ponting, Dünya Tarihi, 2. Basım, İstanbul, 2011, s.xiv, Dünya tarihi kitabı için lütfen şu soruları yanıtlamaya çalışın: Giriş bölümünde Yazar Dünya Tarihi yazımı için bize nasıl bir model öneriyor? Bu konuda siz ne dersiniz? Yazar Dünya Tarihi yazımında hangi tür yaklaşımları-modelleri reddediyor? Yazarın Dünya Tarihi için temel savı nedir? Yazarın bahsettiği tarihçiler arasında size tanıdık gelenler var mı? Özellikle dikkatinizi çeken hangi tarihçi oldu? Okuduğunuz metinde özellikle hangi noktalar dikkatinizi çekti? Yeni ne öğrendiniz? Daha önce bildiğinizi düşündüğünüz, ancak okuma sonrası hakkındaki düşüncenizi değiştirdiğiniz konular var mı? Dünya Tarihinde Yaklaşımlar Kusurlu yöntem her hangi bir birimi öne çıkaran bakış açısıdır. Bu şimdiye kadar Batı lehine yapılmıştır. Bu bakış açısına göre iyi ve ilerici ne varsa Batı bunlara örneklik etmiştir. Bu tür bakış açısı diğer toplulukların rolünü ve önemini görmezden gelir. Diğer bir yöntem, dünya tarihini bir dizi “uygarlık” etrafında yapılandırmaktır. Dünya tarihinin ana unsuru olarak uygarlıklara dayanır. Oswald Spengler, Arnold Tonybe, Pitirim Sorokin, David Wilkinson,William Mc Neill bunlar arasında sayılabilir. Wallerstein’ın “dünya sistemleri” yaklaşımı ekonomik ve sosyal tarihin rolünü önemsemeyen bir dünya tarihi yaklaşımın benimser. Avrupa merkezcidir.
Bir uygarlığı neler meydana getiriyor. Kaç tane uygarlık var? Belirlemek zor. (Japon Uzakdoğu’dan ayrı mı?, Minos, Girit’te ayrı bir uygarlık mıdır? Yunan Uygarlığının habercisi midir? Hıristiyan yada İslam uygarlığı kendilerinden öncekilerin mirasçısı olmayıp ayrı mıdır? Hititler, Yahudiler gibi gruplar nasıl ele alınacak?) Toplum, küçük bir elit kesimin sorumlu olduğu “yüksek kültürün belli bazı özelliklerine dayandırılır. Edebi eserler, felsefe, din sanat sitilleri ön plandadır.Dünya tarihinde “uygarlıklara” vurgu yapılması, insanlık tarihindeki bu unsurlara büyük önem atfeder. Çin ve Batı kendi içinde farklı kültürler üretmiştir, ama daha yakından bakıldığında her biri kendi içinde de çok farklı kültür ve dillerden oluşur.
Uygarlığın sadece entelektüel özelliklerini vurgulayan Uygarlık yaklaşımı, İnsanlık tarihinin her biri kendi gelişme şekline sahip tüm alanlarını özellikle Sosyal Ekonomik
Teknolojik Askeri
Stratejik olanları ihmal eder. Clive Ponting Avrupa’nın 18.yy. ortasına kadar Avrupa’nın Asya’da bulunan toplumlarla, özellikle Hindistan ve Çin’le eşit bir konumda dahi olmadığını savunuyor. Batı Avrupa’nın ekonomik ve sosyal bakımlardan emsalsiz olduğu düşüncesi sadece Wallerstein’a ve mülkiyet hakkı kişisel girişim özgürlük
varsıllığın yaratılması, biriktirilmesi ve serbest piyasa kapitalizmi temsili yönetim ve demokrasinin tüm yararları tüm bütün bunların Bir Avrupa mucizesi olduğunu iddia eden entelektüel karşıtlarına özgü değil. Ponting’e göre 19.yy. Avrupa’da başat olan görüşleri bir çoğunu Marksizm de yansıtır. Islah olmaz şekilde Avrupa merkezcidir. (ilkel komünizm, köle toplumu, feodalizm ve kapitalizm –komünizm izleyecek) Marks’ın önemi tüm insan toplumlarının sömürüye dayanmış olduğunu vurgulamasıdır. Clive Ponting Kitabı “Uygarlık” kavramını şu anlamda kullanır: Uygarlık kavramı ilk tarım toplumlarının üretici olmayanları-rahipler, hükümdarlar, askerler ve zanaatkârlar- beslemek ve daha karmaşık, yapısal ve hiyerarşik toplumlar yaratmak üzere kullanılabilecek bir ARTI ÜRÜN yaratmış oldukları olgusuna dayanır. Zaman içinde değişen şey artı ürünün niteliğiydi. Marks son aşamasına kapitalizm der ve bunu Avrupa’ya özgü olduğunu söyler. Ponting bu yaklaşımı reddediyor. Ona göre kazanç hırsı tüm toplumlar için geçerli. İlk büyük ölçeği Çin. Avrupa’da gerçekleşen değişim bu faaliyetlerin değil fosil yakıt enerjisine yönelmenin ve yeni endüstri teknolojinin gelişmesinin doğal özelliğinden kaynaklandı.
