ÖNSÖZ I İÇİndekiler II

1.24. Hakların Kazanılması Ve Kaybedilmesi Yolları

Hakkın kazanılması, bir kimsenin bir hakkın sahibi durumuna geçmesidir. Bir hak sahibinin o hakkın sahibi durumundan çıkması ise hakkın kaybedilmesi olarak nitelendirilir. Bu sonuçların doğması ya bir hukuki olay ya bir hukuki fiil ya da bir hukuki işlem tarzında gerçekleşir.

A) Hukuki olay: Hukukun kendisine sonuç bağladığı gerek doğal gerekse insan davranışına ilişkin olaylar, hukuki olay olarak ifade edilir. Günlük olayların hepsi hukuki olay olarak nitelendirilemez, ancak hukuki sonuç bağlananlar hukukidir.

-Örneğin, deprem ve ölüm gibi, kişinin başka şehre taşınması, 18 yaşını doldurması , yıldırımın sigortalı eve veya denize düşmesi gibi.

Bir olayın hukuki olay olup olmadığı, her somut olaya göre değerlendirilir. Örneğin deprem bazen hukuki olay bazen değildir.

B) Hukuki Fiil: İnsanın kendi iradesiyle ortaya çıkan ve hukukun sonuç bağladığı olaylara hukuki fiil adı verilir. Hukuk her insan fiiline sonuç bağlamaz, bazılarına bağlar. Önemli olan kişinin kendi fiiline sonuç bağlaması değil, hukukun bağlamasıdır. Bir başka deyişle, hukuki fiilde kişinin o hukuki sonucu istemiş olup olmaması önemli değildir. Her hukuki fiil aynı zamanda hukuki olaydır, insan davranışlarıdır. Örneğin bir kişinin diğerini öldürmesi, resim yapması, doktorun hastasını tedavi etmesi.

1.24.1. Hukuki Fiilin Çeşitleri

a) Hukuka Aykırı Fiiller: Herkese veya sadece belirli kişilere genel veya özel nitelikte ödevler yükleyen bir hukuk normunun ihlal edilmesidir. Örneğin yaralama, öldürme vs.Hukuki sonuç ihlalde bulunana yüklenen sonuç şeklindedir. Hukuka aykırı fiilleri hukuki fiil veya borca aykırılık şeklinde ortaya çıkar. (İfa etmeme, kötü ifa vs.)

b) Hukuka Uygun Fiiller: Hukuk düzeninin uygun gördüğü onayladığı ve kendilerine hukuki sonuç bağlanan fiillerdir. Kişilerin beyanlarından oluşur.

aa) İrade Açıklamaları: Kişinin iradesini açığa çıkaran fiillerdir.

1) Hukuki işlem: Belli bir hukuki sonucun gerçekleştirilmesine yönelik arzuyu açıklayan irade beyanına hukuk düzenince bu beyanın içerdiği sonucun tanınması halinde, hukuki işlem söz konusu olur. Hukuki işlemin unsurları; irade açıklaması ve hukuki sonuçtur.İrade açıklamasında bir hakkın veya hukuki işlemin kurulması, değiştirilmesi ve sona erdirilmesi istenir. Hukuki işlem tek veya çok taraflı irade açıklamasına dayanabilir.

Hukuki sonuç irade açıklamasıyla istenen bir hakkın veya hukuki işlemin kurulmasının değiştirilmesinin veya sona erdirilmesinin hukuki sonuç olarak öngörülmesidir. İnsan iradesinin bu hukuki sonuca yönelik açıklanmasıdır.

2) Hukuki işlem benzeri fiiller: Hukukun sonuç bağladığı irade açıklamasının hukuki bir sonuca yönelmesi zorunluluğu olmadığı durumlarda, hukuki işlem benzeri fiiller vardır. Bu fiillerin, hangi saik ve düşünce ile yapıldığı önemli değildir. Örneğin, ihtar sonucu fesih veya tazminat gibi.

3) Maddi Fiil: İrade açıklamasına yönelik olmayan, iş ve emek açıklaması teşkil eden fiillerdir. İrade açıklaması yoktur ancak hukuki sonuç kanundan dolayı kendiliğinden doğmaktadır ve bu sonuç kişilerin meydana getirdiği fiili durumlara veya maddi eylemelere bağlanmıştır. Örnek MK. mad. 772/III definenin keşfi, MK. mad. 775 başkasına ait şeyin işlenmesi (başkasına ait mermerden heykel yapılması)

bb) Bilgi (Tasavvur Açıklamaları): Kişinin belli konulardaki görüş bilgi veya kanaatlerinin açıklanması, başkalarına beyan edilmesidir. Bunlar, kendisine hukuki sonuç bağlandığı sürece hukuken önemlidirler. Örneğin, A’nın B’ye temsil yetkisini verdiğini açıklaması, alacağın temliki gibi.

cc) Duygu açıklamaları: Kişi, belirli bir olay veya kişiye ilişkin duygu ve düşüncelerini ortaya koymaktadır. Örnek: Mirasbırakanı öldürmeye çalışmak mirastan men sebebidir, ama affedilebilir.

1.24.2. Hukuki İşlem

Kavram: Belli bir hukuki sonucun gerçekleştirilmesine yönelik arzuyu açıklayan irade beyanına hukuk düzenince bu beyanın içerdiği sonucun tanınması halinde, hukuki işlem söz konusu olur.

1.24.2.1. Hukuki İşlemin Unsurları

1) Bir irade beyanı

2) İrade beyanının yöneldiği sonucun hukuk düzeninde tanınması (Hukuki sonuç) Hukuk yapılan bu irade beyanını kendi kapsamına almalı ev tanımalıdır.

1) İrade Beyanı

a) Tanımı Ve Unsurları: Belli bir hukuki sonucun gerçekleşmesine ilişkin istek ve iradenin herhangi bir şekilde dış dünyaya açıklanmasıdır. İrade beyanı ile bir kişi bir hakkı veya hukuki ilişkiyi kurmaya, değiştirmeye veya sona erdirmeye yönelik istek ve iradesini ortaya koymaktadır.

b) Unsurları: 1) Hukuki sonuç iradesi ( işlem iradesi) 2) Beyan ve bildirim iradesi 3) Fiili davranış iradesi (istisnası MK. mad. 2, Güven teorisi, dürüstlük kuralı)

c) İrade Beyanının Çeşitleri:

aa) Açık irade beyanı – Zımni irade beyanı

bb)Yöneltilmesi gerekli (ulaşması gereken) irade beyanı – Yöneltilmesi gerekli olmayan (tek taraflı) irade beyanı: Muhatabın öğrenmesini sağlayacak tarzdaysa, yönelmesi gerekli; MK. mad. 609/I mirasın reddi beyanının sulh mahkemesine yapılması gerekir. Vasiyet yapanın iradesi ise tek taraflı irade beyanına örnektir.

1.24.3. Hukuki İşlemlerin Geçerliliği İçin Aranan Şartlar:

Her türlü hukuki işlemde aranan şartlar:

a) Hukuki İşlem Ehliyeti Bulunmalıdır.

1. 
   Temyiz Kudretine sahip olmalı (kişinin akla uygun bir biçimde davranması)
   
2. 
   Ergin Olma
   
3. 
   Kısıtlı Olmama
   

b) Hukuki işlemlerin konusunun emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine, genel ahlaka, kişilik haklarına aykırı ve imkansız olmaması gerekir.

c) Hukuki işlemi meydana getiren irade beyanı sıhhatli olmalıdır, hata hile, tehdit, gabin ile sakat olmamalıdır.

d) İrade beyanı muvazaalı olmamalıdır.

Bazı hukuki işlemler için aranan şartlar:

a) Şekil şartı

b) Tasarruf yetkisi şartı, kural olarak hak sahibine aittir istisnası iflas

c) İlli (Sebebe bağlı) tasarruf işlemlerinin geçerli olması, ortada buna temel teşkil eden geçerli bir borçlanma işlemi bulunmasına bağlıdır.

d) Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde gabin bulunmaması gerekir.