ÖĞretiM İlke ve yöntemleri

297. Aşağıdaki süreçlerin hangisinde bu
uygulamalar söz konusudur? (2004 KPSS-85)

1. 
   Sınama durumlarının hazırlanmasında
   
2. 
   Yöntem ve tekniklerin uygulanmasında
   
3. 
   İhtiyaç analizinde
   
4. 
   Hedeflerin belirlenmesinde
   

E) Içeriğin belirlenmesinde

298. Aşağıdakilerden hangisi program geliştirme
sürecinde ölçme yöntemi değerlendirilirken
yanıtlanması gereken öncelikli sorulardan biri
değildir? (2004 KPSS-96)

1. 
   Temele alınan ölçüt uygun mu?
   
2. 
   Güvenilir Ölçme sonuçlarma ulaşılabilir mi?
   
3. 
   Geçerli ölçme sonuçlarına ulaşılabiür mi?
   
4. 
   Uygulanan ölçme yöntemi yeni mi?
   

E) Davranışlara ulaşma düzeyini beliriemede
en uygun yol seçilmiş mi?

C. PROGRAMIN DENEME UYGULAMASI VE DEĞERLENDİRME

Programın değerlendirilmesi;

1. 
   Hedefler
   
2. 
   İçerik
   
3. 
   Öğretimin niteliği
   

1. 
   Ölçme ve değerlendirme ögelerine
   bakılarak yapılmalıdır.
   

Ömeğin;İ Hedef ögesi değerlendirilirken şu sorular sorulmalıdır;

s Hedefler öğrenci ihtiyaçlarına uygun

mu?

s Hedef ifadeleri yeterince açık mı? s Hedefler konu alanının özelliklerine

uygun mu?

s Hedefler toplumun beklentilerine uygun mu?

Program değerlendirme çalışmalarının amaçları;

s Program geliştirmeye dayanak sağlama s Öğretimin niteliğine ilişkin veri sağlama

138

Program Geliştirme


s Programın işlemeyen ögelerini belirleme ■/ öğretim etkinliklerini geliştirici veri sağlama

Bu aşamaya kadar hazırlanan öğretim programı asıl uygulamadan önce mutlaka deneme uygulaması yapılmalıdır. Yapılan bu deneme uygulaması sonuçlarına göre asıl uygulamaya geçilir ya da değerlendirmeye alınarak program geliştirme süreçlerine geri dönülür.

Deneme uygulaması aşamaları aşağıdaki sırayı takip etmelidir;¹

1. 
   Uygulama planının yapılması
   
2. 
   Deneme okulunun belirlenmesi
   

1. 
   Deneme okulu yönetici ve
   öğretmenlerinin belirlenmesi
   
2. 
   Denemede görev alacak personele
   eğitici kursların verilmesi
   

3. 
   Programın uygulanması
   
4. 
   Uygulamanın değeriendirilmesi
   
5. 
   Asıl uygulama ile ilgili karar verilmesi
   

Değerlendirme işlemleri hem deneme uygulamasında hem de asıl uygulamaya geçildikten sonra yapılabilir.

Program Değerlendirme Yaklaşımları

Değerlendirme program geliştirme sürecinin son basamağıdır. İki tür değerlendirme vardır: Süreci değerlendirme ve ürünü değerlendirme.

Süreç değerlendirmesi, geliştirilen programın uygulama öncesinde aksayan yönlerini tespit etmek için yapılır. Bu amaçla tasarımın her bir basamağı değerlendirilir. Süreç değerlendirilmesiyle birlikte program uygulamaya hazır hale gelir.

Ürün değerlendirmesi; Uygulamada olan programın değerlendirilmesidir. Programın etkililiğini ve maliyet/fayda ilişkisini ortaya koymak ve programın daha etkili hale getirilmesi için gerekli verileri elde etmek için yapılır. Ürün değerlendirmesi ile programın zayıf ve üstün yanları tespit edilir

Eğitim programlarının değerlendirilmesinde çeşitli modeller uygulanmaktadır.¹

1. Hedefe Dayalı değerlendirme

Tyler tarafından geliştirilmiştir. Program geliştirme modeline dayanır. Programın hedefler, öğrenme yaşantıları ve değerlendirme olmak üzere üç temel ögesi vardır. Bu yaklaşımda önce hangi hedefe ulaşıldığına bakılır. Ulaşılamayan hedeflerin nedenleri araştırılır.

