Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

2. Boz ulus.
Boz ulus arasındakı əfşarlar bu elin üç icmasından biridir. Sayca onların ən çoxu şam türkmənləri arasında yaşayır. Daha əvvəl də deyildiyi kimi, Boz ulusun şam türkmənləri icması Hələb türkmənləri oymaqlarından mey­da­na gəlmişdir. II Səlim dövründə şam türkmənləri arasındakı əfşarlar müx­təlif qollara ayrılmışdı ki, onlardan Məhmət Kətxudaya tabe olan oba 804 nəfər vergi verən əhaliyə malik bir təşəkkül idi. Ondan sonra gələn kazıklı əfşarı obası 130, Qara Mahmud Kətxudaya tabe oba 131, Hacı Kətxudanın rəhbərlik etdiyi oba 57, Duymuş Kət­xudanınkı isə 41 nəfərlik idi. Yenə hə­min Şam türkmənlərin elatında biri 367, digəri 109 nəfərlik (vergi verən) kö­pəkli əfşa­rına mənsub iki oba vardı¹.
Əsil boz-ulus və dulqədirli elatındakı əfşar varlığı zəif olub kiçik obalara ayrılmışdı. 996-cı ildə (1588) Boz ulus əfşarla­rı­nın başçılarına, o cümlədən Cahan şah Kətxudaya göndərilən bir fərmanda², başına yığdığı adamlarla bir­likdə quldurluq edən sabiq Deyr Rəhbə bəyi Əbdürrəhmanın sözünə bun­dan sonra al­danmamaq, əsgər istəsə verməmək, onun yaxalan­ma­sına ça­lış­maq əmr edilirdi.
Boz ulusun hər üç elatındakı əfşar obalarından bəziləri Boz ulusun Orta Anadoluya köçən təşəkkülləri arasında olmuş, əsasən Qaraman əyalətində yurd salmışlar³. Daha ziyadə şam türkmənlərinə mənsub bəzi əfşar obaları isə icmanın bir qismi ilə əvvəlki yurdda qalmışdır. Sənədlərdə «Boz ulus mandəsi» adı verilən bu icma XVII əsrin sonunda Rəqqa bölgəsinə yer­ləş­dirilsə də⁴, icmanın obaları bir-bir, iki-bir Anadolunun qərb tərəflərinə get­mişlər, 1128-ci ildə (1716) Balıkesir vilayətinin Mihaliç qəzasında görünən köpəkli əfşarı obası⁵, Yeni-elə deyil, məhz boz ulusa aid köpəkli əfşarından olmalıdır.
3. Dulqədirli əfşarları.
Bu əfşarların əslində Şimali Suriya əfşarlarının bir qolu ol­du­ğunu daha əv­vəl söyləmişdik. Dulqədirli ulusu arasındakı əf­şarlar Maraş, Kars (Qə­dir­li) Yeni-el və hətta Boz-ox bölgəsinə dağılmış halda idi. Onlardan ən mü­hü­mü imanlı əfşarı olub, əsasən Maraş bölgəsində yaşayırdı.
a) Maraş (imanlı əfşarı). İmanlı əfşarı XVI əsrin birinci ya­rısında 27 oba­dan meydana gəlmişdir. Ümumiyyətlə, şəxs ad­la­rı daşıyan və kəndxuda­lar tərəfindən idarə edilən bu obaların yaylaq və qışlaqları müxtəlif yerlər­dədir. İmanlı əfşarının bədil əfşarı və digər bir çox obaları bəriyyə, yəni Su­riya çölündə qış­layır və Maraş sancağının müxtəlif yerlərində yaylağa çıxır­dı­lar. Digər obaların qışlaqlarının isə Çuxurovanın Kınık, Özər yörə­lərində, hətta Latakiyyə (Lazikiyyə) ətrafında olduğu bilinir. İmanlı əfşarı obalarının Diyarbəkir bölgəsində sakin olduqları məlumdur⁶. XVI əsrin ikinci yarısın­da imanlı əfşarı obalarının bir qismi öz qışlaq və yaylaqlarında yerləşmək surətilə köçəri həyata vida etmişdir. 971-ci il (1563-1564) tarixli bir dəf­tərdən¹, bəzi obaların Antəb şəhəri dolaylarındakı kəndlərdə yerləşmiş oldu­ğunu öy­rə­nirik. İmanlılardan mühüm bir qol da İrana getmişdir.
b) Kars. Kars (Qədirli) sancağındakı əfşar varlığı iki kiçik obadan iba­rətdir². Bunlardan 41 vergi evi olan əfşar obası An­dı­rında qışlayaraq əkinçi­liklə məşğuldur. 41 evlik digər əfşar oba­sı isə bu sancaqdakı keçlik adlı bir tə­şəkkülə bağlıdır.
c) Boz-ox. Bu bölgəyə aid ən qədim təhrir dəftəri yarımçıq olduğu üçün XVI əsrdə burada yaşayan əfşarlar haqqında tam məlumatımız yoxdur. Bu dəftərdən həmin bölgədəki əfşar qo­luna mənsub ancaq bir neçə obanın vergi verən əhalisinin sayı və yurdlarının adını öyrənmək mümkündür³.