Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

Anadolu

Bu ölkəyə gəlincə, XVI əsr təhrir dəftərlərində əfşar adla­nan çoxlu yer adı görünür, miqdarına görə onlar kayılardan sonra ikinci yerdə durur. Di­gərləri kimi bu yer adları da Ana­do­lunun orta və qərb bölgələrindədir. Hətta Rumelidə də bu boya aid bir neçə yer adı görünür. Bunlar onu göstərir ki, əfşarlar Türkiyənin fəthində və məskunlaşdırılmasında kayı və kınıklar kimi birinci dərəcəli rol oynamışlar.

Yazıçıoğluna görə, Qaraman oğulları əfşar boyuna mənsub­durlar. Doğ­ru­dan da, təqribən 1300-cü ildə naməlum müəllif tə­rəfindən yazılmış «Er­məni tarixi»ndə əfşar oymağının bəyi İslamın 1254-cü ildə İskoriya sahilin­də­ki Krakka şəhərini yağ­ma­ladığı bildirilir. Bu şəhərin Silifkə - Mərsin ara­sında dəniz sa­hilindəki Korikos (indiki Qız qülləsi) olması ehtimal edilir. Hə­min əsərə görə, İslam bəy bir az sonra ölmüş və həmnn şə­hər Sorum adlı başqa bir türkmən bəyi tərəfindən yağma­lan­mışdır¹. Bu bəylərin Qaraman oğulları ilə bağlı olmaları ehti­malı çoxdur.
Şimali Suriya əfşarları (XII-XV əsrlər)

XIV-XV əsrlərdə əsasən Hələb, Antəb və Antakya bölgə­sində yaşa­yan türkmənlərin boz-ox qolunu təşkil edən boyların başında əfşarlar, sonra isə bayatlar gəlirdi. Yəni əfşarlar boz-ox qolunun ən böyük, ən qüvvətli bo­yu idi.

Aşağıda Türkiyədə və İrandakı varlığından bəhs edəcəyi­miz əfşar oy­maq­larının Orta və Qərbi Anadoludakı bəzi kiçik oy­maqlar istisna olmaq üz­rə hamısı bu ana qoldan ayrılmışdır. Yenə aşağıda görüləcəyi üzrə, dul­qə­dirli ulusu arasında imanlı əfşarı adlı mühüm bir əfşar qolu, Sis (Kozan) yörəsində isə güc­lü bir əfşar oymağı vardı. Onların dulqədirli bəyliyinin ya­ranması və Sisin məmlüklər tərəfindən fəth edilməsi nəticə­sin­də Şimali Suriyadakı əfşarlardan ayrılmış qollar olduğu şübhə­sizdir.

XV əsrin əvvəllərində əfşarlar, bayat və inallılar məmlük əmir­ləri ara­sın­­dakı çəkişmədən sui-istifadə edərək yağmaçılığa qurşandıqları üçün məm­­lük əmiri Çəkim onlara qarşı şiddətli hə­rəkətə başlamışdı. Hətta bu üz­dən onlardan bir qismi ağqo­yunlu Qara Yölükə sığınmışdı. Ancaq Çəkimin öldürülmə­sin­dən sonra yurdlarına qayıtdılar və məmlüklər arasındakı daxili çəkişmələrdə iştirak etdilər.

Əfşarların daha sonra yenə bayat və inadlılarla birlikdə Qa­ra Yölükün müttəfiqi kimi qaraqoyunlu Qara Yusifə tabe Mar­din bölgəsini yağma və təxrib etdiklərini bilirik. Hətta bu hadisədən sonra Qara Yusifin 821-ci ildə (1418) Qara Yölükü qovaraq Antəbə gəlməsi nəticəsində bu boylar da qa­ra­qoyun­lu­lara intiqam hədəfi olmamaq üçün öz yurdlarını buraxıb Trab­lis yö­rələrindən Saftaya getmişdilər. Onlar burada da bəzi yağma­çılıq hərəkət­lə­rində bulundular. Trablis valisi Baybars onların bu hərəkətlərinin qarşısını al­mağa çalışdı və Qara Yusifin çıxıb getdiyinn bildirərək öz yurdlarına qa­yıt­­malarını xahiş etdi. Əf­şarlar və başqaları köçməyə hazırlaşdıqları zaman Baybarsın da­varlara gözü düşdü və onlara hücum etdi. Lakin ağır bir məğ­lu­biyyətə uğradı¹.

Əfşarlar və bayatlar ağqoyunlularla dostcasına münasi­bət­lə­rini davam et­­dirdilər. Uzun Həsən bəyin ilk zamanla­rında yaxın nökərləri (silahdaşları) arasında bu boya mənsub Mənsur bəyi görürük². Onun Şimali Suriyadakı əf­şar­lardan olduğuna şübhə yoxdur. Həsən bəy qaraqo­yunlu Cahan şahı məğ­lub edərək, İra­­na hakim olduqdan sonra Mənsur bəy öz buyruğundakı əf­şar­larla birlikdə İrana getmişdir. Bu barədə aşağıda ayrıca danı­şılacaqdır.

Şimali Suriya əfşarları əsasən üç ailə tərəfindən idarə olu­nurdular. Bun­lar Köpək oğulları, Gündüz oğulları və Qut bəyi oğullarıdır. Bu üç ailənin idarəsi xaricində qalan bir əfşar züm­rəsinin olub-olmadığı bilinmir. Bu ailə­lərdən Köpək oğullarının Antəb bölgəsində, Gündüz oğullarının Amik ova­sında, Qut bə­yi oğullarının isə Hələb dolaylarında yaşadığı məlumdur.