ÖĞretiM İlke ve yöntemleri

17


C. Psiko Seksüel Gelişim Kuramı

Freud'un insanın gelişimi ile ilgili iki önemli görüşü vardır;

• çocukluğun ilk yılları (0-6 yaş) kişiliğin
oluşumunda çok önemlidir.

• Kişilik gelişimi psiko-seksüel evreleri içerir.

Bireyin erken dönemdeki yaşantıları bilinirse
davranışların nedenleri anlaşılabilir. Gelişimsel süreç
beş evrede incelenmiştir. Oral, anal, fallik, gizil, genital.
Her evre başedilmesi gereken bir gereksinimi ortaya
koyar. Bu gereksinimlerin karşılanıp karşılanmaması
çocuğun ilerideki davranışlarını, duygularını, insanlarla
ilişkilerini etkileyecektir. Cinselliğin üzerinde önemle
durmuştur. Evreden diğerine geçiş evredeki ihtiyaç
giderilmese bite tamamlanır. Bu konuda piaget'den
farklı düşünür. Piaget'e göre bir evre tamamen bittikten
sonra diğer bir evre başlamaktadır. Ortak noktalan ise
evrelerin bir sırayı takip ettiğidir.

Freud 'a göre her evre başarı ile atlatılmalıdır. Bir

sonraki evrenin başanlı olması bir önceki evrenin
başarılı geçirilmesinde büyük etkendir. Kişilik
bozuklukları bu evrelerin başarı ile

tamamlanmamasından kaynaklamr.

Oral Dönem: 0-1 yaş Doğumdan sonraki ilk bir yılı kapsar. Ağız, dil ve dudaklar bebeğin temel haz alma bölgeleridir. Bu dönemdeki en önemli uyarıcı faaliyet beslenmedir. Çocuk bu dönemde ağız yoluyla haz alma söz konusudur. Bu nedenle çocuk her şeyi ağzına götürür. Anne memesi çocuğun çevre ile ifetişim kurduğu başhca nesnedir. Ağıza almak ve ısırmak sonradan gelişecek karakter özelliklerine ilk örnek olurlar. Bu dönemde ihtiyaçlarm gereğince doyurulmaması veya aşırı doyurulması çocuğun bu döneme bağımlı kalmasına neden olur.

Anal dönem: 1-3 yaş çocuğun tuvalet eğitimini öğrendiği dönemdir. Bebeğin temel haz alma bölgesi dışkılama bölgesidir. Bu dönemdeki en önemli faaliyet tuvalet eğitimidir. Bu eğitim sırasında annenin tutumu ileriki yıllarda çocuğun karakter yapısını belirlernektedir. Tuvalet eğitimin barışçı yollardan tamamlanmaması durumu (çocuğu hazır olmadığı halede zorlamak veya cezalandırmak) çocukta iki tür tepkiden birinin gelişmesine neden olur. Çocuk hazır olmadığı bir takım şeyleri kendisinden bekleyen anneye öfke duyar. Bu öfkeyi sık sık dışkı yaparak dile getirir ve böylece anneyi protesto eder. Tepkici bir karakter yapısının oluşmasına neden olur. Çocuk annenin gereksiz ve zamansız baskıları sonucu cezalandırılmamak ve annenin onayını kaybetmemek için çözümü dışkıyı yapmamakta bulur. Buda tutucu bir karakter yapısının gelişmesine neden olur.

