Ona tili o‘qitish metodiкasi
-bosqich Yomon /ni tan /qid qil /a/ di, yaxshi/ ga taqlid qil/ a/ di. (Maqol). 2-bosqich
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1-bosqich
Yomon /ni tan /qid qil /a/ di, yaxshi/ ga taqlid qil/ a/ di. (Maqol). 2-bosqich Yomon ni tanqid qil a di asos qo‘sh-cha asos asos qo‘sh-cha qo‘sh-cha sifat shakl yas.sintaktik shakl yas. ot fe’l shakl yasov. lug‘av.shakl yasov. shakl yasov. lug‘av.shakl yasov. asl.sifat kelishik turdosh ot ravishdosh sh. zamon shakl otlashgan tushum kelishigi II shaxs buyruq mayli o‘tgan zam.shakl yaxshi ga taqlid qil a di asos qo‘sh-cha asos asos qo‘sh-cha qo‘sh-cha sifat shakl yas.sintaktik shakl yas. ot fe’l shakl yasov. lug‘av.shakl yasov. shakl yasov. lug‘av.shakl yasov. asl.sifat kelishik turdosh ot ravishdosh shakli zamon shakl otlashgan jo‘nalish kelishigi II shaxs buyruq mayli o‘tgan zam.shakli Tahlildan ma’lum bo‘ladiki, gapdagi ikki so‘z o‘z turkumi vazifasida emas, boshqa turkum o‘rnida qo‘llangan: yomonni va yaxishga. Yomon va yaxshi so‘zlarining mazkur gapda ot so‘z vazifasida ekanini shu so‘zlar qanday bo‘laklar bilan bog‘langani bilan, qanday so‘roqqa javob bo‘layotgani bilan, qanday ma’no anglatayotgani va qaysi turkum qo‘shimchalarini qabul qilgani bilan izohlash mumkin. 248 Yomonni va yaxshiga so‘z shakllarining gapda to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘langan so‘zlari tushgan, aslida: Yomon odamni tanqid qiladi, yaxshi odamga taqlid qiladi. Aniqlovchi–aniqlanmish holatidagi yomon odamni va yaxshi odamga birikmalarining aniqlanmish so‘zlari (bo‘laklari) odamni va odamga gapda qo‘llanmagan: nutqiy iqtisod qilingan. Natijada, aniqlanmish bo‘lak (odam)ning ma’nosi, grammatik shakllari va vazifasi to‘liq ravishda aniqlovchilarga – yomon va yaxshi so‘zlariga o‘tgan. Sifat so‘zlar – yomon va yaxshi kelishik qo‘shimchalari bilan birgalikda to‘ldiruvchi vazifasidadir. Biz bilamizki, sifat so‘zlar, o‘z turkumi o‘rnida qo‘llansa, hech qachon to‘ldiruvchi vazifasida kelmaydi. Sifatlar yuqoridagi gapda ot vazifasini qabul qilgani uchungina, to‘ldiruvchi vazifasida kela olgan. Shunday qilib, morfologik tahlil bilan sintaktik tahlil zich bog‘langan: biri ikkinchisini to‘ldiradi. Agar morfologik tahlilda so‘zlarning vazifa almashinuviga–boshqa turkum vazifasida qo‘llanishiga ahamiyat berilmasa, sintaktik tahlilda, ayniqsa, gap bo‘laklarini aniqlashda chalkashliklarga yo‘l qo‘yish mumkin. К o‘chish barcha turkum so‘zlari orasida bor. К eltirilgan misollarda sifat ot turkumi vazifasida qo‘llangan bo‘lsa, ot so‘zlar sifat vazifasiga ko‘chgan bo‘lishi ham mumkin. Masalan: Mirzakarimboy – tulki odam (Oybek) gapida tulki turdosh oti barcha belgilariga ko‘ra sifat o‘rnida qo‘llangan: so‘rog‘i – qanday? Jonli predmet tushunchasini bildiruvchi tulki so‘zi gapda predmet belgisini bildiruvchi sifat o‘rnida qo‘llangandir. Yana misollar: Mo‘tabar atlas ko‘ylak kiyib olgan edi. Mashinani taxta ko‘pirikdan o‘tkazdilar. Sobirjon tilla soat sotib oldi. Mis choynakda suv tez qaynaydi. O‘zbek tilida sifatdosh so‘zlar ham ot va boshqa turkumlar o‘rnida qo‘llanishi mumkin. К o‘rganni eshitgan yengibdi . (Maqol). |