Oğru və qazı


بچهره ریخت سنبل پرپیچ تاب را ،



Yüklə 487,1 Kb.
səhifə6/6
tarix17.11.2018
ölçüsü487,1 Kb.
#82698
1   2   3   4   5   6

بچهره ریخت سنبل پرپیچ تاب را ،

در حلقه کمند نگر آفتاب را.

Çöhrəsinə tökdü qıvrım, parlaq saçları,

Kəməndin halqasında günəşə nəzər et.
Çün dilarami-kəbki-xüramanın nəzəri cəvanın cəmali- ədimülmisalinə düşdi, bədihətən bu əbyati oxudi.

Beyt:


یار با سلسله زلف گرهگیر آمد،

دل دیوانه خبر باش که زنجیر آمد.

تیر مژگان به کمان و به کمین زلف کمند،

ترک خونخوار من امروز به نخجیر آمد.

شب همه تا به سحر بود خیالش بنظر،

صلح طالع شد و تدبیر به تقدیر آمد.

Yar buruq saçları ilə gəldi.

Dəli ürək bil ki, qəm-qüssə gəldi.

Kaman qaşları zülfün kəmininə kəmənd vurdu.

Mənim qaniçən türküm (gözəl) bu gün ova gəldi.

Gecə sübhədək xəyala dalmış idi,

Sübh açıldı və tədbir alındı.
Ərus çün tavusi-məst damadın hüsni-cəmalın müşahidəsindən təməttö`i-ruh aparurdı. Nagah cəvanun nəzəri dilarama düşdi. Bu beyti oxudı.

Beyt:


به چهره پرورد آنماه زلف مشکینرا،

که آفتاب دهد ترتیب ریاحین را.

Ay üzlü qara zülfünü üzünə tökdü

Ki, günəş saçların oxşasın.
Dilaram cavabında dedi:

Beyt:



شرفیاب حضور بزم جانانم سعادت بین

شهی را با گدای التفات بی نهایت بین.

بدل گفتم که کاش از لعل لب یک بوسه ام بخشد.

به ابرو گفت می بخشم اشارت بین بشارت بین.
Məclisi şərəfləndirməyi özünə səadət bil, cananım,

Şahın gədayə iltifatını saysız gör.

Ürəyimə dedim ki, kaş ləbinin ləlindən bir busə

bağışlasın,

Qaşına dedi:- Bağışlayaram işarə eylədi və müjdə verdi

Ta bir saat söhbətə məşğul olub, bir-birindən ləzzəti-ruhani apardilar. Çün məclisi-söhbət təmamü şərbəti-vüsal zəhri- məcranə əncam oldı. Aləmi-vidada dilaram ərz eylədi:

Beyt:

در عهد ما به کشور دل دست دست تست،

در شهر ما بلای سیه چشم مست تست.

در ملک دل چو یوسف مصری نشسته،

بنشین عزیز من که مقام نشست تست.
Ədimizdə qəlb məmləkətində əl sənin əlindir.

Bizim şəhərdə qaragözlü bəla sənsən.

Qəlb mülkündə Misirli Yusif kimi oturmusan,

Əyləş əzizim ki, əyləşmə məqamı sənindir.
Cəvan cəvabında həmin şeri oxudı.

Beyt:


خرم دلم که گنج به ویرانه می برم.
Ürəyim şaddır ki, xəzinəni viranəyə aparıram.
Öz mənzilinə müraciət qıldı. Məhzi-vürud qazi ilən məclisi- əqd münəqid olub, ərusi cəvanə tapşurdilər. Və bir-birindən kami-dil hasil qılub, eyş-işrətə məşğul oldilər. Düzd axər öz hüsni-tədbir və kəmali-binəziri səbəbindən kövkəbi bəxti- həzizdən övci-əlayə intiqal salub, kamrani-məratibü mənsəbi-məvacib təhsil qılandan sonra mütəəlqayətin və pədərü madərin izzəti-təmamü hörməti-malakəlam ilən həman vilayətə götürüb baqiyyə ömrlərin istirahət ilən keçürdilər.Bu dastani-qəribə və hekayəti-əcibə olsa da, ərəzi-ruzigarda yadigar qaldı.


Katib qeydi: Əsəri fars dilindən tərcümə edən və katibi Məhəmməd Qasım Qudyali Azərbaycani. 1263-cü ildə Salyanda köçürülmüşdür.