Fallik Dönem: 3-7 yaş arası dönemdir. Temel haz kaynağı cinsel organlardır. Erkek çocuğun cinsel

organı vücudun en önemli parçasıdır. Genital uyarımdan haz almaktadır. Kız çocukları neden aynı organa sahip olmadıklarını merak ederler. Dönemin sonlarına doğru çocuklar kendi cinsiyetindeki ebeveynleri ile özdeşim kurarak cinsiyet rollerini kazanmaya başlarlar. Bu dönem cinsel bölgelerin uyarılmasından heyecan duyma ve cinselliğe aşırı ilgi biçiminde belirir 3 yaşından itibaren erkek çocuk kendisini babaya benzetir. Karşı cinsten ebeveyne ilgi gösterir. Erkek çocuklarda bu ilgiye oedipos karmaşası, kızlarda ise elektra karmaşası denir. Uyumlu anne baba çocuk ilişkisi var ise bu dönem hiçbir iz bırakmadan ve kalıntıları yetişkin yaşama aktarılmadan atlatılır.

Latent (Gizil) Dönem 7-11 yaş: bu dönemdeki çocuklar zamanlarının büyük bir kısmını okulda geçirdiklerinden psişik enerjileri ders ve spor gibi geleneksel faaliyetlere yönelir. Cinsel ihtiyaçlar açısından sessiz ve sakin bir dönemdir. Cinsel dürtüler durgunlaşmış denetim altına alınmıştır. Çocuk okul çağındadır.çocuklar hem cinsleri ile oyun oynamayı tercih ederler. Böylece erkek ve kadın biçimdeki toplumsal rollere hazırlık başlar. Sağlıklı biçimlerde geçirilemeyen gizil dönemde çocuk içsel dürtülerini denetimini sağlayamaz ve enerjisini öğrenme ve beceri geliştirmeye yöneltemez. Aşırı bir denetim mekanizmasının geliştirerek obsesif (Takıntılar) karakter yapısınm yerleşmesine neden olur.

Genital Dönem: 12-Genç yetişkinlik: freud'a göre bu dönem yetişkinlik süresince devam etmektedir. Sağlıklt yaşamın amacı 'sevmek ve çahşmaktır" Genç bu dönemde cinsel yönden olgunlaşmaya başlar artık çocuk olmaktan çıkıp çocuk sahibi olacak bir olgunluğa ulaşmaktadır. Bir önceki dönemde örtülü olan cinsel enerji artık cinsel organlar ve cinsel ilişki üzerine odaklanmıştır. Bu dönemin amacı gencin ana babasından bağımsızlaşarak aile dışındaki karşı cinsten kişilerle olgun ilişkiler kurabilmeyi öğrenmesidir.

36. Freud düşüncesine göre patronundan kötü

muamele gören bir işçinin hıncını çocuklarından
ve karısından çıkarmaya çalışması,

aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? (2004 KPSS-112 )

1. 
   Sublimasyon
   
2. 
   Yansıtma
   
3. 
   Bastırma
   
4. 
   Yer değiştirme
   

E) Reddetme

SAVUNMA MEKANİZMALARI

"uyum mekanizmalan" da denilen savunma mekanizmaları, çoğunlukla doyurulmamış temel

18

Gelişim Psikolojisİ


ihtiyaçların neden olduğu iç huzursuzlukların (geriiîmin) giderilmesi amacıyla kullanılır.

Bu ihtiyaçlarımız (güdülerimiz) fızyolojik ya da toplumsal nitelikli olabilir.

İhtiyaçların doyurulamamasının iki temel nedeni olabilir.

1. 
   Engellenme
   
2. 
   Çatışmalar
   

1. ENGELLENME

Herhangi bir davranışın içsel ya da çevresel bir nedenle bloke edilmesidir. Örneğin ağır hasta bir yakınınıza yetişmek için otobüs terminaline gidiyorsunuz ve bilet bulamıyorsunuz. Engellenme sonucu insanların gösterdiği en önemli tepki saldırganlıktır. Bunun dışında, öfke ve kızgınlık, çevreden kaçma, aşırı duyarlılık, aşırı bağımlılık, bencilce tutumlar, yılgınlık, bezginlik gibi davranışlar gözlenebilir.

