O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash
BIZNES QIYMATINI BAHOLASHNING IQTISODIYOTDA
Yüklə 474,89 Kb.
|
| 4.5. BIZNES QIYMATINI BAHOLASHNING IQTISODIYOTDA
TUTGAN O‘RNI VA AHAMIYATI Baholash maqsadlari yoki ko‘chmas mulk bo‘yicha baholash ishlarini o‘tkazish zaruratini keltirib chiqaruvchi sabablar, odatda, milliy qonunchilik bilan belgilanadi. Turli mamlakatlarda bu qoi- dalar bir-biridan nimasi bilandir farq qiladi. O‘zbekiston Res- publikasining «Baholash faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunining ham bu sohada o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Mazkur qonunning 87
nishicha, «Baholashni o‘tkazish davlatga to‘la yoki qisman qa- rashli baholash obyektlari bitim tuzishga jalb etilgan taqdirda, shu jumladan: – baholash obyektlarini davlat tasarrufidan chiqarish, xususiy- lashtirish, ishonchli boshqaruvga topshirish yoki ijaraga berish maqsadida ularning qiymati aniqlanayotganda; – baholash obyektlaridan garov narsasi sifatida foydala- nilayotganda; – baholash obyektlari sotilayotganda yoki o‘zga shaxsga boshqacha tarzda o‘tkazilayotganda; – baholash obyektlari bilan bog‘liq qarz majburiyatlaridan boshqaning foydasiga voz kechilayotganda; – baholash obyektlari yuridik shaxslarning ustav fondlariga ulush tariqasida berilayotganda majburiydir. Baholashni o‘tkazish baholash obyektining qiymati bo‘yicha nizo chiqqan taqdirda ham, shu jumladan: – mol-mulk natsionalizatsiya qilinayotganda; – ipoteka krediti berilayotganda; – taraflardan birining talabiga binoan er-xotinning mol-mulki bo‘linayotganda; – mol-mulk mulkdorlardan davlat ehtiyojlari uchun sotib olinayotganda yoki qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqacha tarzda olib qo‘yilayotganda; – soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘g‘ri to‘lanishi ustidan nazorat o‘tkazilayotganda majburiydir». Ushbu moddaning amal qilishi davlat unitar korxonalari, muassasalari va tashkilotlari o‘rtasida ularga xo‘jalik yuritish yoki operativ boshqarish huquqi bilan biriktirib qo‘yilgan mol-mulkni tasarruf etishda kelib chiqadigan munosabatlarga nisbatan tatbiq etilmaydi. Baholovchi qiymatning kerakli darajasi va baholash maqsadini muvofiqlashtirishi zarur bo‘lgan umumiy qoidadan istisno holatlari ham mavjud. Bu tugatish qiymatlarini belgilashga taalluqli. Ushbu 88
aniqlashni talab qilishi mumkin va baholovchi uning talabini bajarishga majbur. Korxonalar bilan bo‘lgan bitimlar tajribasida korxona oldi- sotdisi va biznes oldi-sotdisi farqlanadi. Oldi-sotdi haqida gap yuritilganda «korxona» va «biznes» atamalari aslida bir-biriga o‘xshashdir. Korxona tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun ishlatiladigan mulkiy majmua hisoblanadi va korxona faoliyati uchun mo‘ljallangan mol- mulkning barcha turlarini o‘z ichiga oladi. Korxona egalik huquqi asosida tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan har xil huquq subyektlariga tegishli bo‘lishi mumkin. Biznes quyidagi maqsadlarda baholanadi: 1. Korxona, firmaning joriy boshqaruv unumdorligini oshirish; 2. Fond bozorida korxona aksiyalarini oldi-sotdi vaziyatida qimmatli qog‘ozlar narxini aniqash. Asoslangan investitsion yechimni qabul qilish uchun korxona mulkini va ushbu mulkning xarid qilinayotgan aksiyalar paketiga to‘g‘ri keladigan ulushini, shuningdek, biznesdan istiqbolda bo‘lishi mumkin bo‘lgan daromadlar; 3. Korxonaning qiymatini aniqlash, agar u qisman yoki to‘liq olib sotilsa, ko‘p hollarda bitim bekor qilinishi yoki hamkorlarning biri o‘lganda qo‘sh egalik ulushlarini belgilaydigan bitimni imzolash uchun korxona qiymatini; 4. Korxonani qayta tuzish uchun bozor baholanishini o‘tkazish, korxona faoliyati yakunlanganda, biriktirilganda, qamrab olinishi yoki xolding tarkibidan mustaqil korxonalar ajrab chiqishi holatlarida; 5. Korxona rivojlanishi loyihasini ishlab chiqish. Strategik rejalashtirish jarayonida firmaning istiqboldagi daromadlarini, uning bardoshlilik darajasi va imij qadri ham baholanishi muhim o‘rin tutadi; 6. Korxonaning kredit to‘lash qobiliyati va kreditlashda garov qiymatini aniqlash; 89
qiymatini aniqlash zarurati yuzaga keladi; 8. Asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish. Inflatsiya korxonaning moliyaviy hisobotini noto‘g‘ri ko‘rsatadi, shuning uchun korxonaning mulki mustaqil baholovchilar tomonidan vaqti- vaqti bilan baholanishi zarur; 9. Biznesni rivojlantirish investitsion loyihasini amalga oshirish. Bu vaziyatda uni isbotlash uchun korxonaning xususiy kapitalini, aktivlarini, biznesini va boshlang‘ich to‘liq qiymatini bilish zarur; 10. Agarda oldi-sotdi kelishuvi, kreditlash, sug‘urtalash, ijaraga olish yoki lizing, pay kiritish obyekti korxona mulkining biror- bir elementi bo‘lsa, shuningdek, mulk solig‘i aniqlanganda zarur obyekt alohida baholanadi, masalan, ko‘chmas mulk, mashina va uskunalar, nomoddiy aktivlar. Mazkur ishda biznes atamasi instrumentlar to‘plamini qo‘l- laydigan, aktivlarga ega va barqaror pul muomalasini ta’minlaydigan tadbirkorlik faoliyati tushuniladi. Baholash jarayoni uchun baholanadigan obyekt va baholovchi subyekt mavjudligi o‘rinlidir. 4.2-jadval Yüklə 474,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|