Ərəb və fars mənşəli sözlərin lüğəti

-A-

arastə - bəzənmiş

ariz – yanaq

azimyola düşən
-B-

babət – xüsusi, barə

badisərsər – soyuq külək

badiyənəvərd – səhrada dolaşan

bala puşi – üst geyimi

bam – dam

bədiəl cəmal – gözəl

bəşarət – şad xəbər

bəyyinə - dəlil, sübut

beşkən – sındır

bidiriğ – yazdığı gəlmədən

bidət – küfr

bişümar – saysız

bilittifaq – birlikdə

bimürvətlik – insafsızlıq

bineyl – məqsədə nail olmama

biniyaz – ehtiyacı olmayan

birun olmaq – çıxmaq

biyabannişin – səhrada yaşayan

buy – iy

buqə - ölkə; torpaq

bülənd oldu – yüksəldi

burəhnə - çılpaq
-Ə-
əbginə - şüşə

əbrişəm – barama

əcz - acizlik

əda etmək – yerinə yetirmək

ədimülmisal – tayı bərabəri olmayan

əhbab – dost

əhdasyaranma

əhvalpürsanlıq – hal-əhval tutma

əhsənülhal – vəziyyətin gözəlliyi

əkrad – kürdlər

əqd – nigah, kəbin; bağlama

əqdəs - ən müqəddəs

əlam - əlamət

əlamacəri – tam təfsilatı ilə

ələlsabeh – sübh çağı

əlbab – ürəklər; ağılar

əlhacət dərgahı – Allahdan bir şey diləmək

əlxəfiyyat – gizli işlər

ənadil – bülbüllər

ənbərsereştən – bərsaçan, ənbər xilqətli

əncampəzir – yerinə yetirilmiş

əndək-əndək – az-az

əşk – göz yaşı

ətsə vurmaq – asqırmaq


-X-

xan – süfrə

xarəngiz – tikan kimi

xərbizə - yemiş

xəşm – qəzəb

xunxar – zalım

xüramnaz ilə hərəkət etmə

xürdə - xırda, incə
-İ-
iblaq – çatdırma, yetişdirmə

ictinab – çəkinmə

inkisar – tabe

intiqal salmq – keçmə; yerini dəyişmə

istehlal – verilən söz, and, vəd

istima – dinləmə

istiğasə - yalvarıb-yaxarma

istixbar qılmaq – xəbər bilmək

istixlas – xilas olma

istihar – məşhur
-K-
kar – iş

kəbir – böyük

kəbk – kəklik

kəffarə - günahın bağışlanması üçün dini vəziyyət

kəkiləfşan – saçın dağınıqlığı

-M-
madərzad – anadangəlmə

malakəlam – sözlə ifadə edilə bilməyən

manehal – çətinlik yaratma, əngəl olma

mayəhtac – gərəkli şeylər

məcruh – yaralanmış

məhal – burada: iş

məhlikə - təhlükə

məhliqa – ay üzlü

məxlut – qarışmış

məng – burada: aradan qalxma

mərğüb – sevilən, bəyənilən

mərbut – bağlanmış; aid, mənsub

mərkəb – minik heyvanı

mərrix – Mars planeti

məsdud – bağlı

məsmu – eşidilmiş

məstucəb – xahişi qəbul olunan

məstur oldu – gizləndi

məşhun – dolu

mətin –möhkəm

məyyitə - meyit

məzmum – danlanmış, məzəmmət olunmuş

Mina xakı – Məkkə şəhərində olan yer adı

mivəçinlik – meyvə yığma

mukünan muyəkünan – ağlaya-aglaya

müzahim – zəhmət verən
-N-

nadidə - görmədən

narəsidə - hələ kama çatmamış

nədim – gözəl hekayələr danışan adam

nəhs – uğursuz

nikusurət – gözəl, gözəl üzlü

nisfül leyl – gecə yarı

nizul – nazil olma

nücum – astronomiya

nümudar – görünən, zahir olma

-Ö-
övsaf – vəsflər


-P-
pey – ardınca

peyğam – xəbər

pərhizkar – çəkinən

pəsəndidəsurət – surəti bəyənilmiş

pirastə - bəzənmiş

pürxətər – təhlükəli

-T-
teyyib – yaxşı, gözəl

təaqüb – bir-birinin ardınca

təcdid – təzələmə

tə`dad etmək – sadalamaq

təfaül etmək – fal açma

təfəhhüs – diqqətlə araşdırma

təfzih – biabır etmə

təhəmmül – səbr, dözüm

təxvis – təhvil

təkəllüm – söhbət

təla – qızıl

təlx – acı

təməttö aparmaq - əylənmə, həvəs etmək

təmhid – burada: tədarük

tənavül etmək – yemək-içmə

tənab – ip

tərrən – bütünlüklə

təvəqqüf – dayanmaq, durma

təzərv – qırqovul

tiğ – qılınc

tövzih - izah etmə

tülu – doğma, çıxma (günəş haqqında)