a. Hedefleri belirleme,

b. sınıflama,

c. davranış olarak ifade etme,

d. hedefe ulaşılıp ulaşılmadığının

göstergesini belirleme,

e. ölçme tekniklerini geliştirme ve seçme,

f. veri toplama,

g. verilerle hedefleri karşılaştırma

2. Stufflebeam'ın Bağlam, Girdi, Süreç ve Ürün
Modeii

Dört alanda kararlar verilmelidir; planlama, yapılaştırma, uygulama ve yeniden düzenlemedir. Bunlara göre değerlendirme yapılmalıdır.

3. Metfessel-Michael Değerlendirme Modeli

öğrenciler, öğretmenler, yöneticiler ve sıradan vatandaşlar değerlendirmede yer almalı, hedefler uygulanabilir biçime dönüştürülmeli, ölçme araçları geliştirilmeli, uygulama süreci test edilmeli, bilgilerin analizi, değerlendirme standartlan ve değerleri belirlenmeli, uygulanabilirliği konusunda öneriler geliştirilmelidir

4. Provus Farklar Yaklaşımı ve Değerlendirme
Modeli

Değerlendirmenin bileşenleri, program standartları ve edinimini belirleme, edimle standardı karşılaştırma, farkhlığı belirlemedir. Tasarım, oluşturma, süreçler, ürün-sonuç ve çıktıların benzer program çıktılarıyla karşıtaştırılması evreleri vardır.

5. Stake'in Uygunluk-Olasılık Modeli
Girdi, süreç ve çıktı göz önünde bulundurularak
değerlendirme yapılır. Yere! birimlerin görüşleri
alınmalıdır.

6. Eisner'in Eğitsel Eleştiri Değerlendirme
Modeli

Niteliksel incelemeye ağırlık verilir. ÜÇ temel boyutu vardır. Betimleme, yorumlama ve değerlendirmedir. Bu işlemleri yapmak uzmanlık gerektirir.

299. Eğitimin programlarının değerlendirme öğesi, aynı zamanda tüm öğelerin kontrol, (geribildirim) mekanizmasıdır.

Bu ilkeden hareketle eğitim programlarının değerlendirme ve geliştirme süreciyle ilgili Öncelikle aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? (2004 KPSS-97)

1. 
   Sürekli ve dirik olduğu
   
2. 
   Çok yönlü ve çok amaçlı olduğu
   
3. 
   Nesnel ve bilimset olduğu
   
4. 
   Belli ilkelere ve sayıtlara dayandığı
   

E) Fırsat eşitliğini ve eğitim hakkını ön plana
çıkarttığı

Program Geliştirme

139


300. Program değerlendirme çalışmalarında hedef ögesi değerlendirilirken aşağıdakilerden hangisi sorulması gereken bir soru değildir?(2002 KPSS-119)

1. 
   Hedefler ölçme ilkelerine uygun mu?
   
2. 
   Hedefler öğrenci ihtiyaçlarına uygun mu?
   
3. 
   Hedef ifadeleri yeterince açık mı?
   
4. 
   Hedefier konu alanının özelliklerine uygun mu?
   

E) Hedefler toplumun beklentilerine uygun mu?

301. Aşağıdakilerden hangisi program

değerlendirme çalışmalarının amaçlarından değildir?(2002 KPSS-120)

1. 
   Program geliştirmeye dayanak sağlama
   
2. 
   öğretmenin sınıf yönetiminde etkisini artırma
   
3. 
   Öğretimin niteliğine ilişkin veri sağlama
   
4. 
   Programın işlemeyen ögelerini belirleme
   

E) öğretim etkinliklerini geliştirici veri sağlama

302. Program geliştirme çalışmalarında "hazırlanan programın ve öğretim materyalinin işe koşulmasından sonra hangi aşama gelmektedir? (2003 KPSS-111)

1. 
   Deneme yapılacak okulun ve sınıfların
   seçilmesi
   
2. 
   Okul yöneticisi ve öğretmenlerin seçilmesi
   
3. 
   Programın oku! yöneticisi ve öğretmenlere
   tanıtılması
   
4. 
   Programın uygulamasının planlanması
   

E) Deneme programının ve öğretim materyalinin
değerlendirilmesi

303.