2. ÇATIŞMA

Çatışma, Organizmada birbirine ters düşen iki güdünün rekabeti durumudur. Çatışmayı üç grupta inceleyebiliriz: Bu güdüler birbirine zıt ayrı yönlere çekerek birbirleriyle savaşırlar. Örnek, kafeye arkadaşlarla buluşmaya gitmek (Eğlenme ihtiyacı) ile Kütüphaneye gidip ders çahşmak (gelişme ihtiyacı) bizi aynı anda iki ayrı yöne çekerler.

A. Yanaşma-yanaşma: İki ya da daha çok olumlu
değerli amaç nesnesi yan yana bulunduğunda ve
kişi bunlardan birini seçmek zorunda kaldığında
ortaya çıkar. Ayakkabıcı dükkanında çok
beğendiğimiz iki ayakkabıdan birini seçmek
zorunda kaldığımızda yaşadığımız çatışma
türüdür.

B. Kaçınma-kaçınma: İki ya da daha çok olumsuz

durum ya da nesne karşısında kalmaktır (yukarı
tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal)
Sevmediğimiz, istemediğimiz iki durumdan birini
seçmek durumunda kaldığımızda yaşadığımız
çatışmadır. Sınava çalışmak istemeyen öğrencinin
aynı zamanda sınıfta da kalmak istememesi
durumunda yaşadığı çatışmadır.

C. Yanaşma-kaçınma: Bir amaç nesnesinin hem

olumlu, hem olumsuz yanlarının bulunması
durumunda ortaya çıkar (iki sevgiiinin birlikteyken
sürekli kavga etmeleri ama ayrı kaldıklarında
birbirlerini özlemeleri).Aynı nesneye doğru hem
yanaşma hem de kaçınma isteği durumudur.

Pastayı çöVsevme ve ayhı zamanda kflo âftriaktan korkma durumunda yaşanan çatışmadır.

SAVUNMA MEKANİZMALARI

Savunma mekanizmaları, psikanalitik yaklaşıma göre ego'yu korumayı amaç edinir. Bu nedenle ego savunma mekanizmaları olarak adlandırılır.

1. BASTIRMA

Bilinç altına itme olarak da isimlendirilen bastırma mekanizmasında kişi Acı, üzüntü ve kaygı veren duygu, düşünce ve yaşantıların bilinçten itilmesidir.

Bilinç altına itilen ya da bastırılan bu dürtü ve yaşantılar çeşitli şekillerde davranışlarımızı etkilemeye devam ederler. Freud'a göre hiçbir dürtü tam bir başarı ile bastırılamaz. Bunlar, düşler ya da dil sürçmelerindeki sembolik anlatımlarda olduğu gibi zaman zaman tekrar bilince çıkabilir.

Bir yaşantının bilinçli olarak örtbas edilmesine supresyon, Bir yaşantmın tamamen bilinçsiz olarak baskı alınması durumuna ise represyon denir.

Örnek, çıkarcı ve bencil olan birinin böyle davranmamayı istememesi nedeniyle unutması.

2. MANTIĞA BÜRÜME (Bahane bulma)
Rasyonelleştirme

Belirli bir durumda kişi için kabul edilmesi güç ve kaygı yaratıcı olan bir açıklamayı gösterme yerine acı ve kaygı vermeyecek bir neden ya da açıklamayı ileri sürme eğilimidir.

Genellikle toplumsal baskı ve beklentilerin yarattığı çatışma durumlarında kullanılan ve mantıklı bahaneler bulma olarak adlandırılabilecek bu mekanizma kişi tarafından çoğu zaman sözlü olarak ifadelendirilir. Örneğin komşunun çocuklarının okuldaki başarısını kıskanan kadının kendi çocuklarında görmediği bu özelliğin yarattığı eksiklik duygusunu "ne de olsa herşey okumak değildir, dünyada okumaktan daha önemli şeylerde var" demesi. Aynı şekilde "kedi ulaşamadığı ciğere pis der" sözü bu mekanizmaya iyi bir örnektir.

