Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

4. SƏYYAH NİBURUN SİYAHISI (1764-cü il)


Türkmən oymaqlarına dair Avropalı səyyahların əsərlərində bəzi siyahı­lar müşahidə olunur. Bildiğımizə görə, bu siyahılarin ən qədimi məşhur səy­yah Niburun (Niebuhr) kitabındakı siyahıdır Nibur bu siyahını 1764-cü ildə Hələbdə yaşayan Dr. R. Rasseldən almışdı¹.

1	Bəydili	12.000 ev/çadır		Bunlar Urfa əyalətində otururlar.
2	Məhmələnli	500 çadır		Hər ikisi Urfa paşasının idarə etdiyi yerlərdə yaşayır.
3	Bayındır	300 çadır
4	Pəhlivanlı	15.000 çadır		Sivas-Anqara arasında oturur.
5	Köçəkli	10.000 çadır		Sivas-Anqara arasında oturur^2.
6	Avşar	500 çadır		Bu beş oymaq (yəni avşar, cə­rid, lək, bəbərli və ağcaqoyunlu) Si­vas-An­kara arasında yaşayırlar).
7	Cərid	500 çadır
8	Lək	1.000 çadır
9	Bəbərli^3	1.000 çadır
10	Ağcaqoyunlu	500 çadır
11	Şam bayadı	500 çadır		Sivas-Anqara arasında yaşayır.
12	Barak^4 (?)	1.000 çadır		Yazda Sivasda, qışda Zorda^5.
13	Çağırğanlı^6	200 çadır		Yazda Sivasda, qışda Zorda.
14	Reyhanlı^7	2.000 çadır		Yazda Sivasda, qışda Hələbdə.
15	Kuluk^8 (?)	200 çadır		Qışda Adanada, yazda isə Kayseri böl­gəsində.
16	Dadlı^1	200 çadır		Yazda Kayseridə, qışda Urfada.
17	Ulaşlı		200 çadır	Hələb bölgəsində.
18	Cacalu^2		1.000 çadır	Antəb bölgəsində.
19	Kızık^3		2.000 çadır	Antəb bölgəsində.
20	Dədə karkın^4		1.000 çadır	Antəb bölgəsində.
21	Qabalı		1.000 çadır	Şam bölgəsində.
22	Qaraqoyunlu		500 çadır	Şam bölgəsində.
23	Sofular		500 çadır	Sivas bölgəsində.
24	Quluncuqlu		500 çadır	Sivas bölgəsində.
25	Pürnək^5		12.000 çadır	Anqara bölgəsində.
26	Elbəyli		2.000 çadır	Bunların yarısı Sivas, yarısı Hə­­ləb bölgəsində yaşa­yır. An­caq daha əv­vəl də deyildiyi ki­mi, bu iki el-bəyli (Sivas və Maraş) oy­maqları ara­­­sın­da sa­də­cə adaşlıq var.
27	Qаrаса Kərd		500 çadır	Kayseri bölgəsində yaşayır. İn­di qa­raca-kürd deyilir. Adı Boz­ulus türk­məninin ən mü­hüm oy­maqla­rın­dan bi­ri ki­mi tez-tez çəkilir.
28	Şərəfli^1		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
29	Ayalı		1.000 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
30	Qıçlı		200 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
31	Eymir		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
32	Taxtəmürlü		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
33	Saracalar^2		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
34	Geyikli		2.000 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
35	İzzəddinli		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
36	Özərli (?)		1.000 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
37	Musabəyli		500 çadır	Antəb bölgəsində.
38	Ditimli^3		3.000 çadır	Antəb bölgəsində.

5. V.LANQLOİSİN ÇUXUROVADAKI
OYMAQLARA DAİR SİYAHISI (1857-ci il)⁴


-Tarsus-

	Adı	Əhalısi	Qoyunu	Keçisi	İnəyi	Dəvəsi
1	Mənəmənci	3.000 ev	80.000	20.000	18.000	2.000
2	Təkəli	600 ev	8.000	25.000	2.400	400
3	Sortan və Küçü oğlu^5	500 çadır	4.000	8.000	1.500	350
	Qara kahyalu	700 çadır	50.000	6.000	4.100	1.000
	Tor-oğlu	300 ev	800	2.000	1.000	200
	Bəxşiş və hacı­həsən oğlu	300 ev	500	4.500	2.000	150
	Qara təkəli	150 ev	4.000	40.000	500	100
	Puran və Musta­fa bəy^1	200 çadır	6.000	5.000	500	300
	Kalavunlu^2	30 ev	500	500	1.500	475

