O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash
Yüklə 474,89 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IX bob. KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI QIYMATINI BAHOLASH 9.1. KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI QIYMATINI BAHOLASHNING O‘ZIGA XOS USLUBIYOTI
| Tayanch so‘z va iboralar: bozor qiymati, investitsion qiymat,
sug‘urta qiymati, soliq qiymati, foydalanish (utilizatsiya) qiymati, tugatish qiymati, maxsus qiymat, adolatli qiymat. Nazorat savollari: 1. Bozor qiymati tushunchasi nima? 2. Qiymatlarning bir-birlaridan farqini tushuntiring. 3. Qiymatlarning foydalanish sohalarini keltirib o‘ting. 4. Hisobotlar tuzishda qanday qiymatlarga asoslaniladi? IX bob. KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI QIYMATINI BAHOLASH 9.1. KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI QIYMATINI BAHOLASHNING O‘ZIGA XOS USLUBIYOTI Ko‘chmas mulk obyektlari va bozorini o‘rganish ularning mohiyatini aks ettiruvchi so‘z va iboralarning tahlilini nazarda tutadi. Fuqarolik kodeksida mulk obyekti sifatidagi ko‘chmas mulk 132
beradi. «Mulk» atamasi aniq bir shaxsga tegishli mulkiy huquqlar yig‘indisini ifodalaydi, ya’ni «mulk huquqi shaxsning o‘ziga qarashli mol-mulkka o‘z xohishi bilan va o‘z manfaatlarini ko‘zlab egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etishi» (O‘zR FK, 164-m.) tushuniladi. Binobarin, «ko‘chmas mulk» va «qo‘zg‘almas mulk» tushunchalari, bu fuqarolik huquqining moddiy obyekti, bi- rinchi navbatda, egalik huquqi mulk (ko‘chmas mulk) obyektining huquqiy munosabatlarini, ya’ni ko‘chmas mulk obyektiga bo‘lgan huquqlar yig‘indisini belgilaydi. Obyektlarning ko‘chmas mulkka va ko‘char mulkka bo‘linishi (O‘zR FK, 83-m.) ularning jismoniy mohiyatiga emas, balki huquqiy (qonuniy) jihatlariga asosan amal- ga oshirilgan. «Qo‘zg‘almas mulk – bu yer hamda unda joylashgan bino va inshootlardan tashkil topgan har qanday mulkdir» 1 . «...mulklar o‘z tabiati yo qo‘llanish sohasi hisobiga yoki te- gishli predmetning tashkil etuvchisi sifatida ko‘chmas mulk bo‘lib hisoblanadi» 2 . «Qo‘zg‘almas mulk – real yer va butunlay moddiy mulkdir. Ular yerusti va ostidagi yoki yerga biriktirilgan barcha moddiy mulklarni qamrab oladi» 3 . «Ko‘chmas mulk jumlasiga yer uchastkalari, yerosti boyliklari, binolar, inshootlar, ko‘p yillik dov-daraxtlar va yer bilan uzviy bog‘langan boshqa mol-mulk, ya’ni belgilangan maqsadiga no- mutanosib zarar yetkazmagan holda joyini o‘zgartirish mumkin bo‘lmaydigan obyektlar kiradi» 4 . 1 Оксфордский толковый словарь по бизнесу. – М.,1995. С. 543. 2 Кулагин М. Предпринимательство и право: опыт запада – М., 1992. С. 110–115. 3 Розенберг Д. Инвестиции: Терминологический словарь – М., 1992. С. 268. 4 O‘zR FK, 83-modda. 133
cha narsalar haqida tushuncha beriladi. Ko‘chmas mulk obyektlari- ni jismoniy mohiyatidan kelib chiqqan holda tasniflayotganda ularni yer bilan bog‘liq va yerga bog‘liq bo‘lmagan guruhlarga ajratish lozim. O‘rta Osiyoda XIX asrgacha, odatda, ko‘chmas mulk bi- lan birgalikda mulkdor boylarning yerga egaligini ko‘rsatuvchi mulki, xo‘jaligi, harami tushunchalari keng tarqalgan. Sovet davri iqtiso diyotida yaqin davrlargacha «ko‘chmas mulk» iborasi qo‘llanilmagan edi, faqat tarixan «ko‘chmas mulk – ustida bino- lar, inshootlar va boshqa ba’zi qurilishlari bor feodalizm zamonidan qolgan yer uchastkalari» tushunilgan. Ingliz tili atamashunosligi tarixi estate, property, real iboralari- ning quyidagi ma’nolarini aniqlash imkoniyatini beradi: AQSH ko‘chmas mulk bozorining zamonaviy nazariya va amaliyotida jismoniy obyekt (real estate) va ko‘chmas mulk bilan bog‘liq huquqiy munosabatlarni anglatuvchi tushunchalar mavjud. Binobarin, agar biz ko‘chmas mulk obyektlarining jismoniy mohiyati haqida so‘z yuritsak, «ko‘chmas mulk obyekti» iborasini, agar huquqiy munosabatlari (egalik huquqi, ya’ni egalik qilish, foy- dalanish va tasarruf qilish) haqida o‘ylasak, «qo‘zg‘almas mulk» yoki «ko‘chmas mulk» iboralarini qo‘llasak o‘rinli bo‘ladi: – estate – mulk joylashish o‘rni, katta yer, mulk, boylik; – property – mulk, egalik huquqi, xususiyat, sifat; – real – haqiqiy, real, rostakam, natural, yasama emas, aldamchi emas, real (yurid., iqt.), qo‘zg‘almas, moddiy, asl, moddiy (matemat.) degan ma’noni bildiradi. Yuqoridagi fikrlar quyidagi xulosalarni keltirib chiqaradi: Ko‘chmas mulkning inglizcha tushunchasi ma’no jihatidan bir- biridan uzoq estate va property ishlatilganda mos ravishda jismoniy obyekt va huquqlar yig‘indisi iboralari bilan ta’riflanadi, ulardan har biri, o‘z navbatida, real iborasi bilan (egalik huquqi, ya’ni 134
alohida tushunchalarni hosil qiladi. «Ko‘chmas mulk» va «qo‘zg‘almas mulk» tushunchalari jismoniy obyektni ta’riflashdan ko‘ra ko‘proq huquqiy munosabatlarni belgilab beradi. Obyektlarning jismoniy mohiyati haqida so‘z yuritilganda, ko‘chmas mulk va qo‘zg‘almas mulk tushunchalaridan ko‘ra ko‘chmas mulk obyektlari tushunchasini qo‘llash to‘g‘riroq bo‘ladi. Yüklə 474,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|