3. YADSIMA (İnkar-Denial)

Benlik için tehlikeli olarak algılanan ve bunaltı doğurabilecek bir gerçeği yok saymak, görmemek değişik derecelerde oldukça yaygın olarak kullanılan bir ilkel savunma biçimidir. Birçok özürlerimizi, utanç ya da suçluluk doğuran eski deneyimlerimizi bilinç altına



Gelişim Psikolojisl
itmekle kalmayız, bunları hiç yaşanmamış gibi de algılayabiliriz. Öfke, kızma en çok yadsınan duygulardır. Öfkesi belli olduğu halde kişi bunun hiç farkında olmaksızın yadsıyabilir.İstenmeyen olay ve durumları kabul etmemedir. Dersi dinlemeyen bir öğrencinin bu durumu kabul etmemesi.

4. YANSITMA (Projection)

Bazı duygu, dürtü, gereksinim ya da yaşam olaylarının dışarıya aktarılıp, yansıtılıp, dışarıdaymış ya da dışarıdan kendisine yöneltiliyormuş gibi algılanmasıdır.

Yansıtma mekanizmasında kişi, kendi içinde yadsıdığı bir dürtüyü (ki bu toplumca onaylanmayan bir dürtüdür) başkalarında görür ya da başkalarının bu dürtüyü kendisinde gördüğünü sanır. İçinde öfke ve kin duyguları olan bir kişi, "bana kızıyorlar benden nefret ediyorlar" diye düşünebilir. Burada hem yadsıma (bende kızma yok), hem de yansıtma (onlarda var) düzeneği işlemektedir.

Başkalarına düşmanlık duyguları besleyen biri bu duygulann kendisinde yarattığı suçluluk duygusundan kurtulmak için karşısındaki kişileri kendisine kötülük yapmakla suçlamasıdır

5. ÖDÜNLEME (Compensation)

Kişinin herhangi bir eksikliğini, yetersrzliğîni bir başka alanda başarı sağlayarak kapatması çabasıdır. Örneğin yakışıklı olmayan birinin işinde başarılı olarak yükselmesi ve böylece beğeni toplaması. Okulda başarısız olan bir çocuğun ştmanklık yaparak ilgi çekmeye çalışması.

Geçirdiği çocuk felci yüzünden sakat kalan bir kişinin yoğun çalışmaları sonucu olimpiyat yüzme şampiyonu olarak hareket yetersizliğini ödünlemiştir.

6. YÜCELTME (Sublimation)

Yüceltme mekanizmasında, toplumca onaylanmayan

ilkel nitelikteki dürtü, eğilim ve istekler doğal
amaçlarından çevrilerek, toplumca beğenilen
etkinliklere dönüştürülürler.

Çocuklukta en yalın biçimiyle gözlemlenebilen yıkıcı eğilimler yetişkinlik döneminde toplum tarafından onaylanmayacağından böyle bir insan örneğin iyi bir patlayıcı madde ya da silah uzmanı olarak bu eğilimini yüceltebilir. Saldırgan olan birinin Boks sporuna başlaması.

7. ÖZDEŞİM (İdentification)

Kişinin kendisine örnek aldığı bir başkasının özelliklerirıi kendi kişiliğine katması, onun gibi duyması, düşünmesi ve davranması yoluyla ulaşmak istediği amaca ulaştığını sanmasıdır.

19

Özdeşim kurulan kişinin birçok özelliğini taklit eder, sonra benimsemeye başlar. Başarısız bir öğrencinin başarılı olan bir öğrencinin tüm davranışlarını taklit etmesi. Hayatta başarısız olan birinin tuttuğu takımın başarısına aşırı sevinç tepkisi vermesi.