1. 
   ölçme tekniklerini ve araçlarını belirie
   
2. 
   Hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını gösterecek
   durumlan sapla
   
3. 
   Programın hedefierini belirle
   
4. 
   Hedefleri sınıfla ve davranış olarak ifade et
   
5. 
   öğrencilerin davranış yeterlilikleriyle ilgili verileri
   topla
   
6. 
   Elde edilen verilerle hedefleri karşılaştır
   

Hedefe dayalı değerlendirme modeli dikkate
alındığında, aşağıdaki seçeneklerden

hangisinde süreç doğru olarak sıralanmıştır? (2003KPSS-120)

3. 
   III, IV, II, I, V, VI
   
4. 
   II, IV, III, V, I, V!
   

E) V, I, II, III, IV, VI

YARARLANILAN KAYNAKLAR

¹ Tan, Şeref. KPSS Eğitim Bilimleri Ankara: Empati Yayınevi, 2004

²Öğretmen Adayları İçin Konu Anlatımlı KPSS Ankara: Pegem A Yayınlan 2004

³ Demirel, Özcan. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara, Pegem A
yayıncılık 2004

⁴ Şener, Emine, Tezi

⁵ Sönmez.Veysel. Öğretmen El Kitabı. Ankara, Anı Yayıncılık, 1999

⁶Oktaylar, Hasan Can. Öğretmen Adayları İçin Konu Anlatımlı, Örnek Çözümlü KPSS. Ankara; Yargı Yayınevi, 2004

⁷ Sönmez, Veysel. Program Geliştirmede Öğretmen El Kftabı.

Ankara. Pegem Yayınları, 1994

⁸ Fidan, N. Okulda Öğrenme ve Öğretme. İstanbul: Alkım Yayınevi,
1985

⁹ Taşpınar, Mehmet. Kuramdan Uygulamaya Öğretim Yöntemleri.

Elazığ: Üniversite Kitabevi, 2004

140 Program Geliştirme

ölçme ve Değerlendirme

141


Eğitim-öğretim sürecinde çeşitli sorulara cevap

aranır.

Niçin öğretelim? Amaç ve hedefler belirlenir. Ne öğretelim? öğretilecek içerik belirlenir. Nasıl öğretelim? Eğitim durumları (strateji, yöntem, teknik, araç-gereç, zaman, ortam) Ne öğrettik? ölçme ve değerlendirme ile belirlenir.

Ölçme ve değerlendirmenin eğitimdeki fonksiyonları

• 
  Amaçlara ne kadar ulaşıldığını belirler
  
• 
  Öğrencilere ne kadar öğrendikleri hakkında bilgi
  verir
  
• 
  Öğretmenin ne kadar öğrettiği hakkında bilgi verir
  
• 
  Programın etkililiği hakkında bilgi verir
  
• 
  Öğrenciyi motive eder
  
• 
  öğrenci hakkında verilecek kararlara yardımcı
  olur
  
• 
  Yöneticilere eğitim-öğretimin sonuçları hakkında
  bilgi verir.
  

Eğitimle ilgili olarak uygulanan programlarda çeşitli

kararlar veritmesi gerekmektedir. Bunlar;

-Öğrenci başarısı

-öğrenci akışı

-yerleştirme

-sistemden çıkarma gibi olabilir.

Eğitimde gerek başarı gerekse başka alanlardaki alınan kararlarının hatadan mümkün olduğunca arınık olması gerekir.

Temel kavramlar

Ölçme: Bir niteliğin (değişkenin) gözlenip, gözlem sonucunun sayı veya sembollerle gösterilmesidir.

-Hava sıcaklığı 25 derece -120 km hızla gidiyordu -Ahmet daha başarılıdır -Bu dağ daha yüksektir -Sınıfta 25 öğrenci vardır -Hastanın tansiyonu 6-12'dir Bunların hepsi birer ölçmedir.

Ölçmenin üç aşaması vardır

1. 
   ölçülecek bir niteliğin olması,
   
2. 
   Niteliğin gözlenebilmesi,
   
3. 
   Amaca uygun sayı ve sembollerle gösterilmesi
   

Nitelik: Ölçmeye konu olan özelliktir.

