Ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirishning dolzarb muammolari.

Ta’limda moddiy ba’za, standart, o’quv rejalar, dastur va darsliklar qanchalik takomillashtirilmasin, kutilgan asosiy natijaga erishish, chuqur va puxta bilim berish, yuqori sifatdagi o’zlashtirishga erishish bevosita nazariy va amaliy mashg’ulotlarni olib boruvchi o’qituvchining ijodkorligi, izlanuvchanligi, malakasiga, pedagogik mahoratiga bog’lanib qolaveradi, o’quv-biluv markazida esa o’quvchi tarmog’ini taqozo etadi. Har qanday ta’lim o’quvchi shaxsiga, uning qiziqish, xohish istagiga, ehtiyojiga qaratilmog’i kerak. Ya’ni ta’limni individuallashtirishga qaratilmog’i talab etiladi. Endi ta’limni individuallashtirish nima? Degan savolga javob beraylik: - ta’lim jarayonini individuallashtirish shunday o’qitsh usuliki, bunda xar bir O’quvchi O’quv jarayonida faol ishtirok etib, O’quv-biluv jarayoniga shaxsiy xissa kushishi xisobga olinadi; - ta’lim jarayonini tashkil eishda o’qituvchining uslubiy yondashuvi, tezkorligi, O’quvchining shaxsiy xususiyatlari xisobga olinadi; - O’quv-metodik, psixologik, pedagogik tashkiliy boiщaruv ishlarini olib borishda O’quvchi shaxsi O’quv-biluv markazida buladi. • Individual yondashuv nima?

1.Guruxlarda ishlaganda, O’quv-tarbiyaviy ishlarni tashkil etganda xar bir O’quvchi bilan yakkama-yakka ishlaganda ularning shaxsiy xususiyatlari doimo o’qituvchi dikkat markazida turmogi, xisobga olinmogi kerak.

2.O’quvchi bilan mulokot olib borganda xam, uning uziga xosliklari dikkat e’tiborda tutilishi kerak.

3.Ta’lim jarayonida xam, uning kobiliyati, imkoniyatlari nazarda tutilishi kerak.

4.Pedagogik psixologik jarayonlarni olib borishda O’quvchining shaxsiy rivojlanish darajasini kuzda tutish zarur.

Individuallashgan ta’lim prinsiplari

- Individuallashtirish

- O’quv jarayonining bosh strategiyasidir.

- O’quv jarayonini individuallashtirish orkali shaxsni rivojlantirish ta’minlanadi.

- X,ar bir O’quv predmetini o’qitshni individuallashtirish orkali amalga oshirish kutilgan natijani kafolatlaydi.

O’qitish shakllarini individuallashtirish bilan integrasiyalash sharoiti yaratiladi.

- Individuallashgan ta’lim O’quv jarayoni sifatva samaradorligini ta’minlaydi. - Individuallashgan ta’limda kunikma, malaka, bilim olish O’quvchining kizikishi asosida kechadi.

- Mustakil ishlay olish O’quvchining umumO’quv kunikmasini rivojlantiradi, tarakkiy ettiradi.Demak, ta’lim-tarbiya sifati va samaradorligi O’quvchining O’quv mazmunini uzlashtirishga yunaltirilgan mustakil mutolaa bilan samarali shugullanishi, mustakil fikr yuritishi va tafakkur faoliyati bilan boglik. Interfaol metodlarda dars jarayonini olib borishda o’quvchilarda kuyidagi xususiyatlarning rivojlanishini kursatish mumkin.

• O’quvchi o’qitilmaydi, uni mustakil o’qish, urganish ishlashga urgatiladi. • Bunda o’quvchilar mustakil ravishda taxdil kilish orkali uzlashtirishga, ijodiy mulohaza yuritishga, shaxsiy xulosalar asosida erkin fikr yuritishga urgatiladi. Bizga yot fikrlarga karshi fikr yurita olish, uz pozisiyasini ximoya kila olish kunikmalari shakllantiriladi.

• O’quvchiga bilimlar tayyor xolda berilmasdan, bilimlarni darsliklardan, internetdan, turli boshka manbalardan izlash, topish, kayta ishlash orkali uning bilim olish malakasi shakllantiriladi. Olgan bilimlari orkali ijodiy mushoxada yuritish, imkoniyati yaratiladi. O’quvchini darsliklar bilan ishlash, o’qish, urganish, konspekt yozish, kushimcha adabiyot, spravochniklardan foydalanib mustakil uzlashtirish kunikmalarini egallashga urgatiladi.