8. YER DEĞİŞTİRME (Displacement)

Bir dürtünün ya da duygunun asıl nesnesinden başka bir nesneye yöneltilmesidir. Çatışmaya ve bunaltıya neden olabilecek ve benlikçe kabul edilmeyen bir dürtü asıl yöneleceği nesne yerine başka bir nesneye yönelerek çatışma ve bunaltı bir derece azaltılabilir ya da önlenebilir Davranışı yönlendiren dürtü ya da neden aynı kaldığı halde hedef değişebilir. Yer değiştirmedeki güdü çoğunlukla kişinin açıkça gösteremediği saldırganlıktır. (Patrona kızıp acısını evdekilerden çıkarma).Yeni doğan kardeşinin ailede tüm ilgiyi topladığını gözleyen çocuk, duyduğu kıskançlık ve husumeti, cezalandırılacağı korkusuyla doğrudan kardeşine değil, kendi oyuncaklarına yönelterek onları kırıp tahrip edebilir.

9. KARŞIT TEPKİ KURMA (Reaction-Formation)

Kişi, kendi içindeki bilinçdışı dürtü ve eğilimlerin tam karşıtı tepkiler vererek de benliğini savunabilir. Örneğin, içindeki kin, nefret ve kabalık eğifimlörine karşı kişi, aşırı derecede kibar ve nazik; pislik ve kirlîlik eğilimlerine karşı anormal derecede titiz ve temiziik düşkünü olabilir. Benlikçe kabul edilmeyen birçok dürtü ve gereksinimler aşırı baskıcı, bağnaz, ahlakçı bir tutumla bastırılmaya çalışılabilir. Kardeşini kıskanan çocuğun aşırı derecede iyi bir abla ya da ağabey olmaya çalışması.

10. GERİLEME (Regression)

Temel ihityaçların ve isteklerin karşılanmaması sonucu meydana gelen doyumsuzluk veya kaygı hallerinde bireyin bulunduğu durumdan daha ilkel bir olgunluk düzeyinde davranmasıdır. 4 yaşındaki bir çocuğun korkunca altını ıslatması, Bir yetişkinin kaygılandığında kekelemesi, kızarması, Bir gencin 10 yaşındaki bir çocuk gibi bağırıp çağırması ya da ağlaması

11. HAYAL KURMA YOLUYLA AVUNMA

İç ve dış nedenlerle ihtiyaçların ve güdülerin karşılanamadığı durumlarda hayal kurma yoluyla doyum sağlama yoluna gidilmesidir. Rüyalar ya da hayal aleminde ihtiyaçlar giderilmeye çalışır. Fakir zengin olur, çirkin güzel olur. Aşırı hayal kurma bireyin gerçek kimliğini kaybetmesine neden olabilir.

20

Gelişim Psikolojisİ


PİSKO-SOSYAL GELİŞİM KURAMI (Erikson)

Erik H.Erikson (1902-1994) bir Alman psikanalist Erikson bu şekilde insan ego gelişimini sekiz evreye aytrarak incelemiştir.

Bu dönemlerin her birinde az ya da çok içsel kriz

yaşanmaktadır.

Eğer kriz başarılı bir şekilde atlatılmışsa kişi güç

kazanarak, bir sonraki basamağa rahatça geçer.

Erikson'un basamakları, zamanla sınırlı olmayıp

gelişim süreklidir.

Kişilerde bazı sorunlar bir dönemden, başka bir döneme taşınabildiği gibi ağır stres altında da o sorunlar yeniden açığa çıkabilmektedir. Bazen de yoğun stres ile kişilerde daha önceki basamaklara geri dönüş gözlenebilir.

1. Evre: Temel Güven/Güvensizlik (0-1 Yaş)

Bu dönem Freud'un oral dönem olarak adlandırdığı evredir. Doğumdan ilk 1,5 yaş dönemine dek sürer. Bu dönemdeki bebeklerde beslenme, temizlik, duygusal yakınlık ve fiziksel temas gibi temel gereksinimleri karşıianırken kendilerine ve diğer insanlara güvenmeyi öğrenir veya güvensizlik duygusu oluşur. Bu dönemde çocuk her şeyi kendi ağzı ile yaşar. Çocuk her şeyi ağzına götürerek öğrenir. İstenen ve verilen ne varsa o anda alınır. Ağız bu dönemde vücudun en duyarlı bölgesidir. Asal işlev anne memesini arayıp, bulmak, emmek ve gıda almaktır. Ana-babanın bebeğe güven verici bir şekilde besleyici yaklaşımı , çocukta ileri dönemde dış dünyaya karşı olumlu beklentiler içinde oluşun temelini atar.

6. aydan itibaren dişlerin çıkışı ile birlikte ısırma dürtüsü gelişir. Daha önceki pasif dönem, aktif hale dönüşür. Isırma ile zevk almaya başlar. Bebek anne memesini ısırınca, memenin ağzından çekildiğini fark eder. Bu durumda ısırma isteğini frenlemeyi öğrenirken, çevresini de etkileyebildiğini görür. Bu sayede çevresindekilerden ayrı bir varlık olduğunu öğrenmeye başlar. Bir bebeğin çevresi ile iyi bir ilişkisinin, uyumunun varlığı istekli ve rahat bir şekilde beslenmesi, uykunun düzenliliği, rahat idrar çıkarma ve dışkılaması ile belirlidir.

Çocuğun bu dönemdeki ilk sosyal başarısı anne-baba gözü önünde olmadığında, ağlayıp, korku duymadan, kaygı ya da öfke göstermeden bu duruma dayanabilmesidir. Çocuğun çevresi ve iç dünyası her iki durumda da sabit ve düzenli olup, dış ve iç dünyası birbiri ile uyumlu ve sorunsuzdur.

Çocukta ilk benlik duygularının temeli bu dönemde atılır. Bu donemin ilerlemesi ile çocukta emekleme,

ayakta durup, yürüyebilme, dışkılama gibi aşamaları gerçekleştirme için özgüven duygusu gelişmeye başlar.

Bu dönemde umut, güven iyimserlik kazanılması gereken temel özelliklerdendir.

Bu dönemin uygun bir şekilde yaşanamaması, ebeveynlerin yokluğu ya da yanlış tutumları nedeniyle sağlıklı bir şekilde geçilememesi halinde ileri dönemde kişilerde kötümserlik, paranoid ya da sanrısal bozukluklar, ümitsizlik şeklinde tavırlar, içekapanıklık (şizoid kişilik), alkol-madde bağımlılıkları gelişebilir.

2. Evre: Özerklik/Utanç ve Kuşku (1-3 Yaş)

Freud'un anal dönem olarak adlandırdığı dönemdir. Bu dönem 1-3 yaş arasını kapsamaktadır. Beslenme, tuvalete gitme, yürüme, çevreyi keşfetme ve konuşma gibi çeşitli faaliyetleri sırasında yeterlilik duygusu geliştirir veya yetenekleri hakkında kuşku duyar. Bu dönemde çocuk konuşmaya başlar, tuvaletini yapmayı öğrenir. Çocuğun kendine özgü davranışlarının farkında olduğu dönemdir. Bu dönemde yardımı reddederek tek başına etkinlikte bulunmayı isteme davranışı çok belirgindir. Anneye bağımlılık azalır, tuvalet kontrolü oluşur. Aile eğer çocuğa karşı aşırı koruyucu olmadan, yeterli özgürlük ve desteği verirse, çocukta özgüven duygusu gelişerek, çevresindekileri ve dış dünyayı kontrol edebileceği hissi gelişir. Bu olmaz, çocuk cezalandırılıp, aşırı koruyucu olunursa öfke, şüphe ve utangaçlık kendini göstermeye başlar.