Kökenler
Toplayıcılık ve Avcılık Okuma Araştırma: Ponting, s.3-35, Diamond,s.29-52 Zaman Çerçevesi: Gezegenimizde insan varlığı 2.5 Milyon Yıl Önce Afrika’da 1 milyon yıl önce İnsan Afrika’yı terk eder 400 bin yıl önce Asya ve Avrupa’da ilk insan varlığı yayılmaya başlar Örneğin Yarım Burgaz Mağarası Küçük Çekmece Gölü Yakınlarında Homo Erectus’un izleri görülmeye başlar. 
İnsanın Afrika’dan Çıkış Tezi- Cennet Bahçesi Kuramı Son araştırmalar tarafından kuvvetle destekleniyor
Çok Merkezli Evrim kuramı 
Anadolu’da Homo Erectus İzleri DÖNEMLENDİRME
Dünya Çapında İklim Değişikliği esas Alternatif terminoloji: Kuvaterner Dönem (gezegenin tarihinin 4. Dönemi) Pleyistosen (1.6 milyon - 10.000 BP) Holosen (10.000 BP-günümüz) 3. HAFTA BÜYÜK DEĞİŞİM: ÇİFTÇİLİK Büyük Değişim: Tarımsal Dönüşüm ve Üretim Kalıcı Yerleşimler Neden Tarım? Çiftçiliğin etkisi Okuma ve Araştırma: Ponting, s.39-59; Diamond, s.93-149 Jared, Diamond, Çelik mikrop Tüfek, TUBİTAK yay, Ankara, 2009. Yerleşime Geçme Devrimsel Değil Evrimsel Bir Süreç Bu döneme ait tarih öncesi verileri analiz edip teoriler geliştiren uzman alanlar şunlardır:
İnsanlık tarihindeki iki gelişme - geri çevrilemez iki olgu:
Bu gelişmeleri nasıl açıklayabiliriz?
İnsanlar 1 milyon yıldan daha uzun süre yiyeceklerini doğal ortamdan toplayarak ve hayvanları avlayarak küçük gezgin gruplar halinde yaşadılar. Kaynaklar izin verdiğinde daha büyük gruplar haline geldiler. Zengin besin kaynaklarına bel bağlayabildiklerinde yarı yerleşik hale geldiler. Son Buzul çağının (tepe noktası M.Ö. 20.000) yaklaşık M.Ö. 10. 000’de son bulmasıyla bu istikrarlı ve dengeli yaşam biçimi değişmeye başladı. Dünyanın her yerinde insanlar yavaş yavaş bir yere yerleşmeye, bir yandan az sayıda hayvan ehlileştirirken, toplanan bitkilerin yerini özel olarak ayrılmış küçük toprak parçasında yetiştirilenler almaya başladı.
10.000 yıldan daha kısa zamanda bu yeni yaşam biçimi tüm dünyaya yayıldı.
Tarımın benimsenmesi insanlık tarihindeki en temel değişimdi ve bizim uygarlık dediğimiz her şeye ve bilinen insanlık tarihine yol açtı. Neden Tarım? Şartlarına uyum sağlanmış her zamanki yaşam biçiminde neden bu değişim oldu.? Toplayıcı avcı gruplarla yapılan çalışmalar bu insanların yaşamının nispeten rahat olduğunu göstermiştir. Yiyecek az bir gayretle sağlanıyordu. Dengeli besleyici gıda sağlanıyordu. Serbest zaman eylemleri için bol vakit vardı. Tarım bazı dönemlerde çok çaba ister. Daha verimli olmasına rağmen az sayıda besine bel bağlar. Hırsızlığa açık. Kötü geçen mevsim açlık demek. Bununla birlikte tarım tüm dünyada tercih edildi. Kilit merkezler Güneybatı Asya Çin Mezopotamya Mezo Amerika Andlar
Afrika Güney Doğu Asya’nın tropik bölgeleri Neden tarım? Tarımın sağladığı avantajlar, uyum sağlamak zorunda kalınacak derecede açık mıydı? Basit açıklamaların dünyanın her yerindeki her vakıa için geçerli olmayacağı kesin gibi görünüyor. Bir Teori: Avcı toplayıcılar sömürecek yeterli yer bulamayacak seviye gelindiğinde zorunlu olarak emek verdikleri tarıma geçti. Bu teori Güneybatı Asya gibi yoğun nüfuslu bölgeler için doğru olabilir. Mezo Amerika için doğru görünmüyor. Eski Bir Teori: Geçmişte neolitik devrim, çömlekçiliğin keşfi ev ilk küçük kentlerin gelişmesiyle ilişkilendirilmişti.. Yine de insan grupları tarımı benimsemeden de yerleşik olabilirler.(örneğin Deniz kaynaklarından geçinen Pasifik sahilindeki Amerika yerlileri. Diğer gruplarda çanak çömlek yapımı olmamasına rağmen yerleşme vardı.) İlk çanak çömlek de Comon toplayıcı ve avcıları tarafından M.Ö. 10.000 dolaylarında Japonya’da üretilmişti. 10.000 yıl boyunca bir parça bile tarım olmadan yaşamaya devam edildi. 
