O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash
Yüklə 474,89 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nazorat savollari
- VI bob.
- Daromad yondashuvi
| Tayanch so‘z va iboralar:
narx, qiymat, xarajat, mulkning birlamchi qiymati, mulkning qoldiq qiymati, utilizatsiya qiymati, mulkning soliq solish qiymati, foydalanish qiymati, realizatsiya narxi, sotuvchi narxi, iste’molchi narxi, mulk obyekti narxi. Nazorat savollari: 1. Qiymat va narx, xarajatlar va tannarx tushunchasiga ta’rif bering. 2. Qiymat va narx, xarajatlar va tannarxni hisoblash usullarini bayon eting. 1 O‘zR 9-MBMS «Biznes qiymatini baholash» (2009-yil 6-oktabr) – ma’lumotlari asosida tayyorlandi. 101
MULKNI BAHOLASHGA YONDASHUVLAR 6.1. MULK QIYMATINI BAHOLASHNING DAROMAD YONDASHUVI Ko‘chmas mulkni baholashdagi bosh muammo – bu asos sifatida obyektning o‘tmishi va hozirgi ahvoli to‘g‘risidagi ma’lumotlarni aniqlash va kelgusi holati maqbul bashoratlarini topishdan iborat. Baho berishda bu yondashuvlar bir-birini istisno qilmay, balki o‘zaro to‘ldiradi va ulardan har biri bir necha usullarni birlashtiradi. Bu usullarni hisob-kitoblarni bajarish jarayoniga nisbatan o‘z yondashuvlari bo‘yicha tasniflash mumkin. Mutaxassislarda eng ko‘p tarqalgan, shu tasnif bo‘yicha ko‘chmas mulkni baholash usullari uchta guruhga birlashgan: 1) daromadli yondashuv; 2) xarajatli yondashuv; 3) qiyosiy yondashuv. Baholanayotgan obyekt qiymati kutilayotgan daromadlar miq- dori bilan aniqlanadi. Baholash potensial mulkdor uchun o‘zini qiziqtirgan davr uchun bo‘lg‘usi daromadlarning joriy qiymatiga nisbatan ko‘proq miqdorda to‘lamasligi haqida taxminga asoslanadi. Daromad yondashuvi Kapitallashuv usuli Pul oqimlarini diskontlash usuli 6.1-rasm. Daromad yondashuvi usullari 1 . Daromadli yondashuv o‘z ichiga bir necha usullarni oladi. Ular quyidagilar: 1 O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (10-son MBMS) «Ko‘chmas mulk qiymatini baholash» 2009-yil 12-oktabrda qabul qilingan. 102
axborotdan foydalanadigan usullar turiga kiradi. Biroq, bu usul aktivlarni baholashga emas, balki korxona daromadlariga tayanadi. Ushbu usulning mohiyati shundan iboratki, u korxonaning har yilgi sof daromadlari miqdorini, shu daromadlarga muvofiq kapitallashtirish me’yorlari va shu ko‘rsatkichlar asosida sof daromadlarning mazkur miqdorini keltiruvchi korxona narxi hisoblab chiqiladi. Daromadlarni kapitallashtirish murakkab foiz tamoyiliga asoslangan qiymatni baholashga yondashishlardan biridir. Daromadni kapitallashtirish obyektning daromad keltiruvchi salohiyatli imkoniyati asosida uning qiymatini baholashga imkon beruvchi usullar, qoidalardan iborat. Bu qoidani matematik ko‘rinishda quyidagicha yozish mumkin 1 : RV = SED / SK, bu yerda: RV – joriy qiymat; SED – sof ekspluatatsiya (muomala) daromadi; SK – kapitallashtirish koeffitsiyenti yoki qo‘yilmasi. Kapitallashtirishni qisqacha kelgusi daromadlarni mol-mulk joriy qiymatining yagona summasiga qaytadan sanash jarayoni kabi ifoda etish mumkin. Kapitallashtirish qo‘yilmasi har yilgi daromad va mol-mulkning qiymati o‘rtasidagi bog‘liqlikni ifodalaydi. Biror obyektni ishlatish foydaliligini qiyoslash uchun ko‘pincha foyda me’yori qo‘llaniladi. Foyda me’yori ko‘chmas mulkka egalik qilish vaqtida keltiradigan daromadning ko‘rsatkichidan iboratdir. Bunda quyidagilar ajratib ko‘rsatiladi: – egalikning butun vaqti davomida qo‘yilgan mablag‘lar uchun har yilgi foydaning miqdorini ko‘rsatuvchi foydaning ichki me’yori; 1 O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (10-son MBMS) «Ko‘chmas mulk qiymatini baholash» 2009-yil 12-oktabrda qabul qilingan. 103
to‘lovlar va obyekt sotilishidan tushgan puldan so‘ng qo‘yilgan xususiy mablag‘lar uchun sarmoyador oladigan foyda; – qarz mablag‘lari uchun foyda me’yori – berilgan kredit uchun har yilgi tushgan foyda va obyekt sotilgan holda kredit qoldig‘ini to‘lash hisobiga bankning investitsiyalar uchun foydasi. Kapitallashtirish qo‘yilmasi va foyda me’yori o‘rtasida muayyan aloqa mavjuddir. b) Pul oqimlarini diskontlash usuli. Korxonani uning kelgusi sof daromadlari asosida baholash negizida diskontlash yotadi. Shu usul bilan korxonani baholashning eng murakkab va mas’uliyatli usuli, korxona daromadlarining (yoki pul oqimlarining) yaqin besh yilga mo‘ljallangan bashoratini tuzishdan iboratdir. Diskontlangan daromadlar usuli kelgusi foydalarni hozirgi qiymatga keltiradi. Har bir kelgusi foyda o‘z kapitallashtirish koeffitsiyenti bilan diskontlanadi. Diskontlash tadbiri sarmoyadorga investitsiyalar qaytishini kuzatib borish, foydani va samaradorlik darajasini aniqlashga imkon beradi. Diskont qo‘yilmasi – joriy qiymat, kelgusida olinadigan va to‘lanadigan pul oqimlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni aks ettiruvchi koeffitsiyentdir. Diskont qo‘yilmasi sarmoyador kelgusida kutilgan kirimlarni olish huquqi uchun bugun to‘lay oladigan summani (joriy qiymatini) aniqlaydi. Sarmoyador daromadlarni kelgusida olishni mo‘ljal qilgani sababli ularni ololmaslik ehtimoli ham mavjud bo‘lishi mumkin. Tavakkal deyilganda, kelgusi daromadlarni olish mo‘ljalining oqlanganligi darajasi yoki bashorat baholanishlarini amalga oshirish ehtimoli tushuniladi. Diskont qo‘yilmasining tanlanishi hisob- kitobning asosiy pallalaridan biridir. Diskontlash qo‘yilmasini tanlashda, qo‘yilmani kamaytirish uchun bir necha qo‘yilmaga asoslangan kumulativ usulni qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Odatda, tavakkalsiz daromad me’yori asos qilib olinadi, unga esa likvidlik uchun tuzatilgan holda ko‘zdan 104
daromad me’yori qo‘shiladi. Olingan summa konkret obyektga xos omillar va moliyalashtirish shartlari hisobga olinib tuzatiladi. Daromad me’yorining oshishi qo‘yilgan pullar tavakkalining ortishi bilan bog‘liqdir. Tavakkalsiz qo‘yilma ta’rifi. Investitsiyalash bo‘yicha tavakkalsiz ishlar jumlasiga mab- lag‘larni O‘zbekiston banklarida joylashtirish imkoniyati kiradi. Bu qayta investitsiyalash qo‘yilmasidir. Likvidlik uchun tuzatish. Mavjud ijarachi bankrotlikka uchragan yoki ijaradan voz kechgan holda yangi ijarachini izlash vaqti, obyektning bozorda sotuvga qo‘yilganligi va sotuvning muddati hisobga olinadi. Hozirgi vaqtda bozorning rivojlanmaganligi tufayli obyekt ko‘rgazmasi vaqtini belgilash murakkab ish. Birinchi yondashishda ko‘rgazmaning normal muddatini 4 oyga teng deb qabul qilish mumkin Tavakkalliklar. Bundan tashqari, obyektni boshqarish borasida boshqa tavakkalliklarga ham duch kelishi mumkin, bular tashqi ta’sir, yetakchi ishchilarni jalb qilish, siyosiy, ekologik ta’sirlarni e’tiborga olish va h.k. Yüklə 474,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|