Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

3. Kars (Qədirli).
Bu sancaqda 39 nəfərlik salurlu adlı bir oymağa təsadüf olu­nur. Bu oy­ma­ğın digər bir adı da çörmük idi³.
4. Qoç-Hisar.
Bu yörədə I Səlim dövründə (1512-1520) salihlər və salur adlı 81 vergi evli bir oymaq yaşayırdı⁴.
5. Konya.
II Bəyazid dövründə Ərəylinin şimalındakı Qaraca dağ yö­rəsində günəli və salur oymaqlarının yaşadığını görürük. Məz­kur dövrdə bu oymaqların ver­­gi ödəyən əhalisi 482 nəfər idi, başlarında sipahizadələr olan Kərəm oğul­­­­ları vardı⁵. Konya böl­gə­si salur yer adlarının ən çox olduğu bölgələrdən biridir.
6. Niydə.
Bu sancağın Qara hisar qəzasında XVI əsrdə salurlardan bir oymağın ya­şadığı məlumdur. Bu salur oymağı yəhyalu, ağbaşlu, qayır xanlu və s. oy­maqlarla Ala dağda yaylağa çıxırdı⁶.
7. Hamid sancağı.
Bu sancaqdakı yörüklər arasında da XVI əsrdə 130 nəfər ver­gi ödəyən əha­lisi olan salur adlı bir oymağın yaşadığını bi­lirik⁷. Bu sancaqda salurlara aid xeyli yer adına da təsadüf edi­lir.
8. Boz-ox.
Bu yörədəki mühüm təşəkküllərdən biri olan söklən boyu arasında salur adlı kiçik bir oba da vardı.


9. Ulu yörük.
Ən axırda bəhs etdiyimiz salur oymağı olduqca mühüm bir təşəkküldür. Ulu yörükün orta parə qoluna mənsub olan bu tə­şəkkül Amasyanın güney yö­­rəsində yaşayırdı. Bu salurlar ağ sa­lur adını daşıyır. Yavuz Səlim döv­rün­də Məhmət Kətxuda (95 nəfər vergi verən), Hacı Qaya (27), axınçılı (32), Əmət Kət­xuda (25), ala bozlu, yaxud İldəyən Kətxuda (33) olmaqla 5 qola ayrılmışdı.
982-ci ildə ağ salurların sayı (vergi verən) 803 nəfər olmuş­dur¹. Belə­liklə, XVI əsrdə Anadoludakı salur adlı təşəkküllər bunlardan ibarətdir. İndi də bu boyun Xəzərarxası türkmənləri arasındakı varlığından bəhs edək.
10. Xəzərarxası türkmənləri.
Salurlar Xəzərarxası türkmənlərinin meydana gəlməsində birinci dərə­cəli rol oynayan çavuldur, iğdır, eymür, karkın kimi boylardan biridir. Hətta əlimizdəki məlumatlara görə birincisi­dir. Salurlar qədimdən bəri Manqış­laq­da yaşayırdılar. Onların buraya eymür, döyər, çavuldur, karkın boylarına mənsub böyük qollarla Şah Məlikin öldürülməsindən sonra oğuz eli arasın­da başlayan qardaş qırğını nəticəsində gəldikləri nəql edilir. Biz X əsrdən bəri Manqışlaq yarımadasında türkmənlərin yaşadıq­larını bilirik.
XVI əsrdə salurların Manqışlaqda qələbəlik bir halda ya­şa­dıqları müşa­hidə edilir. Bunlar orada içki (iç) salur və taşqı (dış) salur olmaq üzrə iki qola ayrılmışdılar. Salurlar həmin əs­rin sonlarına doğru manqıtlar (noqaylar) tərəfindən oradan ta­mamilə çıxarıldılar. Bunun nəticəsində salurların bir qis­mi Ət­rək və Gürgan çayları bölgəsində, əsas kütləsi isə Xorasanda yurd sal­dı. İki çay arasına gələn salurlar ohlu (oxlu) və eymür­lərlə birlikdə yaşayır­dılar. Bu kütləyə sayın xanlı, yaxud yaxa türkmənləri deyilir.
1007-ci ildə (1598/1599) Şah Abbasın Astarabad bölgəsinə yürüşü nə­ticəsində digər sayın xanlı türkmənləri kimi salurlar da səfəvi hökmdarına öz itaətlərini bildirmişlər².
Əbülqazinin nəql etdiyi rəvayətlərə görə³ ərsarı adlı türk­mən icması sa­lur­lardan (içki salur), yomut, təkə, sarıq adlı türk­mən icmaları da yenə bu boy­dan (taşqı salur) çıxmışlar. Rə­va­yətlər doğrudursa, bu günkü Xəzərar­xası türkmənlərinin bəlkə də yarısından çoxunun salurlardan olduğunu qə­bul etmək la­zımdır. XIX əsrin ortalarında doğrudan-doğruya salur adını da­şı­yan türkmən ic­ması Mərv ilə Herat arasında, Mürqab boyunda ya­şa­yırdı. Rəvayətlərdə onlardan çıxdıqları söylənən sarıqlar da sa­lurların ən yaxın qonşuları idi. Vamberi (1863) salurların 8.000 çadır olduqlarını və aşağıdakı obalardan meydana gəldik­lərini yazır¹:
1. Yalavac (yaz, tizi, sakar, ordu xoca obalarına ayrılır­dı).
2. Qaraman (alam, görcikli, bəy böləyi).
3. Ana böləyi (yadçı, Buxara, bəkəşli törə (?), Teymur).
18. EYMÜR (EYMİR)
XVI əsrdə Anadoluda bu boya aid 71 yer adına təsadüf edi­lir². Bu rə­qəm­lə eymürlər siyahıda dördüncü sıranı tuturlar. Ey­mür yer adlarından bir çoxu Sivas-Tokat bölgə­sindədir. Yenə hə­min əsrdə Anadolunun müxtəlif yer­lə­rin­də ey­mür adlı oy­maqlar müşahidə olunur. Bu boyun adı Ana­doluda daha ziyadə eymir (hətta bəzən bəlkə də imir), İran və Xarəzm türkmənləri arasında isə eymür şəklində tələffüz edilir.