O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash
BAHOLOVCHI TASHKILOTLAR MAJBURIYATLARI
Yüklə 474,89 Kb.
|
| 10.2. BAHOLOVCHI TASHKILOTLAR MAJBURIYATLARI,
HUQUQLARI VA JAVOBGARLIGI Qonunda baholovchining huquqlari, majburiyatlari, mustaqilligi, baholovchi tashkilotlarning tarkibiy tuzilishi, unga bo‘lgan talablar va baholash hisobotlari alohida o‘rin tutadi. Shu sababli ushbu Qonun 2009-yilda qayta ko‘rib chiqilib bir qancha o‘zgartirishlar kiritildi. Jumladan: 4-moddada baholovchi tashkilot, baholovchi va baholovchining yordamchisi to‘g‘risida alohida tushuncha va talablar berilgan. Bu bilan baholovchining bilim malakasi yuqori bo‘lishi, malaka 177
yuritish bo‘yicha litsenziyaga ega bo‘lishi, bundan tashqari, bu moddaning 3-qismida baholovchining yordamchisining huquqlari va majburiyatlari haqida belgilab qo‘yilgan. Qonunning 14 va 15-moddalarida baholovchi tashkilotning huquq va majburiyatlari keltirilgan bo‘lib, bundan tashqari, 15 1 -moddasida baholovchi tashkilot tomonidan ko‘rsatiladigan qo‘shimcha professional xizmatlar ko‘rsatib o‘tilgan. Bular: – baholash to‘g‘risidagi hisobotlarning ishonchliligini ekspertiza qilish; – investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va tahlil qilish, biznes- rejalar tuzish; – baholash jarayonini avtomatlashtirish va baholash faoliyatiga axborot texnologiyalarini joriy etish; – baholash faoliyati sohasida ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish va ularning natijalarini tarqatish. Baholovchi tashkilot qonun hujjatlariga muvofiq boshqa qo‘shimcha professional xizmatlar ham ko‘rsatishi mumkin. Quyidagilar: – ko‘char mulkni (qimmatli qog‘ozlar, ulushlar, intellektual mulk obyektlari va boshqa nomoddiy aktivlardan tashqari) baholovchi tashkilotlar – eng kam oylik ish haqining kamida 1500 baravariga teng miqdorda ustav kapitaliga va kamida ikkita baholovchi shtatiga ega bo‘lishi kerak; – ko‘chmas mulkni (mulkiy kompleks sifatidagi korxonalardan tashqari) baholovchi tashkilotlar – eng kam oylik ish haqining kamida 2000 baravariga teng miqdorda ustav kapitaliga va kamida uchta baholovchi shtatiga ega bo‘lishi kerak; – biznesni (mulkiy kompleks sifatidagi korxonalar, moddiy va nomoddiy aktivlarning barcha turlarini) baholovchi tashkilotlar — eng kam oylik ish haqining kamida 2500 baravariga teng miqdorda ustav kapitaliga va kamida to‘rtta baholovchi shtatiga ega bo‘lishi kerak. 178
iborat bo‘lishi kerak. Baholovchi tashkilotlar qo‘shimcha baholash faoliyati professional xizmatlarining faqat quyidagi turlarini ko‘rsatishi mumkin: – baholash to‘g‘risidagi hisobotning haqqoniyligini ekspertizadan o‘tkazish; – investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va tahlil qilish, biznes- rejalar tuzish; – baholash jarayonini avtomatlashtirish va axborot texno- logiyalarini joriy etish; baholash faoliyati sohasida ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirish va ularning natijalarini tarqatish. Baholash faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlaridan tashqari baholovchilar uchun mulkchilik huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar majburiyatlarning ayrim turlari va baholash obyektiga nisbatan mulkiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjatlari ham alohida ahamiyatga ega. Xususan, O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, boshqa qonunchilik va me’yoriy hujjatlar, shu jumladan xususiy- lashtirish, bankrotlik, garov, ipoteka, ishonchli boshqaruvga doir qonunchilik va me’yoriy hujjatlar shular jumlasidandir. Baholash faoliyatini qat’iy belgilangan tartib asosida olib borilishi baholash faoliyati sifatining asosiy mezoni hisoblanadi. Bunda mulkni baholashning milliy standartlari muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston Respublikasining Davlat mulkini boshqarish davlat qo‘mitasi tomonidan qabul qilingan qarorlar asosida mulkni baholash Milliy standartlari ishlab chiqilgan bo‘lib, bu standartlar bugungi kunda baholovchilar tomonidan amal qilib kelinmoqda. Baholash standartlari baholovchilar o‘z mahsulotini u asosida baholashi lozim bo‘lgan sifatning minimal darajasini ko‘rsatadi. Baholardan foydalanuvchilar, o‘z navbatida, baholovchining chuqur bilimga egaligi, shuningdek, u tomondan kasbiy va etika standartlariga amal qilinishiga nisbatan o‘zlarining oqilona umidlarini o‘lchash uchun bazaga ega bo‘lishadi. Hozirgi vaqtda 179
huquqiy asosi baholashning xalqaro standartlari talablari bilan uzviy bog‘langan. Davlat mulki obyektlari qiymatini baholashning me’yoriy- huquqiy asosida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan so‘nggi yillarda tasdiqlangan qonunosti hujjatlari ham muhim o‘rin tutadi. Binobarin, davlat tasarrufidan chiqarilayotgan (xususiylashtirilayotgan) korxona (obyekt)lar mulkini baholash qiymati va uni sotishda taklif etishning boshlang‘ich narxini belgilash O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001- yil 9-martdagi 119-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Davlat mulki bo‘lgan obyektlarni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish tartibi to‘g‘risida Nizom» bilan tartibga solinadi. Ushbu me’yoriy hujjatda mulkni baholashdagi xatti-harakatlarning izchilligi belgilangan bo‘lib, asosiy fondlarning tiklanish qiymatini aniqlash uchun narxlarni indeksatsiya qilish koeffitsiyentlari bo‘yicha asosiy fondlarning balans qiymatini qayta hisoblash va qimmatlashuv koeffitsiyentlarini qo‘llash mexanizmlari aniqlangan, shuningdek, asosiy fondlar qoldiq qiymatining eng kam miqdorlari belgilangan. Nizomga muvofiq o‘tkazilgan davlat mulkining qiymatini baholash natijalari belgilangan shakldagi yig‘ma dalolatnomada aks ettirilishi kerak. Amaldagi qonuniy me’yorlarning o‘zaro bog‘lanishiga va qonun hujjatlariga qo‘shimchalar va aniqliklar kiritishga alohida e’tibor qaratilishi kerak. Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonda hozirgacha bozor iqtisodiyoti sharoitida baholashning xalqaro me’yorlari talablariga mos keladigan ko‘char mulklarni baholash tizimi shakllangani yo‘q. Mavjud me’yoriy hujjatlar ikkilamchi bozor talablariga to‘liq javob bermaydi va bozor iqtisodiyoti rivojlanishida muhim omil hisoblangan xorijiy investitsiyalar tushumini hisobga olmaydi. Baholash ishlarining shu va boshqa muammolari O‘zbekistonda baholash faoliyatini rivojlantirish, uning tashkiliy va uslubiy asoslarini takomillashtirish va rivojlantirishni talab etadi. |