Aile tarafından çok erken dönemde ya da aşırı bir baskı ile dışkı eğitimi ya da başka eğitimler uygulanacak olursa, çocuğun iç kontrolünü sağlaması yolundaki gelişimi olumsuz etkilenerek, gerileme ya da yanlış gelişimlere yol açılabilir.

Aynı şekilde aile tarafından uygulanabilen aşırı koruyucu tutumlar da çocuğun özdenetimini ya da yargılama yeteneğini zayıf bırakacağından özgür iradesinin gelişimini sekteye uğratacaktır. Bu durumda kişide ileri dönemde utanç ve şüphe gibi tutumlar baskın hale gelebilecektir.

Çocuğun etrafındakiler bu dönemde onu kendi işlerini yapıp, yere sağlam basma, yardımsız kendi ayakları üzerinde durma konusunda cesaretlendirmelidir. Bu dönemde çocuğun özgür iradesini kullanarak, seçimler yapıp, deneme -yanılma yolu ile öğrenimi engellenirse, kendi bedeni üzerinde bunları yapmaya çalışacaktır. Bu da dediğim dedik ve her şeyin detaylarına inen bir davranış yapısı oluşabilecektir.

Çocuklukta gelişen, kendisinin denetimindeki bu özerklik duygusu, ileri dönemlerde adaletli yaşamı,

Gelişim Psikolojisİ

21


yasalara saygıyı, kurumlara güvenin oluşmasına zemin

hazırlayacaktır.

Kısaca kazanılması gereken özellik kendi kendini

kontrol etme yeterliğidir.

3. Evre: Girişkenlik/Suçluluk (3-7 Yaş)

Freud'un fallik-oedipal dönem olarak adlandırdığı dönemdir. 3 yaş ile 7 yaş arası dönemi kapsamaktadır. Bu dönemdeki çocuklar yetişkinlere özgü bazı faaliyetleri yapabilmeyi isterler. Ancak, ebeveynler tarafından konulan aşırı sınırlamalar çocuğun girişkenliğini engeller ve suçluluk hissetmesine neden olur. Çocuğun iskelet-kas sistemi üzerine hakimiyetinin artışı ve dil becerilerinin gelişimi ile dış dünyanın keşfı ve orada rol almak şeklinde üstünlük-büyüklük düşünceleri başlar. Çocukta aşırı bir merak, cinsel organlarla ilgili yoğun düşünceler, başkaları ile rekabet ve çevredekilere fiziksel olarak zarar verme görülür. Çocuğun cinselliğe olan giderek artan merakı grup içi cinsel oyuntara, kendi ya da yaşıtlarımn cinsel organlarına dokunma davranışlarına yol açar. Eğer aile bu davramşları aşırı bir şekilde bastırıp, korkutarak öntemeye çalışırsa, ileri dönemde cinsel alanda sorunlu ve baskılanmış bireyler oluşur.

Yaşıtlan ile oynayarak, onlarla nasıf ilişki kurabileceğini öğrenir. Eğer bu dönemde saldırgan dürtülerine hakim olabilmesi, uygun bir şekilde sağlamrsa çocukta inisiyatif kullanabilme yetisi ve tutku sahibi olma özelliği gelişir. Çok güçlü bir süper ego gelişimine neden olarak, ileride ya hep ya hiç tarzında düşünme, çevresindekileri kendi ahlak kalıpları içine girmeye zorlama şekfinde davranışlara yol açabilir. Bu dönem başarılı bir şekilde aşılırsa sorumluluk, kişisel disiplin özellikleri gelişir.

Bu dönemde yasaklanmış dürtülerin baskılanması ile kişide suç ve kaygı duyguları oluşur. Bu gelişen taslak ileride ahlak kavramını oluşturacaktır.Bu dönemde çocuk,

• 
  oedipus (erkek çocuğun anneye yönelmesi)
  
• 
  elektra (kız çocuğun babaya yönelmesi)
  

kompleksleri denen karşıt cins ebeveyne yakınlaşıp, kendi cinsinden olan ebeveyni rakip gibi görme şeklindeki gelişimsel düşüncelerden kurtulup, kendi insiyatifini ortaya koyarak, kendinde geüşen ahlak kuralları ve yaşam prensipleri çerçevesinde daha az çatışmalar ve suçluluk duyguları hissederek yaşamayı öğrenir.

