O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash
Turli xil subyektlar tomonidan biznesni baholash
Yüklə 474,89 Kb.
|
| Turli xil subyektlar tomonidan biznesni baholash
maqsadining klassifikatsiyasi 1 T/r Baholash subyekti Baholash maqsadlari 1. Korxonada yuridik shaxs sifatida 1. Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash; 2. Korxonaning rivojlanish loyihalarini ishlab chiqish; 3. Aksiyalar chiqarish; 4. Menejment samaradorligini baholash. 1 Кузнецов С. Оценка бизнеса. Аудит и налогообложение. – M., 2002. № 6. С. 25. 90
1. Mulkni tasarruf qilish variantini tanlash; 2. Restrukturizatsiya paytida jamlovchi va ajratuvchi balanslarni tuzish; 3. Korxona yoki uning ulushining oldi-sotdi narxini asoslash. 3. Kredit berish muassasalari 1. Qarz oluvchining moliyaviy yaroqliligini aniqlash; 2. Garov evaziga berilayotgan ssuda miqdorini belgilash. 4. Sug‘urtalash korxonalari 1. Sug‘urta badali miqdorini o‘rnatish; 2. Sug‘urta to‘lovlari summasini aniqlash. 5. Fond birjalari 1. Konyunktur xarakteristikalarini hisoblash; 2. Qimmatli qog‘ozlar kotirovkasi asoslan- ganligini tekshirish. 6. Investorlar 1. Investitsion mablag‘larning maqsadga muvo- fiqligini tekshirish; 2. Korxonani investitsion loyihaga kiritish maqsadida uni sotib olishning joiz narxini aniqlash. 7. Davlat organlari 1. Korxonani xususiylashtirishga tayyorlash; 2. Har xil turdagi soliqlar uchun soliqqa tortiladigan bazani aniqlash; 3. Bankrotlik jarayoni orqali majburiy tugatilishdan tushumni o‘rnatish; 4. Sud maqsadlari uchun baholash. 4.2-jadvalda biznesni baholash maqsadlarining taxminiy tasnifi keltirilgan. Ayni vaziyatda baholash maqsadidan kelib chiqqan holda bir xil vaqtda baholangan bir xil obyekt har xil qiymatga ega bo‘lishi mumkin, chunki qiymat har xil uslublar va har xil subyektlar tomonidan aniqlanadi. Biznesni baholashda ishlatilishi mumkin bo‘lgan barcha ma’lumotlarni to‘rt guruh bo‘yicha tasniflash maqsadga muvofiqdir. 91
ta’riflaydi. Ularga quyidagilar taalluqli bo‘lishi mumkin: – operatsiyalar yoki investitsiyalardan foyda yoki pul tushumlari; – aktivlarni sotish yoki garovga qo‘yish; – biznesni sotish. Moliyaviy manfaatlar manbaalari cheklangan. Qoidaga ko‘ra, tahlil uchun ularni to‘lig‘icha aniqlash aytarli qiyin emas. Biroq, manfaatlarning noto‘g‘ri aniqlangan to‘plami baholashning ishonchliligini jiddiy ravishda susaytirishi mumkinligini nazarda tutish lozim. Ikkinchi guruh muayyan retrospektiv davrda va muayyan istiqbolga (1–3 yilga) biznesning moliyaviy ko‘rsatkichlarini ifodalaydi: – foyda-baholashda sof foyda ishlatiladi, biroq ko‘pincha foydani emas, balki pul oqimini ishlatish maqsadga muvofiqroq. Biznes egasining ixtiyoriga tushadigan pul oqimi sof foyda, asosiy fondlar va nomodiy aktivlarning balans qiymati bo‘yicha hisoblangan amortizatsion chegirmalardan tashkil topadi. Pul oqimining aniq tarkibi va hisoblash usuli keyinroq ko‘rib chiqiladi. Ta’kidlash joizki, pul oqimi serxarajat sohalarda va inflatsiya darajasi yuqori bo‘lganda qo‘llanishi afzalroq. Pul oqimi sof foydaga nisbatan barqarordir va aynan shuning uchun uning qo‘llanishi maqsadga muvofiq; – dividendlar yoki ularni to‘lash qobiliyati. Biznesni baholashning zamonaviy nazariya va amaliyoti dividendlarga kompaniyaning daromadliligiga nisbatan kam e’tibor beradi. Biroq, agar investor biznesda nazorati yo‘q aksiyalar paketini sotib olsa, dividendlarning u tomonidan qaror qabul qilinishiga ta’siri katta; – aktivlar – biznesni baholashda aktivlarning o‘rnini to‘g‘ri tushunish kerak. Biznesni bir qismiga egalik qilish aktivlarning mutanosib qismiga egalik qilish huquqini bermaydi, faqat daromadlarning bir qismini olish huquqini beradi, xolos. Amaldagi korxona uchun aktivlar tavakkalchilik darajasi orqali daromadlilikka 92