Tarıma geçilmesine dair değişimler devrimci değildi. Süreç binlerce yıl sürdü. Asgari geçim ve yaşam biçiminde sadece çok küçük değişikliklerle bir nesilden diğerine devam etti. Hiçbir grup tarımı icat etmeye girişmedi. Değişimin en önemli yanı kastonyola etkisiydi. Değişim olunca artık geri dönüşüm yaşanamıyor?! Gruplar daha fazla yiyecek üretimiyle sonuçlanan değişimleri benimsediğinde, nüfus daha verimsiz yiyecek elde etmenin verimsiz yollarına geri dönmeyi zorlaştıran çoğalmaya yöneldi.
30 bin yıl öncesinden itibaren Avrasya’daki grupların sadece karşılaştıkları sürüleri gelişigüzel avlayan avcılar olmadıkları açık. (Sürüyü sıkıştırıyor, dişi olanı değil erkek olanı öldürüyor. Bu insanlara avcı değil çoban denilebilir). Bu evreler geniş ölçekli artıma yönelen aşamalar olarak görülebilir. (Tarımı benimsemeyip deniz ürünleri ile beslenen Pasifik kıyısı Amerika yerlileri gibi yerleşik olanlar da var.) Doğal ortamdan toplanan kabuklu meyveleri tohumları işlemden geçirme teknolojisinin tamamı (değirmen taşları, havanlar havanelleri) tarımın gelişmesinden 20.000 yıl önce uygulanmaktaydı. Tarım o zamana kadar ilk kez benimsenmiş olmakla beraber süreç durmadı. Yeni ürünlerin evcilleştirilmesine devam edildi. Dünyaya yayıldı. Evcilleştirilme sonrası ikincil ürünler (süt, süt ürünleri) için binlerce yıl beklendi. Tarım devrimi bin yılda tamamlandı – bin yıl sonra 2-3 bin kişilik kalabalık köy topluluğu haline gelmişlerdi. James.C.Daves, İnsanın Hikayesi, İş Bankası yay, 2009, s.13. Farklı kıtalardaki halkların çiftçiliğe ve hayvan yetiştiriciliğine geçip geçmeme yada geçiş zamanlarındaki coğrafi farklılıklar, bu halkların yazgıları arasındaki benzemezliği büyük oranda açıklar. Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, 2002, s.95. Farklı zaman dilimleri ve süreçlerle birlikte evcilleştirilmiş hayvan ve bitkilerin çeşitliliği, insanlık tarihindeki en temel değişimi bölgesel temelde incelemeyi en iyi duruma getiriyor.
GÜNEYBATI ASYA: Levanttan başlayarak güneydoğu Türkiye boyunca İran’da Zagros dağlarına kadar uzanan bölge 
4.HAFTA UYGARLIĞIN DOĞUŞU Uygarlık
Mezopotamya: Uygarlığın kökenleri Antik Mısır İndus Vadisi
İlk çiftçi toplumlar tarafından üretilen artı ürünün anlamı, neredeyse tüm toplumların daha hiyerarşik ve dengesiz olmalarıydı. Reisler ve dini otoriteler artı ürünün büyük bir kısmını kontrol ediyor ve temelde kendi önceliklerine göre bölüştürüyorlardı. Toplumları içinde yer alan insanlar üzerinde daha çok kontrol kullanıyorlardı. Diğer gruplarla da arazi egemenliği ve su kontrolü için çatışmaya giriyorlardı. Bu gelişme düzeyinde toplumlar binlerce yıl dünyanın hemen her yerinde var oldular. Son 1000 yıla kadar Avrupa’nın büyük bölümünde MS 1600’e kadar Avrupalılar tarafından yıkılana kadar Kuzey Amerika’da 19. yy. sonlarına kadar Afrika’nın bazı bölgelerinde Bazı toplumlar bir avuç yörede, dış etkiler olmaksızın, daha ileri giderek zorba devletlere dönüştüler. Bizim uygarlık dediğimiz kurumları, örgütlenmeleri ve kültürü yarattılar. Bu süreç insanlık tarihinde en fazla altı kez ortaya çıktı. Mezopotamya İndus vadisi Çin Mezo Amerika Orta Andlar Mısır ise Mezopotamya etkisine rağmen bu kategoriye dahil edilir. Bu toplumlar bazı özellikleri nedeniyle ayırt edilebiliyordu: Başlıca kentlerde yaşayan, vergilendirme ve haraç kuralları yoluyla halkın geri kalanına karşı güç kullanan, üretken olmayan binlerce kişiden oluşan (rahip, hükümdar, memur, zanaatkâr, asker) grubun beslenmesi. Kentlerde görkemli tapınaklar, saraylar, tahıl depoları gibi kamu yapıları. Ekonomik ve sosyal bakımından erken çiftçi gruplardan daha karmaşık yapı. Kendilerine ait bölgesel sınırlar Kayıt tutmak için geliştirilmiş yazı (çoğunluğunda) Bu değişimler her toplum tarımı benimsediğinde kendiliğinden işleyen süreç değildi. Uygarlığı meydana getiren etkenleri birbirinden ayırmak zor. Mezopotamya: Dicle ve Fırat nehirlerinin taşkın ovası Çin: Sarı Irmak ve Yangtze nehirleri çevresindeki gelişmeler İndus Vadisinde : Harappa Uygarlığı Mısır: çok dar Nil nehri ve onun taşkınlarına bağlı Peru: ilk uygarlıklar dar sahil vadilerinde, aradaki çöllerle birbirlerinden izoleler Orta Amerika: körfez sahili ve tropik cangıllar (hiç konuksever değil). Teknoloji bu değişimlerin merkezinde yer almamış görünüyor. Madenlerin ilk kullanımları uygarlığın gelişmesinden sonra geldi. Amerika’daki uygarlıklar nerdeyse hiç maden kullanmadı. İlk kentlerin kurulması değişimin nedeni değil sonucu. Tek başına hiçbir neden “uygarlık” a yol açan karmaşık, sosyal, ekonomik, siyasi değişimleri açıklayamaz. İlk çiftçilerin üretkenliği çok düşük. Önemli bir yiyecek artışı mümkün değil. O halde kritik değişim toplumun örgütlenme biçimine bağlı. Bu toplumlarda güç ve otorite düzeyleri birkaç bin yılda dramatik şekilde yükseldi. En önemli etkenler çiftçiliğin gelişimindeki gibi kastonyola ve geri bildirimdi. Bir kez adım atıldı mı geri dönmek zor ve toplumun bir kesiminde meydana gelen değişikliklerin başka bir yerde, daha da büyüyen bir döngü içinde daha fazla değişim üreten, önemli etkileri oluyordu.(Pointing, s. 61) İhtiyaç fazlası yiyecek, dini faaliyetleri ve toplumda sınırlı derecede düzen sağlayan lideri desteklemek üzere gönüllü olarak verilmiş olabilir. Ancak evrim geçirip daha kompleks hale geldikçe iç baskının seviyesi daha çok arttı. Artı ürünün çiftçi olmayanlara paylaştırılmasını sağlayan Ekonomik
İdeolojik Askeri
Siyasi kurumlar ve güç tipleri ortaya çıktı. Dengesizlik arttı. Bazıları toprağı, bazıları dini, askeri, siyasi gücü elinde bulunduruyordu. Bu sürecin çok önemli parçası diğer gruplarla girişilen savaşlardı. liderliğe, askeri güce ihtiyaç vardı. Önemli görülen dini işlevler yerine getiriliyordu. Evrim süreci sonunda bu uygarlıklar daha karmaşık iç örgütlenme, otorite düzeylerini ve dengesiz kaynak paylaşımını içeren devletler tarafından farklı kılındılar
Suyun denetimi depolama ve sulama yapılması merkezi bir devleti değil ama çiftçi toplulukları arasında nispeten yüksek düzeyde bir iş birliğini gerektiriyordu. (Geniş akraba topluluk örgütlenmesi). Asıl gelişmeler Güney’de Sümer olarak bilinen bölgede. M.Ö. 4000 dolaylarına tarihlenen ilk yerleşim yerleri Eridu, Usayla, Ur (kazı yeri nedeniyle Obeyt olarak adlandırılan bölge) Eridu en geniş tapınağa sahip. M.Ö. 4500’de Güneybatı Asya’da yer alan Çatalhöyük gibi ilk kentlerin nüfus büyüklüğüyle aynı. Tapınaklar çeşitli toplulukların kimliğinde belirleyici ama mezarlar sosyal tabakalaşmayı henüz göstermiyor. 
Eridu Tapınağı  
Balage Balogh (The Bible illustration blog) tarafından ön görülen Eridu ve bugünkü Eridu 
http://www.youtube.com/watch?v=c__KltEH-vw&feature=related (Youtobe Sümer) Uruk: Uygarlığın geliştiği kilit dönem M.Ö. 4000-3000 arasındaki bin yıllık dönem. İlk defa radikal olarak farklı toplum yaratan eksiksiz bir dizi yenilik bu dönemde gerçekleşmiştir. Topraktan elde edilen “artı ürün” yönetici grubun varlığına olanak sağlayan bir vazgeçilmez Artı ürün yakın yerlerden hammadde temini için takas ediliyor. Uzmanlaşmanın artması sınıflaşma ve toplum içinde dengesizlik Elit tabaka hızla büyür. Kentlerde yaşar. Dini otoritenin yanında, din dışı lider, ordu savaş Toplumu yönetip işletmeye yardımcı olması için okur ayzar memur sınıfı Madenleri kalıba dökmenin ilk adımları. Bu gelişmeler Sümerin en önemli kenti haline gelen Uruk’da izlenir. M.Ö. 3600 zigurat denilen devasa tapınak. M.Ö.3400 ilkel yazı.
M.Ö. 3000-2300 arasındaki dönem ilk hanedanlık olarak bilinmekte Uruk ileri gitmekle birlikte M.Ö.3000 dolaylarında yiyecek için yerel halklarına bağımlı, savunma duvarlarıyla çevrili bir dizi kent devleti var. Toprak ve su -yaşamın kaynakları üzerine bitmez kavgalar.( M.Ö. 2500 dolayları Lagaş- Umma arası 150 yıl süren anlaşmazlık) M.Ö.1800 Sümer krallık listesi, destansı kentler arası hakimiyet dokusu hakkında bilgi edinmek imkansız. Ancak dünya üzerindeki ilk uygarlığın nasıl yürüdüğünü oraya koyan yeterli kanıt kalmış durumda. Krallardan bazıları Kiş unvanına sahip Tapınak arşivleri. Her kentin tanrısı var. Saray “lugal”in yani yöneticinin konutu. Bazı yerlerde tapınağın bir bölümü. Kentlerin akrabalık temeline dayalı yaşlılar kurulu tarafından yönetildiğine dair kanıtlar var. Yöneticinin temel işlevi savaş lideri olmaları ve bu muhtemelen din dışı yöneticinin ortaya çıkmasında başlıca etmen (Pointing s. 66) Yönetici başlangıçta bir süre savaş lideri olmuş olabilir (belki bu kurul tarafından seçiliyorlardı). Ancak 2600’de yöneticilik soydan geçiyordu ve yöneticiler artık hükümdar olmuşlardı.
Savaşın Sümer kentlerinde önemli yeri var (silindir mühür, Lagaş’ın akbaba steli (2450) Ponting, s.67. Savaş malzemesi: ordu piyade. Balta, keser, deri kalkan, mızrak. Bakır bronzdan keskin kenar elde edilecek kılıç yok, ilkel hançer kullanılıyor. Yönetici eşek tarafından çekilen araba sahibi olmakla beraber bu tamamen bir statü sembolü. Savaş esnasında yönetici de yaya. Toprağa bağımlı kentler işgale karşı savunmasız. Kuşatmada kullanılan koç başları, kuleler savaşın temel unsuru. Mezopotamya: yayılma fetih: Ticaret İlk imparatorluklar M.Ö.2400 dolayı gücün tek elde toplanmasına yol açtı. Önce Sümer kentleri: Ur, Uruk, Umma hükümdarı tarafından 2350’de ele geçirildi. Umma hükümdarı Kuzey Mezopotamya ve Akdeniz’e yayıldı. Sümer’de ilk dış etki ve dünya üzerinde ilk imparatorluğun kurulduğu an. Sümer Akad kralı (Sami) Sargon (gerçek kral-meşru kral anlamında demek ki değil) tarafından fethedildi.2340-21599 Torunu Naram-Sin 2260-2223 imparatorluğu merkezileştirmek için çaba gösterdi. Ağırlık ölçüsü standartlaştı. Sami dili egemendi. Akadlı elit vali olarak atandı. Yerliler nadiren vali olarak atanıyorlardı. Naram Sin, kendini Akad Tanrısı olarak ilan etti. Yöneticinin muzaffer savaşçı, fatih rolüne daha fazla yapılan bir vurgu. M.Ö.2200 Paralı göçerler Guttiler yönetimi ele geçirdi. Üçüncü ur Hanedanlık dönemi (2112-2000) 2112 Ur valisi Namnu yeni bir hanedan kurdu (100yıl) .Ticari bağlar yeniden kuruldu. Sümer rönesansı denilmekle birlikte Gutti mirası rededildi. Akadca devam etti. Göçebe diğer paralı askerlerce ele geçirildi : Amoritler Üçüncü Ur döneminden elimize geçen bir hayli belge 1000 yıl içinde ortaya çıkan hayli karmaşık bu dünyanın anlamlı resmini bize sunar.
Nil vadisinde uygarlığın ortaya çıkmasına yol açan süreçler Mezopotamya’dakinden daha geç başladı, ancak daha yoğundu, Ponting, s.75 Bir çok bakından farklı olmakla beraber, her iki uygarlık da, büyük ölçüde halk kitlesini sömüren küçük bir elit tabakanın sosyal ve siyasal baskısı üzerine kurulmuştu.
'Nomes' Sistem: (Yunanca nomos = ilçe, il) Köyler, kraliyet siteleri ve küçük kasabalarda yerel bir valinin kontrolü altında bölgesel idari birimler halinde gruplandırılmış. Keyfi Bölünmeler. Birleşme: 
A= Beyaz taç (Yukarı Mısır) B =Sais ve Butto’nun Kırmızı Tacı (Aşağı Mısır) C= Topraklarının tamamı üzerinde kuralı belirtmek için Kombinasyon Taç Mezopotamya Kronoloji: • Geç Uruk Dönemi 3300-3000 • Erken Hanedanlık Dönemi 2900-2300 Mısır Kronoloji: • Hanedanlık Öncesi (c. 4650-3150) • Erken Hanedanlık Dönemi 1 +2 (m.ö.3050-2686) • Eski Krallık Hanedanları 3-6 (m.ö.2686-2181)  
İmhopet Coser’in danışmanı: Basamaklı Piramit (Firavun Coser’e ait) mimar, hekim, kamu yöneticisi- Tarihte ilk büyük adam İndus Uygarlığı 
M.Ö. 2300 Dünya üzerindeki üçüncü gelişme bölgesi. Yazısı deşifre edilmedi. M.Ö. 2600 karmaşık toplum ortaya çıktı.
Harappa Mohenjo-Daro Güney’de Mohenjo-Daro, Kuzeyde Harappa yerleşmeleri. Sanat ve mimarileri benzeşiyor. Büyük denetim kurulmuş olabilir. 1000 yıl sonra kent yaşamı kuzey Hindistan’a GANJ Vadisi’ne kaydı. 
İndus Uygarlığı yazısı henüz okunamadı 5. HAFTA AMERİKALAR VE PASİFİK: İZOLASYON Mezo Amerika Teotihuacan Mayalar
Aztekler Peru ve Andalr İnkalar Pasifik
Okuma: Ponting, 95-121 
Teotihuacan Kenti. Aztekler öncesinde kurulan uygarlık 
Teotihuacan Kenti’nde Ay Pramidi ve ölüler yolu   
Teotihuacan Kenti’nde bulunan heykelcik ve masklar 
Aztek Tapınağı 
Aztek uygarlığı: 14-16.yy.larda bugünkü Meksika bölgesinde yaşamış olan bir Orta Amerika halkı 1521’de Cortes’in ordularına teslim olundu. Mayalar 
Bir Orta Amerika uygarlığı olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Meksika'nın güneydoğusundan, Honduras, El Salvador ve Guatemala'ya kadar uzanan Mezoamerika bölgesinde hüküm sürmüştür. MÖ 600 dolaylarında yükselişe geçmiştir. İspanyol işgaliyle sona erme sürecine girmiştir. Maya uygarlığı birçok bakımdan sona ermişse de, yaygın inanışın aksine Mayalar yok olmamışlardır, hâlen bu ülkelerde yaşamakta ve Maya dillerinden bazılarını konuşmaktadırlar 
Maya Tapınağı 
İnka Medeniyeti (11. yy) 6.HAFTA ARA SINAV 7. HAFTA Erken İmparatorluklar M.Ö. 2000-M.S.600
Okuma: Ponting, s.125-169. Tartışma: Hitit Krallığının ortaya çıkışı Telepinus Fermanı Telepinus Fermanı: İktidarın kime geçeceğine dair hukuk metni: Birinci dereceden (esin) oğlu olan prens, kral olsun! Eğer birinci (eşten) bir [pre]ns yoksa kim ikinci dereceden (eşin) oğlu (ise) kral o olsun! Eğer (yine) de bir prens (ve) erkek çocuk yoksa kim birinci dereceden(esin) kızı ise ona bir içgüveysi alsınlar ve kral o ol[sun!]” Hititlerden Önceki Anadolu Halkının Evlilik Hukuku Kulsia ile evlendi. Ev her ikisinindir. Fakirleşirlerse, zenginleşirlerse her ikisi için(dir). Eğer Abarasna Kulsia'yı bırakırsa evi her ikisi taksim edecekler. Öldükleri zaman evi ve alacaklar "Lâqipum kızı Hatala ile evlendi. Memlekette ikinci bir zevce alamaz, şehirde (yani Asufda) bir qadistum ile evlenebilir,,. "koca ve karı birbirlerini bırakırlarsa beşer mina gümüş tartacaklar,, (Kültepe Kazılarından, Sümerolog Dr. Emin Bilgiç, “Hititlerden Önceki Anadolu Halkının Evlilik Hukukunun Orijinal Tarafları” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 9 Sayı: 3, Ankara, 1951, Sayfa: 227-250) Ön Bilgi: M.Ö. 2000 Mısır, İndus vadisi, sonra Çin ilkel devlet ve imparatorluklara evrildi. 3000 yıl boyunca uygarlık yayıldı. Yeni devlet ve imparatorluklar ortaya çıktı.
İlk imparatorlukların sorunları özellikleri:
Erken imparatorluklar aynı aşamaları izliyorlar yetenekli lider fetih ve yayılma. Yayılmada güçlü doğal engeller var. Bir süre bazen uzun süre düzen ama nihai kaçınılmaz son çöküş. İlk hükümdarların üç ana sorunu:
Erken İmparatorlukların hiç biri Avrasya’yı tamamen kontrol edemiyor. Mesafeler uzun. Bölgesel imparatorluklar var. Üç Kilit bölge (her biri uygarlığın ilk çekirdeğini oluşturan)
Ticaret çeper bölgede önemli siyasi birimler ortaya çıkardı. Yerel hükümdarlar ticareti kontrol edip güç kazandı. Uygarlık yayıldı.
Hititler Tunç Çağında Anadolu Terminoloji Kaniş, Karum, Vabartum (karumlara oranla daha küçük çaptaki ticari merkezler bulunur ve bunlara "vabartum" adı verilirdi) Hattuşa, Hitit, Hatti Sosyal tabakalaşma Kara-senet tablet Contalar ve mühür baskıları 
İnandık vazosu: Betimleme Nesne nedir, neye benziyor, ne için yapılmış, hangi döneme aittir? Nerede yapılmıştır, nerede bulunmuştur, neden bu adı almıştır? Çözümleme Nesne nasıl yapılmıştır, kim yapmış olabilir, nesne nasıl kullanılmıştır, nesnenin üzerindeki motifler ne anlatıyor? 
1. Friz
Lütfen Frizdeki resimleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız:
2-Bu firizden Hitit figürüne ilişkin neleri öğrenebiliriz, neleri öğrenemeyiz? Bu firizde görülen kültür unsurları bugünkü kültür unsurlarına benzemekte midir? Neden?
Birleşik Çin’e Giden Yol Demirin iki yönlü etkisi: 1-Aristokrasinin savaş denetimini yok etti. Artık aristokrat değil köylü savaşçıydı. 2- Demir alet yeni tarım alanı açtı-bu daha çok insan demek; yeni savaş biçiminin talep ettiği daha çok köylü sağlandı. 
Çin: merkezi devletin kurulması Savaşın doğasının değişimi sosyal siyasi sistemin değişimi Demir-Piyade-savaşta aristokrat tekelinin kırılması Demir-daha çok toprağın tarıma açılması-daha iyi devlet organizasyonuyla daha çok toprağın işlenmesi ve vergilendirme artan gelir Hükümdarlar aristokrasiye daha az, hem yerel düzeyde hem de merkezdeki işlerin idare edilebilmesi için devlete memur sağlayabilen ikinci dereceden toprak sahiplerine daha çok muhtaç olmaya başladılar. Ponting, s. 177. Çin etkili bir bürokrasi geliştiren dünyadaki ilk bölge oldu. Akrabalığa ve aile bağları sistemine dayanan eski otorite bağının yerini, hükümdarların ve onun yerel temsilcilerinin egemen olduğu bir “kamu düzeninin” yaratılması yer aldı. Akrabalık sistemine verilen önem azaldı. Köylü aileleri ve onların kendi atalarına saygıyla sınırlı kaldı. 
Pirinç tarımı Pirinç tarımı ve Asya tarihinde toplumsal yaşam
İlk İmparator Ordusu İlk imparator Qin hanedanı Shi Huang/ Ordu Terra Cotta Heykeller
Yunanistan Atina
Sparta 
Karanlık çağlar sonrası değişiklikler ve Yunan demokrasisine katkıları POLIS’in yükselişi Hoplite (ağır zırhlı piyade askeri) falanks’ın yükselişi kolonilerin yükselişi ve ticari genişleme (yazının yükselişi ile birlikte, sanat ve mimaride değişiklikler) Demokrasiden önce Atina: Büyükler Konseyi • İcra yetkilileri (baş yargıçlar) • Halk meclisi 
1. Hoplite-Ağır zırhlı piyade askeri 2. Hoplite Phalanx 
Yunan ve Fenike Kolonileri (M.Ö.550) 
1. Latince 2. Yunanca 3. Fenike 4. İbranice 5. Arapça 
1. Mısır Heykeli 2. Yunan Heykeli
• Cleisthenes 'reformları ( 500’den sonra) - Gücün tek kaynağı olarak halk meclisinin oluşumu Atina Demokrasisi: • Meclis
• mahkemeler Sparta Siyasi Sistem: • Çift krallar
2. Atina’da Akropolis 
1.Atina Akropolisi üzerinde Parthenon 2. Nashville’de Parthenon, Tennessee, ABD 
1-Polykleitos, Disk tutucu, M.Ö.5. yüzyılda 2. Myron, Disk atıcı, M.Ö 5. yüzyılda.
3. Praxiteles, Venüs, M.Ö.4. yüzyılda Peloponnesos Savaşları (431-404 M.Ö.): Peloponnesos Ligi Delos ligine karşı
M.Ö. 435 Atinalı Ligi & Peloponez Savaşı İskender İmparatorluğu 
İskender’in Rüyası  
1- Pompei’den duvar resmi, Italya 2- Pierre Narcisse Guérin (Fransız ressam, Paris 1774 -Roma 1833).