-C-
camə - paltar

canib – tərəf

cöv – aclıq

cübbə - üst geyim növü

-D-
danişmənd – alim

dəfətən – birdən-birə; birdəfəlik

dəstgir – dustaq edilmiş, tutulmuş

didə - göz

dihat – kəndli

dilculuqnəvaziş göstərmək

dilgir – qəmli

dilkəş – üzək istəyən; sevgili

dimaq – burun

dirazquş – uzunqulaq

dübarə - ikinci dəfə

dürüq – doğru
-E-
ehtimam – səy, çalışma


-F-
faxir – gözəl

fariq – boş, asudə

farüğülbal – asudə, rahat

fazil – yüksək əxlaqlı

fəmən yəməl – bir kəs, yaxşılıq etsə

fəramuş – unutma

fərəhnak – sevincək

fərzənd – övlad

fəsihlisan – fəsahətli dili olan

fəvaki – meyvə, bəhər

filfövr – dərhal

fövt - əldən vermə; geçib getmə
-G-
gərdən – boyun

guhərbar – gövhər bəxş edən

gülfam – gülkimi
-H-
həmcəlis – yoldaş

hərəm - ərli qadın

həvalə qılmaq – tapşırmaq

həziz – ən aşağı, alçaq yer

hoda – doğru yol
kələndam – iri cüssəli

kəminkinpusqu yeri

kəşti – gəmi

kəvakib – ulduzlar

kəzlək – bıçaq

kizb – yalan

kunə-kunə - növbənöv

künh – bir şeyin sonu, ən son nöqtəsi
-Q-
qafilə - karvan; atlılar dəstəsi

qaim – ayaq üstə duran; namaz qılan

qəbalə - qəbz

qəvi – güclü

qət – kəsmə

qəttaültəriq – yolkəsən, oğru

qəssal – mürdəşir, ölü yuyan

qılaf – qın

qurestan – qəbirsanlıq

qürfə - otaq

qüdum – uzaq yoldan gəlib çıxma

-L-

labəkarlıq – yalvarmaq

layələm – cahil

ləfz – deyiliş, tələffüz

ləhm - ət

ləmhə - gizlicə nəzər salma; an

lüxt – üryan, çılpaq

murçə - qarışqa

mübəddəl - əvəz edilmiş

mühərrik – hərəkətə gətirən; qızışdıran

mühəyya – hazırlanmış, tədarük edilmiş

mühib – sözündə duran adam, sadiq

müqəddər – miqdarı müəyyən edilmiş

müqəddər – yaxın

münim – səxavətli; varlı

münkər – inkar

müraciət qılmaq – qayıtmaq

mürasilə - yazışma, məktub

mərğzar – çəmənlik

mürtəkib olmaq – günaha əl atmaq

mürur – keçmə, ötmə

müsafihə - əl verib görüşmə

müsəddə - dərd verən

müstəhəq – haqlı olan

müstəme – qulaq asanlar

müşərrəf olmaq – vidalaşmaq

mütalibə qılmaq – haqqıni tələb etmə

mütəfərriq – dağınıq

mütəqəyyir - əsəbləşmək

mütəhəkkim – hakim olan

mütəhəyyir – çaşmış

müttəsil – ardıcıl; daimi

müvacihətən - üzbəüz


-R-
rəxtxab – çarpayı

rəml çəkmək – fala baxmaq

rəncidə etmək – incitmək

rida - əba

rüğən – yağ

-S-
sail – dilənçi

saimül nəhar – gündüz oruclu olan

samit – səssiz

sane – yaradan

sariq – oğru

seyd – ov

sə`d – uğurlu

siməndam – gümüş əndamlı

sut – səs


-Ş-
şeyn – biabır

şəcərə - ağac

şəmm – iyləmə, qoxulama

şəmşir – qılınc

şikəm – qarın

şohər - ər

şurizar şoran torpaq


-Ü-
übur etmək – keçmək

üqubəti dareyn – hər iki dünya əzabı

ümurat - əmrlər, işlər

üruc – göyə qalxma
-V-
vafi – kifayət edən

vaqe – yerləşən, mövcud olan

vəlviradxan – təkrar-təkrar zikr edən
- Z-
zağ – qarğa

zaviyənişin – tərki dünya

zəmin – torpaq

zəmmə - əlavə etmə, qatma, artırma

zərxəridə - qızılla alınmış

zircamə - alt paltarı




M Ü N D Ə R İ C A T

Ön söz (Möhsün Nağısoylu)............................................. 3-12


I ”Düzd və Qazi”, (farsca əlyazmadan tərcümə)...........................................................................13-19
