O‘zlashtiriladigan tushunchalar unli fonema, lablanmagan unli, lablangan unli, tor unli, keng unli, yuqori unli, o‘rta
unli, quyi unli
Unli tovushlar og‘iz bo‘shlig‘ida tovush paychalarida hosil bo‘lgan
ovozning turli to‘siqlarga uchrashi natijasida vujudga keladi. Lablarning
harakati, tilning tanglayga ko‘tarilishi ovoz duch keladigan to‘siqlardir. Tilning
ko‘tarilish darajasi (yuqori, o‘rta, quyi) va lablanganlik-lablanmaganlik –
kuchli pozitsiyadagi unli fonemalarning asosiy, sistema hosil qiluvchi belgisi.
Unlilarning til gorizontal holatiga ko‘ra (old qator, o‘rta qator va orqa qator)
belgilari asosiy hisoblanmaydi. Chunki bu belgilar yondosh tovush ta’sirida
hosil bo‘ladi va o‘zgarib turadi. Masalan, [q] undoshi bilan sintagmatik
munosabatida [a] unlisi “til orqa” xossasiga ega bo‘lsa, [k] undoshi qurshovida
til o‘rta, [m] undoshlari qurshovida esa til oldi unlisi sifatida namoyon bo‘ladi.