• Politik yapı • Ekonomi ve ticaret • Kentsel yaşam • Kültür ve sanat  
1- Öklid’in Elementler Kitabı (m.ö. 330-275-İskenderiyeli matematikçi) 2- Hipparchus Yunan'lı matematikçi ve astronomdur İnanç Dünyası
Alman filozof tarihçi Karl Kaspers M.Ö.600-300 arasındaki yılları, birbiriyle ilişkisi olmayan, birbirinden uzak halkların entelektüel ve manevi gelişimleri açısından “mihver” dönemi olarak nitelendirmiştir. Bu dönem İran’da Zerdüşt’ün ve önemli havarilerinin, İsrail’de peygamberlerin, eski Yunan’da filozofların, Hindistan'da Budanın Çin’de Konfüçyüs’ün ve Lao-Tse’nin birbirlerini tanımadan yaşadıkları yıllardır.. Hindistan'dan gelen Budistler Ortadoğu’da bir takım etkinliklerde bulunmuşlar ama tanınıp etkili olamamışlardır. Kiros ve sonrasında Pers ve Museviler arasında karşılıklı iyi ilişkiler kurulmuştur.Bu halefler topraklarını Küçük Asya’nın Ege kıyılarına kadar genişletmişler, Yunanlılarla olan ilişkileri ve çatışmaları sayesinde, Pers İmparatorluğu’nun ortaya çıkmaya başlayan çeşitli halklarıyla Yunan uygarlığı arasında köprü kurulmuştur. Yunan uygarlığının din yerine bilime ve felsefeye dayanmasına rağmen (!) (Doğu uygarlığının rasyonel olmayana dayanırken Batı uygarlığının kökeni olarak algılanan Yunan uygarlığının bilim ve felsefeye dayandığına dair taraflı vurguya bir örnek N.Gök)Yunan bilim adamı ve filozoflarının fikirlerinin, Ortadoğu’nun dahası dünyanın dini uygarlıkları üzerinde çok önemli etkileri olmuştur (Bernard Lewis, Ortadoğu, Arkadaş Yayınları, 3.baskı, 2003, s.31-32.)
Uygarlığa ve tarihe Roma’nın istilasıyla adım atan Batı Avrupa’nın tersine Doğu aynı şekilde değildir. Roma Doğu’ya istilacı olarak gelmiştir.İdareci olarak gelmiştir. Asıl önemlisi barışın kurucusu olmuştur.Ama medeniyet öncüsü olarak gelmemiştir. Roma geldiğinde burada diller vardı, medeniyetler vardı, kayıtlar vardı, Roma’nın kendisini etkileyen tanrı kültleri vardı; toplumları bir kimlik, teşkilat sahibiydiler.( İlber Ortaylı, Avrupa ve Biz, seçme eserler:1,İş Bankası yayınları, 5.baskı, 2008, s.184) 10. HAFTA BÜYÜK İMPARATORLUKLAR İslamiyet’in Yükselişi Bizans Devleti’nin Kurulması Çin: Suiler ve Tanglar Orta Asya’da Emperyal Çekişme: Türkler, Tibet İmparatorluğu Japonya ve Güneydoğu Asya Avrasya’nın Çeperi Avrupa: İberya Britanya- İtalya-Frank İmparatorluğu İslam’ın Yükselişi ve Bu Dönemde Bizans Devletinin Kurulması, Çin: Suiler-Tanglar, Orta Asya Emperyal Çekişme: Türkler-Tibet imparatorluğu-Çin-Araplar, Çeper Bölge: Japonya-güneydoğu Asya-Avrupa Okuma: Ponting, s.277-306 Ön Bilgi: Hıristiyanlığın, Roma’yı miras alması gibi, İslamiyet de başlangıç dönemlerinde, en eski uygar insan ve halklar kavşağı olan Yakındoğu’yu ele geçirdi. Bu çok büyük sonuçları olan bir olgudur: İslam uygarlığı, kentsel biçimlerin, kurumların, alışkanlıkların, ritüellerin, eski inanma ve yaşama biçimlerinin, kökü derinlerde olan emirlerini kendi hesabına geçirdi. Fernand Braudel, Uygarlıkların Grameri, İmge Kitabevi yayınları, İstanbul, 2001, s.75-76. 
Hz. Muhammet ve Fetihler (Dört Halife ve Emevi) Dönemi (750’ye kadar) 
1-Batı Avrupa ve Doğu Roma İmparatorluğu 526 2-Batı Avrupa ve Doğu Roma İmparatorluğu 533-600
BÜYÜK İMPARATORLUKLAR (devam) M.S. 750’de Dünya: İslam :Abbasi İmparatorluğu-Fatimiler Bizans Dünyası Doğu Avrasya Sorunlar: Çin-Tibet-Uygurlar Batı Avrasya Sorunlar Okuma: Ponting, 12.HAFTA BÜYÜK İMPARATORLUKLAR (Devam) M.S. 1000’de Dünya Geç Dönem Avrasya Dünyası: İslam Dünyası (Avrasya Ticaretinin Merkezi) Hint Okyanusu Dünyası Ticaret
Bilim ve Teknoloji Çin yüzyılı (1000-1250) Çeper Bölge: Kore-japonya-Avrupa Bizans İmparatorluğu’nun Sonu Okuma: Ponting, s.321-398 
12.yy.da Avrupa 13.HAFTA BÜYÜK İMPARATORLUKLAR (devam) Moğol İmparatorluğu Osmanlıların Yükselişi Okuma: Ponting  
Moğol askerleri 14. HAFTA. Genel Değerlendirme SON SINAV Yüklə 143,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
