Oliy va o’rta maxsus ta’lim

Okean osti yotqiziqlari. Okean osti yotqiziqlari mayda qattiq ma’danli zarrachalarning suv ostiga cho’kishidan hosil bo’lgan turli qalinlikdagi g’ovak qatlamdir. Ular kelib chiqishiga ko’ra terrigen, biogen, vulkanogen, poligen va xemogen yotqiziqlarga bo’linadi.
Terrigen yotqiziqlar materiklarning suv ostidagi chekkalarida, okean lojesining materik osti bilan tutashgan qismida, chuqur suv osti cho’kmalarida keng tarqalgan. Ularning asosiy qismi materiklardan Dunyo okeaniga mayda zarrachalar shaklida daryo oqimi, shamol, qirg’oq muzlari, aysberglar va qirg’oq abraziyasi yordamida kelib tushadi. Terrigen yotqiziqlarning qalinligi materik yonbag’rida bir necha metrdan materik ostiga yaqin bo’lgan zonalarda 2000-3000 m gacha boradi.
Biogen yotqiziqlar ohakli va kremniyli cho’kindilardan tashkil topgan. Ular Dunyo okeanining ekvatorial, subekvatorial, tropik, subtropik va mo’tadil kenglik mintaqalarida ko’proq tarqalgan. Ohakli yotqiziqlar okean lojesida foraminifera va kokkolit – foraminifera cho’kindilaridan, sayoz joylarda chig’anoq va marjon cho’kindilaridan iborat. Kremniyli yotqiziqlar radiolyariya va diatom cho’kindilaridan tashkil topgan.
Vulkanogen yotqiziqlar suv osti vulkanizmi rivojlangan zonalarda va vulkan massivlariga yaqin bo’lgan joylarda shakllangan. Vulkanik yotqiziqlar tarkibida okean yer po’stining katta chuqurliklariga xos bo’lgan ma’danlar va vulkanik shishalar ko’pchilikni tashkil etadi. Vulkanogen yotqiziqlar orasida paligonik cho’kindilar alohida o’rin tutadi.
Poligen yotqiziqlar Dunyo okeanining 4500-5000 m va undan ham chuqur botiqlarida uchraydi. Bu yotqiziqlar chuqur suv qizil gillaridan tashkil topgan. Qizil gillar tarkibida doimiy ravishda kremniyli biogen qoldiqlar ishtirok etadi. Dengiz suvlarida va okean ostida kimyoviy jarayonlar natijasida kimyoviy cho’kindilar hosil bo’ladi. Ular xemogen yotqiziqlar deb ataladi. Bulardan tashqari okean osti yotqiziqlarining hosil bo’lishida kosmik changlar ham ishtirok etadi. Dunyo okeani ostining 150 mln. km² maydoni karbonatli yotqiziqlar, 110 mln. km² maydoni chuqur suv qizil gillari va 60 mln. km² maydoni kremniyli gillar bilan band.