-Adana-

	Qara hacılı	500 ev	3.000	5.000	3.500	300
	Dündarlu	200 çadır	7.500	3.000	1.000	150
	Cərid	1.200 çadır	3.7500	3.500	25.000	1.800
	Sırkıntılı oğlu	800 çadır	30.000	5.000	1.800	1.000
	Kərim oğlu^3	2.500 çadır	40.000	4.000	20.000	2.000
	Qarıntılu	100 çadır	4.000	4.000	2.000	150
	Kozan oğlu^4	500 ev	7.000	5.500	2.500	50
	Boz doğan^5	1400	40.000	40.000	20.000	3.000
	Təcirlü^6	1.200 çadır	30.000	40.000	21.000	1.000
	Farsaq^7	800 çadır	20.000	40.000	9.500	750

6. DR. ÇAKIROĞLUNUN QƏRBİ ANADOLUDAKI YÖRÜK
OYMAQLARINA DAİR SİYAHISI⁸ (XIX əsrın II yarısı):

1. 
   Əhmədli: bir bölüyü Kulada, bir bölüyü də Bursaya bağlı Simavda ya­şayır.
   
2. 
   Altçı: Attalada; oturduqları yer At Alana qədər uzanır.
   
3. 
   Anamaslı¹: Dəmirçi qəzasında. Bunlar 50 çadır və 70 evdir. 10.000 da­varları var, 15.000 quruş vergi verirlər.
   
4. 
   Ərəbli² : Salihli civarında yaşayırlar, yaşadıqları yer Bursa vi­­la­yə­ti­nə­dək uzanır.
   
5. 
   Çaqqal: Saru-xan sancağında otururlar.
   
6. 
   Çarıq: Kulada yaşayırlar.
   
7. 
   Farsaq³: Aydın vilayətinin hər tərəfinə yayılmışlar. Bu, 1.200 ailə­dən ibarət olan çox zəngin və qələbəlik bir oymaqdır.
   
8. 
   Göy musalı: bunlar Dəmirçi qəzasında, İnciklər kəndi yaxınlığında ya­şa­yırlar. 50 çadır və 50 evdən ibarətdirlər.
   
9. 
   İvatlı: Qameit (?) civarında yaşayırlar. 22 çadırdır.
   
10. 
    Qacar⁴: Səlgədə və Alaşəhirdə yaşamaqla bərabər güneydə Nazil­liyə qədər uzanırlar. Qacarlar qələbəlik və önəmli bir oymaqdır. Bu oymaq kula qacarı, kələş qacar və ova qacar qollarına (məhəllə) ayrılır. Vamberi səlgə qacarı da bunlara əlavə edir.
    

11. Qara-təkkəli⁵: İzmir civarında qışlayırlar.
12. Xorzum⁶: Aydın və Bursa vilayətlərində yaşayırlar.

13. 
    Qızıl keçili⁷: Səlinti (Kula) nahiyəsində, Pınarköydə yaşayırlar. Bun­lar 800 çadırdır, 60.000 davarları var, 6.000 quruş vergi verirlər.
    
14. 
    Manavlı: Alaşəhirlə Salihli və Bursa vilayətində yaşayırlar.
    
15. 
    Narincəlü: Kula qəzası ilə Dənizli yuxarısındakı Omur Bala dağ ya­xınlarında yaşayırlar.
    
16. 
    Saraç: Uşaq ilə Eşmə arasında yaşayırlar.
    
17. 
    Sarı təkkəli¹: Nazilli ilə Dənizli arasında və Bursa vilayətində yaşa­yır­lar.
    
18. 
    Şəbidli: Kula qəzasında yaşayan 60 evlik bir oymaqdır.
    
19. 
    Şeyxli: bunlar qışda Ulu Borluda, yazda Afyon Qara Hisarında yaşa­yırlar. On obaya ayrılırlar: arpat şeybli, qısat şeybli, hacı şeyhli. Bunlar 70-80 çadır və 200 evdir, 15.000 quruş vergiləri vardır.
    
20. 
    Yağcı bədirli: Somada və Bursa vilayətində otururlar.