Ölçme Kurah: ölçme işini yaparken niteliğin hangi miktarına ne değerverileceğinin belirlenmesidir. Yazılı yoklama yapan bir öğretmenin "4. soruya tam olarak

cevap verenlerin o sorudan alacakları 10 puandır" demesi ölçme kuralı belirlemesidir.

Ölçüm: ölçme işlemi sonunda elde edilen sayı veya semboldür. ölçme sonucudur. örnek; Ayşe fızik sınavından 60 puan aldı. Burada 60 puan ölçümdür.

Ölçüt: ölçme sonuçlarından hareket edilerek ölçümlerin yeterliliği hakkında bir karara varırken kullanılan kritere denir. Önceden kesin olarak belirlenmiş ya da gruba bağlı olarak çıkarılmış tipik bir puandır, normdur, standarttır. Örnek; "60 puan alanlar geçer" ifadesi bir ölçüttür. Ölçütler kendi içinde iki gruba ayrılır;

1. 
   Mutlak ölçüt
   
2. 
   Bağıl ölçüt
   

Mutlak Ölçüt: Önceden belirlenmiş olan sabit kritere denir. Örnek; "50 alanlar bu dersten başarılı sayılırlar" ifadesinde kullanılan ölçüt mutlak ölçüttür.

Bağıl Ölçüt: Önceden belli olmayan gruba bağlı olarak ortaya çıkan, gruba göre değişen kritere denir. örnek; "Bu dersten başarılı sayılmak için grubun ortalaması ya da ortalamanın üstünde puan almak gerekir" ifadesinde kullanılan ölçüt bağıl ölçüttür.

• Ölçme kuralı ile ölçüt arasındaki fark; ölçme kuralının ölçme için, ölçütün ise değerlendirme için belirlenmiş olmalarıdır.

Ölçme türleri:

1- Doğrudan ölçme

2- Dolaylı ölçme

Doğrudan ölçme; Kullanılan ölçme aracıyla ölçülen özelliğin birbirine benzemesi durumunda yapılan ölçmeye denir. Uzunluk ve ağırlıkların ölçülmesi doğrudan ölçmedir. Metre ile odanın boyunun ölçülmesi. Sınıftaki öğrencilerin sayısı vb.

Dolaylı ölçme; Ölçülecek değişkenin dolaysız bir şekilde gözlenemediği durumlarda o değişkenin göstergesi olduğu düşünülen başka bir değişkenle ölçülmesine denir. Eğitimde başarının ölçülmesi ile ilgili yapılan ölçümler dolaylı ölçmedir. Yaylı kanfarla ağırlığı ölçmek, yetenek testleri vb.

I. Ölçme araçları iki grupta incelenir;

1- Standart olanlar: (m, kg, standart testler) herkes tarafından kabul edilmiş, stadardize edilmiş ölçme araçlarıdır.

142

ölçme ve Değerlendirme


2- Standart olmayanlar: (adım, karış, öğretmen yapısı testler) Kişiden kişiye değişiklik gösteren belli bir standardı olmayan ölçme araçlarıdır.

ll.Ölçmede Birim

ölçme araçları birimlerden oluşur. Sonuçları sayılarla ifadelendirirken çoğu halde bu birimler kullanılır. m, kilovat, öğrenci sayısı, lira, saat gibi.

ölçme sonuçlarını anlaşılır bir birimle ifade etmek ölçümlerin taşıdığı anlamı daha iyi bir şekilde kavramamıza yardımcı olur. Örneğin "bir miktar tuz" ifadesi yerine "2 kg tuz" ifadesi daha anlaşılır ve herkes tarafından aynı boyutta algılanan bir anlam ifade etmektedir. Birimler hem ölçme işlemini kolaylaştırır hem de ölçümlerin neyi ifade ettiğini daha net bir şekilde ifade eder.

Doğal birim: Birimlerde doğallık vardır. Bir değişkenin hangi miktarına ya da niteliğine bir (1) birim denileceği uzmanlar tarafından belirlenmemiş birimlerdir. Örneğin; beden eğitimi dersinde öğrenci sayısının sayılmasında doğal birim kullanılır. Her bir öğrenci bir birimdir. Aynı şekilde sınıftaki sıra sayısı, dakikada yazıîan kelime sayısı gibi ölçmelerde kullanılan birim doğaldır.

Tanımlanmış birim: Bir değişkenin ne kadarlık miktarına bir (1) birim denileceği uzmanlar tarafından tanımlanmış birimlerdir. Burada doğallık yoktur. Örneğin; saat, kilo, metre gibi. Dikkat edilirse burada ölçülecek özellik ile ilgili bir miktar belirlenmiş ve bu miktar birim olarak kabul edilmiştir.

Ölçmede kullanılacak birimlerde üç özellik olmalıdır;

1. 
   Birimlerin eşitliği: Bir ölçme aracında ölçülen
   değişken açısından her bir (1) birim denilen
   miktarın birbirinin aynı olmasını ifade eder.
   örneğin: metre dediğimiz zaman uzunluğu
   ölçerken kullanılan birimin (metre) birbirine eşit
   olmasını ifade eder. Bir karış dediğimiz zaman
   kullanılan birim eşit olmamakta, herkes tarafından
   farklı uzunluklar algılanmaktadır.
   
2. 
   Birimlerin genelliği: Birçok kişi tarafından ilinmesi,
   kabul edilmesi, yaygın olmasıdır. Ülkemizde
   ağırlık için kg yaygın bir birimdir.
   
3. 
   Birimlerin amaca uygunluğu: Ölçme işlemine
   uygun birim kullanmayı ifade eder. Markette un
   ölçmek için "ton" biriminin kullanılması amaca
   uygun değildir.
   

• Bir ölçme sonucundaki hata miktarı o ölçme işleminde kullanılan birimin yarısı kadardır. Birim ne kadar küçülürse hata miktarı o kadar azalır.

Ölçme hatası: ölçülen özelliğin gerçek değeri ölçme sonuçlarından hesaplanan değeri arasındaki farktır.

ölçme hatası = Gerçek değer - ölçülen değer

Her ölçme sonucunda ölçmenin amacı neyse onunla ilgili bir karara varılır. Kararın isabetli olabilmesi için ölçmenin hatasız olması gerekir. bir başka deyişle kararın isabet derecesi, yapılacak ölçmenin hatasız olma derecesine bağlıdır. ölçmelere bir miktar hata karışmaktadır. Ölçme yollarına çeşitli yollardan hata karışır. En duyarlı araçlarla yapılan ölçmelerde bile bir miktar hata payı vardır.

Ömek; Gerçek uzunluğu 105,40 cm olduğu bilinen bir masanın boyu aynı koşullarda birbirinden bağımsız tekrarlanan ölçme sonuçlarının ortalaması alınarak 105,0 cm bulunmuş ise bu ölçüme 0,40 cm hata karışmıştır.

Gerçek durumlarda, ölçmek istediğimiz bir özelliğin gerçek değerini bilemeyiz. Bu nedenle onun ne kadar olduğunu ölçmeye çalışırız. Gerçek değeri bilmediğimiz için de ne kadar hata karıştığını bilemeyiz.

Doğa bilimlerindeki uzunluk, ağırlık ve sıcaklık gibi ölçümler için gerçekleştirilen ölçeklerin neyi ölçtüğü açıktır. Bu gibi özellikler üzerindeki ölçümlere karışmış olabilecek hatanm en çok ne kadar olabileceği, yani hata sımrı belirlenebilmektedir.

Davranışsal özellikler söz konusu olunca ölçme işleminin, aynı kişi üzerinde, aynı koşullarda ve birbirinden bağımsız olarak tekrarlanması olanaksız gibidir. Bu nedenle ya aynı kişi üzerinde ölçme işleminin olanaklar ölçüsünde birbirine benzşr koşullar altında tekrarlanması ve hem kişinin özelliğinde meydana gelmiş olabilecek değişmenin hem de koşulların değişmiş olmasından gelebilecek etkilerin dikkate alınması ya da bu amaçla değişik kişilerden yaralanılması ve bu son halde söz konusu olabilecek başka etki kaynaklarının dikkate alınması yoluna gitmek gerekmektedir.

Eğitimde yapılan ölçümlere değişik kaynaklardan hata karışmaktadır. Bu nedenle hata kaynakları ve özellikle bu kaynaklann ölçme sonuçlarını nasıl etkilediği bilinmelidir.