II “Düzd və Qazi”, (farsca daşbasma çapından tərcümə)........................................................................... 20-45
III “Düzd və Qazi” (əlyazmanın mətninin transfoneliterasiyası).........................................................46-52
IV “Düzd və Qazi” (daşbasma çapının mətninin transfoneliterasiyası) ........................................................53-83
Ərəb və fars mənşəli sözlərin lüğəti................................. 84-89


1 Türk əlyazmaları kataloqu. Folklor abidələri və müəllifsiz əlyazmalar. I cild. Təsvir və tərtib edənlər:. Ş.Cəmşidov, Ə.Məmmədbağıroğlu. Bakı, “Elm”, 2007.


1 Araz Dadaşzadə, Qasım Cahani. XVIII əsrin bədii nəsr nümunəsi. –“Azərbaycan” jurnalı, 1970, №1.

2 Həmid Araslı. XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı, Bakı, 1956.

3 Araz Dadaşzadə,. XVIII əsrin bədii nəsr nümunəsi. – “Azərbaycan” jurnalı, 1970, səh.190.

4 Əlyar Səfərli. XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan epik şeiri. Bakı, 1982, səh.171.



3


4


1 Altay Məmmədov. Azərbaycan hekayəsi. Bakı, 1984, səh. 9.

2 Туманович Н.Н. Описание персидских и таджикских рукописей Института Востоковедения. Москва, 1981.

3 Туманович Н.Н. Göstərilən əsəri s.37-38; احمد منزوی. فهرست نسخه های خطی فارسی، جلد پنجم، تهران، ١٣٥١، ٣۷١۴-٣۷١٣

4 Arabishe, türkische und persische handschriften der Universitats bibliothek in Bratislava. Bratislava, 1961.

5 Собрание восточных рукописей АН Узбекской ССР, т VII, Ташкент, 1964, c.242-243.

6 Собрание восточных рукописей АН Узбекской ССР, т VII, Ташкент, 1964, c.243.

7 Fars mənşəli “düzd” sözü “oğru” deməkdir və bu sözün dilimizə uyğunlaşdırılmış tələffüz formasıdır. Əsərin farscası ilə türkcə variantlarını fərqləndirmək üçün fars dilində olan hekayəti elə həmin dildə olduğu kimi –“Dozd və qazi” şəklində verməyi məqsədəuyğun saydıq.

1 Əlyazma məcmuəsi: B-2228, AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, 168b.

2 Arabishe, türkische und persische handschriften der Universitats bibliothek in Bratislava. Bratislava, 1961.


1 Arabishe, türkische und persische handschriften der Universitats bibliothek in Bratislava. Bratislava, 1961, s.370.

2 Arabishe, türkische und persische handschriften der Universitats bibliothek in Bratislava. Bratislava, 1961, s.370.

1 “Düzd və qazi”, daşbasma çapı, III-50/977. AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, s.3 .

1Əlyazma məcmuəsi: B-2228, AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, v.47a.

2 احمد منزوی. فهرست نسخه های خطی فارسی، جلد پنجم، تهران، ١٣٥١

3 Туманович Н.Н. Göstərilən əsəri s.37-38; احمد منزوی. فهرست نسخه های خطی فارسی، جلد پنجم، تهران، ١٣٥١، ٣۷١۴-٣۷١٣،

4 احمد گلچین معانی. فهرست خطی کتابخانه آستان قدس رضوی. جلد هفتم، مشهد، ١٣٤٦

5 احمد منزوی. فهرست نسخه های خطی فارسی، جلد پنجم، تهران، ١٣٥١

1 Möhsün Nağıyev. “Düzd və qazi” hekayəsinin əlyazma və variantları. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri”, ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası, 1988, №3, s.105-108.