• Sinfdagi barcha o’quvchilarning uz kobiliyatlari darajasida albatta uzlashtirishlari kafolatlanadi. Bunda O’quvchining uzlashtirganligi olgan bilimlarini xayotda, amaliy faoliyatda foydalana olish kunikma va mal akal ari bilan belgilanadi. • Barcha o’qituvchi-o’quvchilar interfaol metodlar asosida ishlashni urganib, uni uz O’quv-biluv faoliyatlariga olib kira olsalar barcha o’quvchilar bir xil natijalarga erisha oladilar. • Interfaol asosda dars jarayonini tashkil etilganda: 1.O’quvchining uzaro faolligi oshadi, xamkor, ijodkorlikda ishlash kunikmalari shakllanadi. 2.O’quv reja, dastur, darslik, standart me’yor, kullanmalar, mavzu mazmuni bilan ishlash malakalari shakllanadi. 3.Ta’lim mazmunini, matnini mustakil mutolaa kilish, ishlash, uzlashtirish kundalik shaxsiy ishlariga aylanadi. 4.O’quvchi erkin fikr bildirish, uz fikrini xdmoya kilish, isbotlay olish, tasdiklay olishga odatlanadi. 5.Eng muximi O’quv jarayonida didaktik motivlar vujudga keladi. Ya’ni O’quvchining extiyoj, xoxish, istagi kondiriladi. O’quv-biluv jarayonida O’quvchining manfaatdorligi oshadi. Bu xolat O’quvchini O’quvmaksadlariga erishishda yukori boskichga kutaradi.



Darsni interfaol metodlarda tashkil etishning qanday afzalliklari mavjud: O’qitish mazmuni yaxshi uzlashtirishga olib keladi. Uz vaktida O’quvchi-ukituvchi-o’quvchilar orasida ta’limiy alokalar urnatiladi. O’qitsh usullari ta’lim jarayonida turli xil kurinishlarda kechadi. (yakka, juft, gurux,, katta guruxlar). O’quv jarayoni O’quv extiyojini kondirish bilan yukori motivasiyaga ega buladi. • o’zaro axborot berish, olish, kayta ishlash orkali O’quv materiali yaxshi esda koladi. • O’quvchida uzaro mulokotga kirishish, fikr bildirish, fikr almashinish kunikmalari shakllanadi. • O’quv jarayonida O’quvchining uz-uziga baxo berishi, tankidiy karashi rivojlanadi. • O’quvchi uchun dars kizikarli o’qitilayotgan predmet mazmuniga aylanadi, o’qish jarayoniga ijodiy yondashuv, ijobiy fikr namoyon buladi. • Xar bir O’quvchini uzi mustakil fikr yurita olishga, izlanishga, mushoxdda kilishga olib keladi. • Interfaol usulda utilgan darslarda O’quvchi fakat ta’lim mazmunini uzlashtiribgina kolmay, balki uzining tankidiy va mantikiy fikrlashini xdm rivojlantiradi. Albatta interfaol darslarni tashkil etishning xam uziga yarasha kamchiliklari mavjud. 1.O’quv-biluv jarayoni kuplab vakt sarflashni talab kiladi. 2.Interfaol mashgulotlarda barcha o’quvchilarni kerakligicha nazorat etib borishning imkoniyati bulavermaydi. 3.Juda murakkab materiallar urganilayotganda o’quvchilar muammoni tulakonli, anik echa olmaydilar, bunday sharoitlarda o’qituvchining roli past bulishi xollari kuzatiladi. 4.Guruxlarda O’quv jarayoni kechayotganda kuchsiz o’quvchilarning ishtiroki tufayli kuchli o’quvchilar xam past ball yoki baxo olish xollari kuzatiladi. Xulosa shuki, bunday sharoitda o’qituvchi yuksak rivojlangan fikrlash kobiliyatiga, muammolar buyicha mushoxada yuritishga, muammolarni uz vaktida echa oladigan kobiliyatga ega bulishi kerak. Interfaol usullarda darsni tashkil etishda O’quvchi shaxsini rivojlantirishni uziga-uzi zamin yaratishdan boshlash kerak. Ya’ni O’quvchi: - Uzi mustakil mutolaa kilish, o’qish asosida bilim olishga; - Uzini-uzi anglab etishga, anglab tarbiya topishga; - Uz kuchi va imkoniyatlariga ishonch bilan karashga; - O’quv mexnatiga mas’uliyat x,issi bilan karashga; - Uz faoliyatini mustakil tashkil eta olish, xdr bir minutыy ganimat bilishga; - O’quv mexnatiga uzida xoxish-istak uygota olishga; - Xar kanday vaziyatda faollik kursata olishga; - Ayniksa, xrzirgi tezkor axborot manbalaridan unumli foydalanaolishni asosiy va bosh maksad kilib olishga urganmogi zarur. Shuning uchun xam xozirgi kunda O’quvchining uz-uzini rivojlantirish texnologiyasini yaratish pedagogika, didaktika fani oldida uz echimini kutayotgan dolzarb muammolardandir. Keyingi vaktlarda o’qituvchilar orasida shaxsga karatilgan ta’lim nima, interfaol usulda o’qitsh nima uchun zarur? Bu usul kdchondan O’quv jarayoniga kirib kelgan? Uning kanday turlari mavjud? Tarkibiy tuzilishi kanday? Uni O’quv jarayoniga kdnday olib kirish kerak, uni avvalgi usullardan farki nimada kabi savollarga duch kelamiz. Buning uchun shu kunlarda maktablarimizda olib borilayotgan an’anaviy darslarni yana bir marotaba eslab utish joizdir.