asosiy manbasi. Uchinchi guruh – biznesning nomoliyaviy ko‘rsatkichlari, shu jumladan: • biznesning umumiy hajmidagi kelishuvlar ulushi. Bu vaziyatda kichik variantdagi kelishuvlarni ajratish lozim: nazorat paketli va nazoratsiz paketli (minoritar ulush) kelishuvlar. Muayyan korxonada nazorat paketini xarid qilish uni boshqarish huquqini beradi. Ya’ni nazorat paketi egasi minoritar paket egasiga nisbatan qo‘shimcha moliyaviy foydalar oladi. Demak, nazorat paketidagi bitta aksiya minoritar paketdagi aksiyadan qimmatroq turadi, desa ham bo‘ladi; • biznesning tashkiliy-huquqiy shakli va uning ustav nizomlari. Biznesning ushbu xususiyatining ta’siri uning likvidliligi bilan bevosita (ochiq AJlar yopiq kompaniyalarga nisbatan doimo likvidliroq bo‘lgan) va bilvosita (mulk egasining ustavda o‘rnatilgan huquqlarini cheklaydigan) bog‘liq. Baholovchi tomonidan ishlatiladigan to‘rtinchi guruh axborotlari firma uchun tashqi omillarni tashkil etadi. Ulardan e’tiborlilari quyidagilar: • O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining va tijorat banklarining mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy holatini va huku- matning investitsion siyosatini ta’riflaydigan foiz stavkalari darajasi; • tavakkalchilik darajasi, shuningdek, sohaviy, mintaqaviy. Baholash faoliyati aniq bir vaqtda baholanayotgan obyektning qiymati yoki mulk egasi ulushi miqdori haqida tushuncha olishdan iborat. Binesni baholash maqsadlari va vaziyatlaridan kelib chiqqan holda har xil baholanishi mumkin. Shuning uchun baholash o‘tkazish uchun qiymat xatosiz aniqlanishi lozim. Hozirgi kunda quyidagi qiymatlar tasdiqlangan: Bozor qiymati. Bozor qiymati – tomonlar barcha zarur axborotlarga ega bo‘lib oqilona ish tutgan holda va kelishuv qiymatiga hech qanday favqulodda vaziyatlar ta’sir etmagan tarzda 93
mumkin bo‘lgan eng ehtimoliy narx, ya’ni qachonki: • tomonlardan biri baholash obyektini musodara qilishga majbur bo‘lmasa, boshqa tomon esa ijro etishga majbur bo‘lmasa; • tomonlar bitim maqsadlari haqida yetarlicha ma’lumotga ega bo‘lishganda va o‘z manfaatlari yo‘lida amal qilishsa; • baholash obyekti ommaviy oferta shaklida ochiq bozorda taqdim etilsa; • bitim narxi baholash obyekti uchun oqilona mukofotni ifodalasa va bitim tuzish uchun bitimdagi ishtirokchi tomonlarga nisbatan biror-bir tomondan majburlash bo‘lmasa; • baholash obyekti uchun to‘lov pul shaklida ifodalansa. Qiymatning ushbu turi davlat va mahalliy soliqlar bilan bog‘liq bo‘lgan barcha masalalarni hal qilishda qo‘llaniladi. Korxona yoki uning aktivlarining qismini olib sotish maqsadlari uchun aynan bozor qiymati aniqlanadi. Bozor qiymati obyektiv hisoblanib, ko‘chmas mulk bozorining alohida ishtirokchilari xohishidan mustaqil va ushbu bozorda yuzaga kelgan real iqtisodiy sharoitlarni aks etadi. Yüklə 474,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|