1 Quran, Bəqərə:173.

2 Həmin ayənin davamı.

3 Hədis.

4 Quran, Bəqərə: 195.

1 Quran, Maidə : 38.

2 Hədis.

3 Quran, Məryəm: 83.

1 Həmd olsun aləmlərin rəbbi Allaha və Allahın səlat və salamı olsun Allahın ən xeyirli məxluqu olan Məhəmməd peyğəmbərə(s) , pak əhli- beytinə və cəmi səhabələrinə.

1 Allahdan bağışlanma diləyirəm və tövbə edirəm.

2 Böyük və uca Allahdan başqa güc və qüvvət yoxdur.



1


21 Quran, Zöhröv: 32.

2 Hədis.

3 Hədis.

4 Quran, Maidə: 38.

1 Hədis.

2 “Biz göy üzünü ulduzlarla bəzədik”. Quran, Saffat: 6.

2


1 “Biz səmada bürcləri yaratdıq”. Quran, Hicr:16.

2 “Biz ay üçün müəyyən etdik”. Quran, Yasin: 39.

3 “Ulduzları əmrinə boyun əymiş halda…” Quran, Ə`raf: 54.

4 “Ulduzların mənzillərinə and olsun ki...” Quran, Vaqiə: 75.

5 “İllərin sayını və hesabı bilmək üçün....” Quran, İsra: 12.

6 “Yollarını ulduzlar vasitəsilə taparlar” Quran, Nəhl: 16.

7 “Günəş də özü üçün müəyyən olunmuş yerdə seyr edər. Bu yenilməz qüvvət sahibi olan, hər şeyi bilən Allahın təqdiridir” Quran,Yasin: 38.

8 “And olsun bürclər sahibi olan göyə.” Quran, Büruc: 1.


1 Hədis.

2 Məhəmməd peyğəmbər (s).

1 Quran, Nəcm: 39.

2 Hədis.

1 Quran, Məryəm: 83.

1 Quran, Hud: 18.

2 Quran, Yunis: 81.

3 Quran, Buruc: 12.

1 Hədis.

2 Hədis.

1 Hədis.

2 Hədis.

1 Quran, Rə`d: 39.

1 Hədis.

2 Hədis.

3 Quran, Bəqərə: 195.

1 Hədis.

 Dedi.

1 Hədis .“Bütün münəccimlər yalançıdırlar”.

2 Hədis.

1 Hədis.

2 Quran, Buruc: 12.

1 Quran, Ə`raf : 31.

1 Həmd olsun aləmlərin rəbbi Allaha və Allahın səlat və salamı olsun Allahın ən xeyirli məxluqu olan Məhəmməd peyğəmbərə(s) , pak əhli- beytinə və cəmi səhabələrinə.

1 Allahdan bağışlanma diləyirəm və tövbə edirəm.

2 Quran, Zöhröv: 32.

1 Quran, Maidə : 38.

1 Hədis.

2 “Biz göy üzünü ulduzlarla bəzədik”. Quran, Saffat: 6.

3 “Biz səmada bürcləri yaratdıq”. Quran, Hicr:16..


3


1 “Biz ay üçün müəyyən etdik”. Quran, Yasin: 39.

2 “Ulduzları əmrinə boyun əymiş halda…” Quran, Ə`raf: 54.

3 “Ulduzların mənzillərinə and olsun ki...” Quran, Vaqiə: 75.

4 “İllərin sayını və hesabı bilmək üçün....” Quran, İsra: 12.

5 “Yollarını ulduzlar vasitəsilə taparlar” Quran, Nəhl: 16.



5


6 “Günəş də özü üçün müəyyən olunmuş yerdə seyr edər. Bu yenilməz qüvvət sahibi olan, hər şeyi bilən Allahın təqdiridir” Quran,Yasin: 38.

7 “And olsun bürclər sahibi olan göyə.” Quran, Büruc: 1.


1 Quran, Nəcm: 39 .

2 Hədis “Oğrular varlanar”.

1 Quran, Məryəm: 83

1 Hədis.

2 Hədis.

1 Quran, Hud: 18.

1 Quran, Rə`d: 39.

2 Hədis.

1 Quran, Bəqərə: 195.


Yüklə 487,1 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin