O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash

O‘rnini bosishning qoldiq qiymati – uni jismoniy eskirish
qo‘shib hisoblangan summa va eskirishning (funksional, tashqi)
barcha tegishli shakllari ayirib tashlangan holda, inshootlarni
o‘rnini bosishning (qaytadan tiklashning) umumiy xarajatlari bilan
birgalikdagi summada mavjud foydalanishda yer uchastkasining
joriy bozor qiymatini hisoblashga asoslangan baholash usulidan
iborat. Nobozor qiymat turi bo‘lib hisoblanadigan natija o‘rnini
bosishning qoldiq qiymati deb ataladi. U mol-mulkning salohiyatli
foydaliligiga bog‘liq.
Foydalanish (utilizatsiya) qiymati – qo‘shimcha ta’mirsiz
va takomillashtirishsiz foydalanishni davom ettirish uchun emas,
balki undagi sotish uchun mo‘ljallangan materiallarning majmuyi
sifatida qaraladigan mol-mulk obyektining (yer uchastkasidan

tashqari) qiymati. Ushbu qiymat yalpi yoki sof (sotish xarajatlari

chiqarib tashlangan holda) ko‘rinishida ifodalanishi mumkin. Har
qanday holatda ham qo‘shilgan yoki chiqarib tashlangan unsurlar
aniqlanishi lozim.
Tugatish qiymati yoki majburiy sotish qiymati – oqilona
asoslarga ko‘ra, bozor qiymati ta’rifida ta’kidlangan marketing
uchun vaqtinchalik doiralarga javob berish maqsadida, mol-
mulkning juda qisqa muddatda sotilishidan kutish mumkin bo‘lgan
summa. Mol-mulkning tugatish qiymatini baholash mol-mulkning
bozor qiymatiga, uning majburiy holatlar, ushbu mol-mulkni
saqlash va muhofaza qilishning qo‘shimcha xarajatlari sababli,
mol-mulkning qisqa muddatlarda realizatsiya qilinishi zaruriyati
omiliga diskontlanishini hisobga olgan holda asoslanishi mumkin.
Birlashtirish qiymati – bu birlashish manfaatining qiymati
dastlabki manfaatlar summasidan ortiq bo‘lganda, ikki yoki undan
ortiq manfaatlarning birlashishiga berilgan har qanday qo‘shimcha
qiymat.
Maxsus xaridor – bu baholanayotgan obyekt bilan iqtisodiy,
yuridik yoki geografik aloqadorlikka ega bo‘lgan boshqa aktivga
manfaati mavjud xaridor.

---

---

127
Maxsus qiymat – bu bozorda xaridorlar uchun umuman maqbul

bo‘lmagan manfaatlarni uyg‘unlashtirish natijasi hisoblangan
ustunliklarni ifodalash maqsadida maxsus xaridor to‘lashi mumkin
bo‘lgan bozor qiymatidan oshadigan summa. Maxsus qiymat
umumiy bozorga nisbatan muayyan mulkdor yoki foydalanuvchi
yoxud salohiyatli mulkdor yoki foydalanuvchi uchun mavjud
bo‘lishi mumkin bo‘lgan qo‘shimcha qiymatdan iborat, ya’ni
maxsus qiymat maxsus manfaatga ega bo‘lgan xaridor uchungina
qo‘llanilishi mumkin.
Bozor qiymatidan farqlanuvchi baholash bazalari asosida
baholashni amalga oshirish maqsadida baholovchilar baholashning
umumqabul qilingan tamoyillariga amal qilishlari lozim.