Optika 1-Laboratoriya ishi yorug’likning qaytish va sinish qonunlarini o’rganish

6-laboratoriya ishi


SHISHA PRIZMANING SINDIRISH KO’RSATKICHI VA DISPERSIYASINI
GO­NIOMETR YORDAMIDA ANIQLASH
[15.311-313,16.174-177, 20.408-414]


Ishning maqsadi. Goniometrning ishlash prinsipi bilan tanishish, shisha prizmaning sindirish ko’rsatkichi va o’rtacha dispersiyasini aniqlash.
ISH TO’G’RISIDA NAZARIY TUSHUNCHA

Yorug’likning sinish qonunlariga taalluqli batafsilroq ma’lumotlarni 1- va 5- laboratoriya ishlarining nazariy qismidan olishingiz mumkin. Bu ishda esa ayrim zaruriy jihatlargagina qisman to’xtalib o’tamiz. 14-rasmda tasvir­langan uchyokli prizmaning AB tomonidagi B nuqtaga nur tushayotgan bo’lsin. Prizmaning sindiruvchi burchagini , eng kichik og’dirish burchagini deb olaylik.

14-rasm
Rasmdan ko’rinib turibdiki, ABC uchburchakdan ning qiymati:
(6.1)
AEB uchburchakdan ni ni orqali ifodalab,
(6.2)
ekanini hisobga olib
(6.3)
ga ega bo’lamiz va sindirish ko’rsatkichi n uchun quyidagi ifodani olamiz.
(6.4)
Shaffof jismlar uchun, ko’rinaditan spektrdan to’lqin uzunligi kamayishi bilan sindirish ko’rsatkichi ortib bo­radi. Bu bog’lanish birinchi yaqinlashishda Koshi formulasi bilan ifodalanishi mumkin:

bu yerda, a va b, c lar moddaning xususiyatlariga bog’lik bo’lgan o’zgarmas miqdorlardir. O’rtacha dispersiyani D_o’r xarfi bilan belgilasak:
(6-5)
nisbiy dispersiya esa,
(6.6)
bunda, n₁, n₂-prizmaning har xil ranglarga to’g’ri kelgan sindirish ko’rsatkichi (masalan, n₁-ko’k, n₂-qizil rang uchun), n_d qiymatiga =5893 to’lkin uzunligi tegishli.
Ko’pincha nisbiy dispersiyaga teskari kattalik - Abbe so­ni ham ishlatiladi:
(6-7)
Mazkur laboratoriya ishida goniometr yordamida va burchaklar aniqlanib, prizmaning sindirish ko’rsatkichi to­piladi.