Kamu İşletmeciliği -
Durum Analizi
-
Kamu sermayeli işletmeler, 233 sayılı KHK kapsamındaki KİT’ler ile 4046 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde faaliyetlerini sürdüren kamu işletmeleri, sermayesinin yüzde 50’sinden fazlası Hazineye ait olan işletmeler ve döner sermayeli işletmelerden oluşmaktadır.
-
KİT’ler hâlihazırda, madencilik, enerji, ulaştırma, tarım ve imalat sanayii sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde kamu, petro-kimya, tuz ve tütün sektörleri ile araç muayene istasyonları işletmeciliğinden tamamen çekilmiştir. Elektrik dağıtımı ve üretimi, doğal gaz dağıtımı, imalat sanayii, liman işletmeciliği, telekomünikasyon, bankacılık, denizyolu ve havayolu taşımacılığı alanlarında bir kısım özelleştirmeler gerçekleştirilmiştir.
-
KİT’lerin mali disiplininin sağlanmasına ilişkin hedefler, genel yatırım ve finansman programlarıyla her yıl tespit edilmektedir. Ancak KİT’lerin tâbî olduğu mevzuatın dışında yer alan TRT, TOKİ, AOÇ, PTT ve TÜRKSAT gibi kamu kuruluşları vasıtasıyla da bir kısım ticari faaliyetler yürütülmektedir.
-
KİT sisteminin ürettiği katma değerin GSYH içindeki payı 2006 yılındaki yüzde 1,9 seviyesinden 2012 yılı sonunda yüzde 1,3’e gerilemiştir. Katma değerdeki bu düşüşe rağmen 2006 yılı sonunda yüzde 8,3 olan KİT’lerin satış hasılatının (görev zararı tahakkukları hariç) GSYH’ya oranı, 2012 yılı sonu itibarıyla değişmemiştir. 2007-2012 yılları arasında 15,7 milyar dolar sermaye transferi yapılan KİT’ler, Hazineye 5,4 milyar dolar temettü ve hasılat payı katkısında bulunmuştur.
-
Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde, özelleştirme kapsamında olmayan kamu işletmelerinde stratejik yönetim anlayışının yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla stratejik planların hazırlanması ve uygulanması süreci başlatılmıştır. Bu çerçevede, modern iç kontrol ve iç denetim sistemlerinin hayata geçirilmesine yönelik adımlar atılmıştır. KİT’lerde fiyatların piyasa şartlarına uygun bir şekilde belirlenmesine ve âtıl istihdamın azaltılmasına yönelik uygulamalar ile kurumsal yönetimin iyileştirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülmüştür.
-
Faaliyetlerini Hazinenin sermaye desteği olmaksızın sürdüremeyen kamu işletmelerinin yeniden yapılandırılma ihtiyacı devam etmektedir.
-
Plan döneminde yeni Türk Ticaret Kanununun yürürlüğe girmesiyle birlikte oluşan işletmelere yönelik yeni anlayışın KİT mevzuatına da yansıtılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
-
Kamu kurumlarına ait döner sermayeli işletmelerin yapılandırılma ihtiyacı, kamu mali yönetimi reformunda öngörüldüğü gibi, devam etmektedir. Döner sermayeli işletmelerin toplam gelirlerinin GSYH’ya oranı, 2006 yılındaki yüzde 2,2 seviyesinden 2012 yılında yüzde 2,4’e çıkmıştır. 2007-2012 döneminde Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler ile üniversite hastanelerinin döner sermayeli işletmeler içindeki ağırlığı artmıştır. Bu dönemde üniversite hastanelerinin mali durumlarını iyileştirmeye yönelik destekler sağlanmıştır.
-
Amaç ve Hedefler
-
Kamu sermayeli işletmelerin kamuya yük getirmeden, verimlilik ilkesi çerçevesinde faaliyet göstermeleri temel amaçtır.
-
Plan dönemi sonunda özelleştirme programındaki kuruluşlar dâhil KİT’lerin ürettiği katma değerin GSYH içindeki payının yüzde 0,8 olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir.
Tablo 17: KİT’lere İlişkin Seçilmiş Göstergelerde Gelişmeler ve Hedefler
(GSYH’ya Oran, Yüzde)
|
2006
|
2012
|
2013
|
2018
|
Toplam Katma Değer
|
1,9
|
1,3
|
1,2
|
0,8
|
Satış Hasılatı
|
8,3
|
8,3
|
7,4
|
3,8
|
Sermaye Transferi
|
0,6
|
0,3
|
0,4
|
0,2
|
Görev Zararı
|
0,1
|
0,1
|
0,1
|
0,1
|
Temettü ve Hasılat Payı
|
0,1
|
0,1
|
0,2
|
0,1
|
Yatırım
|
0,5
|
0,5
|
0,7
|
0,4
|
Borçlanma Gereği1
|
0,2
|
0,4
|
0,5
|
0,3
|
Kaynak: 2006 ve 2012 yılı verileri Kalkınma Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığına aittir. 2013 ve 2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir.
Not: Tablodaki KİT’lere ait değerler özelleştirme kapsamındaki kuruluşların verilerini de içermektedir.
-
Bütçe ve fon transferleri hariçtir.
-
Politikalar
-
Özelleştirme kapsamındaki kuruluşlar dâhil KİT’lerin faaliyetleri, ekonomik amaç ve hedeflere dayalı olarak yürütülecektir. Devlet tarafından gerçekleştirilmesi zorunlu olan sosyal amaçlı ve kamu yararına yönelik faaliyetler için bu kuruluşların görevlendirilmesinden ziyade evrensel hizmet fonu oluşturulması gibi yöntemler öncelikli olarak değerlendirilecektir. KİT’lerin görevlendirilmesi zaruretinin ortaya çıkması durumunda ise oluşacak maliyet zamanında karşılanacaktır.
-
KİT’lerin faaliyetleri, piyasa mekanizmasını bozucu etkiye neden olmayacak şekilde yürütülecektir.
-
KİT’lerde verimliliğin, hesap verebilirliğin, karar süreçlerinde esnekliğin artırılmasını sağlayacak uluslararası kabul görmüş kurumsal yönetim ilkeleriyle ve yeni Türk Ticaret Kanunuyla uyumlu bir mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.
-
Stratejik yönetim anlayışı yaygınlaştırılacak, KİT faaliyetlerinin stratejik planlar ve performans programlarına uyumunun artırılmasına yönelik uygulamalar gerçekleştirilecektir. KİT’lerde etkili iç denetim ve iç kontrol mekanizması kurulacak ve iç denetim birimleri etkin hale getirilecektir. Dış denetim süreçleri, hesap verebilirlik anlayışı çerçevesinde etkinleştirilecektir.
-
KİT’ler, istikrarlı yüksek büyümeye katkı sağlamak amacıyla teknolojik altyapılarını ve Ar-Ge faaliyetlerini geliştirerek katma değeri yüksek ürünlere yoğunlaşacak, yerli enerji kaynaklarından faydalanacak ve ihracata yönelik yeni fırsatları değerlendirecektir.
-
KİT’lerde hizmet alım süreçleri etkinleştirilerek mal ve hizmet üretiminde kalite-maliyet dengesi sağlanacaktır.
-
Özelleştirme uygulamaları, uzun vadeli sektörel öncelikler çerçevesinde belirlenmiş bir program dâhilinde sürdürülecektir. Uygulamalarda halka arz yönteminin kullanılmasına ağırlık verilecektir.
-
Başta üniversite hastaneleri olmak üzere döner sermayeli işletmeler, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılacaktır.
Dostları ilə paylaş: |