Bu dönem başarılı bir şekilde yaşanamaz ise, suç ve girişim arasındaki çatışma ileri dönemde yaygın anksiyete bozukluğu, konversiyon bozukluğu da denen somatoform dissosiyasyonlara, fobik bozukluklara ve psikosomatik bozukluklara yol açabilecektir.

Bu dönemde cinsel organların uyarılabilmesi görülmektedir. Bu değişim ile birlikte, uyarılma sonucu ayıplanma, cezalandırılma korkusu başlamakta, cezalandırılma sonucunda çocuğun kendi cinsel organının kesileceği ya da tahrip edileceği şeklinde korkuları başlayabilmektedir.

Vücut daha bir gelişmekte, buna düşünsel gelişim de eklenmektedir. Gelişen çocuk kendi işlevlerinde daha etkin olup, inisiyatif kullanmaya başlar. Karşılaştığı başarısızlıkları tolere edebilmeye, olmazsa kendine başka hedefler belirlemeye çalışır. Sorumluluklar üstlenmeye, ufak planlar yapmaya başlar. Bir önceki donemde varolan özerklik, artık daha bir amaca yönelik, daha mantıklı ve uyumludur.

Bu dönemde sergilenen düşünsel ve vücutsal çaba sonucu sağlananlar ve elde edilen hazzın çevrece yoğun eleştirisi, suçluluk duygularına yol açmaktadır. Annenin bir numarası olma amacı ve bu uğurda sergilenen tavırlar, kıskançlık, suçluluk duyguları ve kaygıya neden olabilir. İleri dönemde, çocuğun kendi içinde ana-babanın kendine koyduğu yasaklar ve uygulanan eleştirileri mumla aratan bir denetleme kurumu - baskın bir süper ego gelişebilir. Bu dönem uygun bir şekilde yaşanırsa, çocuk sınırlarını bilerek, çevresiyle uyumlu bir şekilde görevler üstlenir, eşya ve amaca uygun nesneleri kullanarak, mutluluk ve başarı duygusunu daha çok tadar.

Bu dönemde amaçlı olma, etkinliğini başlatabilme yeteneğini geliştirmelidir.

4. Evre Başarılı olma/Aşağılık duygusu (Okut Dönemi)

Freud'un latent dönem olarak adlandırdığı dönemdir. 7 yaş ile 11 yaş arası dönemi kapsamaktadır. Okul çağı dönemidir. Yeni beceriler kazanarak, yeterli ve üretken olmayı öğrenirler. Başarısızlık durumunda ise aşağılık duygusuna kapılır ve hiçbir şey yapmazlar. Bu dönemde çocuk cinsel açıdan bir durgunluk dönemine girerken, yaşıtları ile ilişkileri artarak, yeni şeyler öğrenme ve bir şeyler üretmenin hazzını yaşamaya başlar. Kendini örnek aldığı kişilerle özdeşleştirerek, çeşitli alanlarda roller üstlendiği şeklinde düşlemler kurar. Eğer çocuk bu dönem öncesini ve bu dönemi başarılı bir şekilde geçememiş ise aşağılık ve yetersizlik duyguları geliştirir.

Bir şeyier yaparak, başladığı işi bitirmenin keyfine varmaya başlar. Bir işi planlama, işbirliği yapma, öğrenme ve işi başarma özel bir öneme sahiptir. Kendinden yaşça büyük ya da daha deneyimlileri izleyerek araç-gereç kullanmayı öğrenir, el ve vücut becerisi geliştirir. Çocukta alet kullanma üretme çabası gözlenir.