ölçme ve Değeıiendirme

143


Ölçmede Hata kaynakları

ölçmeyi yapan kişiden kaynaklanan hatalar;

öğrenim, sağlık, o andaki ruh hali)

ölçülen özellikten kaynaklanan hatalar; (özelliği

tam olarak belirleyememe, ölçememe)

ölçme aracından kaynaklanan hatalar (basım

hataları)

III. Ölçmede Hata türleri

1. Sabit hata: Bir ölçmeden diğerine miktarı değişmeyen hatalara denir. Hata miktarı her ölçmede aynıdır. örnek; bir cetvel yanlışlıkla 0-30 cm yerine 1-30 cm olarak bölmelenmiş olsun. Bu durumda araç 1 cm kısadır. Ölçmeyi yapan kişi

ölçme	Değerlendirme
Özelliğin miktarını gösterir	Miktarın yeterli olup olmadığı ile ilgilidir
Değerlendirmenin alt başlığıdır	Ölçmeyi de içine alır
Değerlendirmeden öncedir	ölçmeden sonra gelir
Daha çok gözleme dayanır	Daha çok karşılaştırma, yorum ve yargıya dayanır
Daha objektiftir	Daha çok kişisel kanılara dayanır

her ölçmede 1 cm kısa ölçecektir. öğretmen sınavda 100 puanlık soru sorar. 20 puanlık soruyu kimse cevaplandıramamış. Bu durumda öğretmen 80 üzerinden bir değerlendirme yapmış olacaktır.

2. 
   Sistematik hata: Ölçülen büyüklüğe, ölçmeyi
   yapan kişiye ve ölçme koşullarına bağlı olarak
   değişen ölçümden ölçüme belli oranda artan ya
   da azalan hatalara denir. Yanlış bölmelenmiş bir
   cetvelle birkaç defa ölçme yapıldığında aynı
   hatayı ölçme sayısı kadar tekrarlamış oluyoruz.
   Yani hatalı ölçme aracıyla birden çok ölçme
   yapılırsa bu sistematik hatadır. aynı şekilde bir
   öğretmen yazılı yoklama cevaplarını puanlarken
   kız öğrencilere erkeklerden daha fazla puan
   verirse, öğrencinin cinsiyetine bağlı bir sistematik
   hata yapmış olur
   
3. 
   Tesadüfi (rasgele) hata : Genellikle kaynakları iyi
   bilinmeyen, ölçme sonuçlarına gelişigüzel karışan
   Kuralsız olarak artan ya da azalan hatalara denir.
   Bizim asıl üzerinde durmamız gereken budur.
   ölçmeyi yapan kişi dikkatsiz bir şekilde ölçüm
   yapmışsa, tesadüfi hata ortaya çıkar. Ölçme
   sonuçlarının gerçek değerinden büyük veya
   küçük olduğunu bilemeyiz.
   

Sonuç;

ölçmenin amacı hatasız ölçümdür. Bu mümkün değildir. Masanın uzunluğu, eşyanın ağırlığı, odanın sıcaklığı, hücrenin boyu bile hatalı ölçülmektedir. En hassas ölçmelere bile istenmeden bir miktar hata karışmaktadır. O halde burada önemli olan ölçmelere karışan hatayı en aza indirmektir. ölçme işlemi sonucunda gerçeğe en yakın değeri elde etmeye yönelik çaba göstermektir.

IV. Değerlendirme: ölçme sonuçlarının bir ölçütle

karşılaştırılarak karar verilmesi, yorum yapılmasıdır. Ölçme sonuçlarna bir anlam yüklemektir.

V. Öğrencinin bir sınavdan 70 puan alması bir
ölçmedir. Öğrencinin geçip geçmeyeceğine
karar vermek değerlendirmedir. Bununa karar
verebilmek için bir ölçüte ihtiyaç vardır.

Özellik - Ölçme kuralı - Ölçüm - Ölçüt - Değeriendiıme

Değerlendirme kullanılan ölçüte bağlı olarak;

1. 
   Mutlak değerlendirme
   
2. 
   Bağıl değerlendirme
   olmak üzere ikiye ayrılır.
   

Ölçmede sıfır noktası

1.