O‘qituvchi

Yangi mavzu bayoni:

topshiriq. Berilgan savollar va rasm asosida o‘zaro suhbatlashing

• 
  Chorvoq suv ombori haqida nimalarni bilasiz?
  
• 
  Sizning viloyatingizda qanday suv havzalari bor?
  
• 
  Suv havzalari tabiat va hayot uchun nima beradi?
  

1. 
   mashq. Matnni o‘qing va so‘zlab bering.
   

O‘zbekistonning yerusti suvlari

Respublikamizhududidagitog‘lijoylardajudako‘psoylarvakichikdaryoo‘zanlaribor. Balandtog‘ tepalarivacho‘qqilaridagiqorvamuzliklardanboshlanuvchiushbuirmoqlaryirikroqdaryolargakelibquyiladi. Yerusti suvlarining bunday taqsim- lanishi iqlim va geografik xususiyatlar bilan bog‘liq. O‘zbekiston hududidan kesib o‘tuvchi eng yirik daryolar Amudaryo va Sir- daryo bo‘lib, ular respublika tashqarisidan boshlanadi. Amudaryo eng katta daryo bo‘lib, uning irmoqlari Surxondaryo, Sherobod, Qashqadaryo va Zarafshon daryolari hisoblanadi. Sirdaryo ser- suvligi jihatidan O‘rta Osiyoda ikkinchi o‘rinda turadi. Uning O‘zbekistondagi eng yirik irmog‘i Chirchiq daryosidir. Shuningdek, Norin daryosi, Qoradaryo va So‘x daryolari ham unga qu- yiladi. Ushbu suv zaxiralari respublikamiz qishloq xo‘jaligini to‘liq ta’minlaydi.

2. 
   topshiriq. Matnda berilgan daryolarning nomini daftaringizga ko‘chiring. Ayting-chi, qaysi viloyatlar va shaharlarning nomi daryo bilan bog‘liq?
   

Bilib oling!

Shart maylidagi fe’llar kerak so‘zlari bilan birga qodlanganda faraz, gumon, noaniqlik ma’nolarini bil- diradi. Masalan: Ertaga yomg‘ir yog‘sa kerak. Sog⁽lom turmush tarziga ega bo⁽lish uchun atrof-muhitni, tabiatni asrab-avaylashimiz kerak.

2. 
   mashq. Qavs ichida berilgan fe’llarga kerak, bo ‘lmoq so‘zlaridan mosini qo‘shib yozing. Ma’nolaridagi farqlarni tushuntiring.
   

1. Ertaga havo ochiq (bo‘lmoq). 2. To‘garakka barcha o‘quv- chilar (qatnashmoq). 3. Kompyuterda bu dasturni (tuzmoq).

1. 
   Tadbirda bu qo‘shiqni (aytmoq). 5. Bu yil sayohatga (bormoq).
   

6. 
   Insholar tanlovida sinfdoshimiz Ziyoda (qatnashmoq). 7. Bu maqolni epigraf sifatida (ishlatmoq).
   

2. 
   mashq. Berilgan fe’llarni kerak so‘zi bilan bog‘lab, ular ishtiro- kida gaplar tuzing.
   

Namuna: g‘olib chiqmoq: Bilimlar bellashuvida Akmal g‘olib chiqsa kerak.

Topshiriqni bajarmoq, g‘olib chiqmoq, ishtirok etmoq, uddalamoq, yod olmoq, gapirib bermoq, qoyil qilmoq.

3. 
   topshiriq. Matnni o‘qing va mazmunini so‘zlab bering.
   

Ko‘llar

O‘zbekiston Respublikasi hududida 50 ga yaqin ko‘llar bor. O‘zbekistondagi eng katta ko‘l Orol dengizi hisoblanadi. Ko‘llarning aksariyat qismi tog‘ oralig‘ida, dengiz sathidan 2 — 3 ming m balandlikda joylashgan. Bunday joylarda sel kelganda ko‘l toshib, qishloqlarni yuvib ketish xavfi bor. Tekislikdagi ko‘llar, asosan, daryo bilan bog‘liq bo‘lib, daryodagi suv oqimini mavsumiy tartibga solib turuvchi sun’iy ko‘llar — suv omborlari deyiladi. Eng yirik suv omborlari Qayroqqum, Kattaqo‘rg‘on, Tuyabo‘g‘iz, Chordara, Janubiy Surxon suv omborlaridir. Res- publikada, shuningdek, sug‘orish tizimini yaxshilash maqsadida kanallar barpo etilgan. Ularga Amu-Buxoro kanali, Katta Na­mangan, Katta Farg‘ona, Shimoliy Farg‘ona, Eskiangor, Janu­biy Farg‘ona kanallarini kiritish mumkin