Mülki müdafiə
148
Zəhərləyici maddələr yüksək konsentrasiyalı olduqda, insan və
heyvanlarda kütləvi zədələnmə (zəhərlənmə) müşahidə edilir.
Atmosferin (mühitin) tərkibi və xassələrinin dəyişməsi
ilə əlaqədar fövqəladə hadisələr
. Atmosferin çirklənməsi həm
təbii, həm də insanın təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsində baş
verir.
Havanın çirklənməsinin təbii səbəbləri
:
• Kosmik toz;
• Vulkanların fəaliyyəti;
• Küləyin torpağa və dağ mədənlərinə təsiri.
İnsan fəaliyyəti nəticəsində atmosferin çirklənməsinin
səbəbləri
:
•
Sənaye müəssisələri tərəfindən havaya atılan tullantılar;
• Elektrostansiyaların fəaliyyəti;
• Nəqliyyat vasitələrindən atılan tullantılar;
• Meşələrdə odla ehtiyatsız davranmalar nəticəsində
yanğınlar;
• Şəhərlərdə səs-küyün yolverilən həddən artıq olması;
• İnsan fəaliyyəti nəticəsində iqlimin kəskin dəyişiklikləri;
• Atmosferdə zərərli maddələrin yolverilən həddən artıq
olması;
• Şəhərlərdə kəskin «oksigen» aclığı;
• Böyük ərazilərdə «turşu yağışlarının» yağması;
• Atmosferin ozon qatının dağılması.
Yer səthinə müxtəlif fotokimyəvi duman, «turşulu yağışlar»
şəklində düşən toksikli
elementlər ilk növbədə insana, onun
sağlamlığına böyük ziyan vurur. Havanın əsas çirkləndiriciləri-
kükürd oksidi, azot, metan və dəm qazıdır. Atmosferanın
çirklənməsi bitkilərdə metabolizm pozulmasına və müxtəlif
xəstəliklərə səbəb olur. Kükürd qazından, xlorofil parçalanır,
dənli bitkilərin inkişafı pozulur, yarpaqlar quruyur, tökülür.
Sənaye çirkləndiricilərinin növundən asılı olaraq dəyən
zərər də müxtəlif olur. Xlor tənəffüs üzvlərinə və gözlərə zərər
Mülki müdafiə
149
verir. Flüoridlər insan orqanizminə
həzm üzvlərə vasitəsilə
düşdükdə kalsiumu sumuklərdən yuyub çıxarır və qanda
miqdarının aşağı salır; tənəffüs üzvləri ilə daxil olduqda
tənəffüs
üzvlərinə
mənfi
təsir
edir.
Hidrosulfidlər
gözün buynuz qişasına və tənəffüs
üzvlərinə mənfi təsir edir,
baş ağrılarına səbəb olur. Yüksək dozalarda ölüm baş
verir. Karbon disulfid sinir sistemi zəhəridir və psixi
pozğunluğa səbəb olur.
Kəskin zəhərlənmə zamanı hüşun itirilməsi baş verir. Ağır
metalların buxarları ilə tənəffüs həyat üçün çox təhlükəlidir.
Kükürd dioksid tənəffüs üzvlərini zədələyir.
Karbon oksidlə
tənəffüs orqanizmdə oksigen aclığına səbəb olur. Uzun müddət
karbon oksidlə tənəffüs insan üçün ölümlə nəticənə bilər.
Atmosferin çirklənməsi bitkilərə də pis təsir edir. Müxtəlif
qazlar bitkilərə müxtəlif cür təsir edir. Bitkilər üçün kükürd
qazı,
hidrogen florid, ozon, xlor, azot oksid, duz turşusu
xüsusilə pis təsir edir.
Bitkilərdə atmosfer çirklənməsi metabolizmin pozulmasına
və müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur. Kükürd qazının
təsirindən
xlorofil parçalanır, toxlanma pozulur, ağacların yarpaqları
quruyur, tökülür. Atmosferi çirkləndirən maddələr kənd
təsərrüfatı bitkilərinə mənfi təsir etməklə yanaşı,
torpağa da
zəhərləyici təsir edir.
Dostları ilə paylaş: