“Qisasi Rabg‘uziy” (“Qisas ul-anbiyo”) – o‘zbek badiiy nasrining ilk namunasi sifatida
Reja:
"Qisasi Rag'uziy" asari haqida
“Qisasi Rabg‘uziy” (“Qisas ul-anbiyo”) – o‘zbek badiiy nasrining ilk namunasi sifatida
Qisasi Rabg'uziy-turkiy tilda bitilgan bo'lib,u e'tiborli mo'g'ul beklaridan Nosiruddin To'qbo'g'aning "O'qimoqg'a keraklik,og'ranmakka yarog'lik" payg'ambarlar qissalaridan iborat asar yozib berish iltimosiga ko'ra,hijriy 709 (milodiy 1309-1310) yilda Burhoniddin Rabgʻuziy tomonidan yozilgan bo'lib,jami 72 qissadan iborat iborat.Bu qissalar asosini tarixiy-ilohiy voqealarni tashkil etib,ularga xalq og'zaki ijodining latifa janriga xos bo'lgan belgilar ham ko'chib o'tgan."Qissasi Rabg'uziy" asarining oxirida qissasi Muhammad alayhisalom va u zotning oilasi,avlodlari haqidadir.
Asarda muallif To'qbug'ani ".....yigitlar arig'i (poki),ulug' otlig',qutlug' zotlig',ezgu xulqlig',islom yo'rig'lig',odamiylar inonchi,mo'minlar quvonchi,himmati adiz (yuksak),aqli tengsiz beg....." deya ta'riflagan.
Asardagi qissalarda Shish,Muso,Iso,Sulaymon,Nuh,Dovud,Muhammad kabi payg'ambarlar,Xorut va Morut farishtalar Qobil va Xobil kabi shaxslar jami (33 payg'ambar,4 xalifa,7 tarixiy shaxs) va boshqalar haqida turli tuman voqealar bayon qilingan.
Asarning yaratilish tarixi
Sharqda bu mavzuda "Qisas ul-anbiyo"(Payg'ambarlar qissasi) nomi bilan mashhur ko'plab asarlar yaratilgan.Lekin asarda yozilishicha,ularning "ba'zisi mustaqim(haqiqiy) bor,ba'zisi nomustaqim.Bir onchasi (bir qanchasi) muqarrar(puxta,tugal) va bir onchasi mubattar (notugal) bor".Shuning uchun ham bek To'qbo'g'a adibdan "o'qimoqg'a keraklik,o'granmakka yarog'liq" payg'ambarlar qissalaridan iborat asr yozib berishini so'ragan ekan.Ulkan salohiyat,katta mahorat bilan ushbu vazifani uddalagan adibning asari "Qissasi Rabg'uziy","Qisas ul-anbiyoyi turkiy" nomlari bilan shuhrat topgan.
"Qissasi Rabg'uziy"ning eng qadumgi qo'lyozmasi XIV asrning 40-yillarida -muallif hayotligida ko'chirilgan bo'lib,u Londondagi "Britaniya" muzeyida saqlanadi.Sharqshunos K.Gronbek1948-yilda Kopengagenda asarning faksimilesi (qo'lyozmaning aynan tiklangan nusxasi) ni chop ettirgan[sayt ishlamaydi].Shu nashr asosida E.Fozilov,A.Yunusov,H,Dadaboyevlar uni o'zbek tilida ikki jildda nashr qildirganlar.
