Ortiqov chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik

KICHIK AYIQ ^v ^

^ ° KATTA AYIQ

S»

84-rasm. Qutb yulduzini topish.

Joydagi predmetlar belgilari orqali ufq tomonlarini aniqlash maqsadida, joydagi predmetlar quyosh yo‘nalishi tartibida aniqlanadi.

O‘rmonlardagi chumoli uyalari janubga tikka tushgan bo‘ladi; o‘t- o‘lanlar va boshqa daraxt mevalari o‘z ko‘rinishini janub tomonga qarab jilovlantiradi. Janubga qarab turlanishda esa, bahorda qor shimolga nisbatan janubda tez eriydi. Nasroniy ibodatxonalari va protestantlar xochi hamma vaqt sharqqa, musulmonlar ibodat qiluvchi machit qubbalaridagi oylar janubiy-g‘arbga yo‘nalgan bo‘ladi (85-rasm).

Gumbaz qismidagi xochlar shimol va janub yo‘nalishlari tomoniga intiladi. Ko‘rsatilgan to‘siq xochlari shimolga yo‘naltiriladi.

O‘zining turgan joyi haqida (nuqta joyini) axborot joyning buyumlariga bog‘liq bo‘lib, ufq tomonlarini aniqlash (mo‘ljallash)da, joy buyumini aytishda axborot qiluvchi bevosita o‘sha yerda bo‘lishi, joyning buyumlar masofasigacha (mo‘ljallar) ufq tomonlarini ko‘rsatuvchi yo‘nalishlarni aniqlaydi. Masalan, o‘rmonning shimoliy chekka qismidan: shimolda 600 m—zavod quvuri, g‘arbda 200 m — qishloq, janubda 300 m—daryo, sharqda 500 m—yo‘l.

Magnit azimuti va joydagi predmetlar bilan oriyentirlanish

Azimut bo‘ylab harakatlanishda, mohirlik bilan kompas yordamida ko‘rsatilgan yoki belgilangan yo‘nalish bo‘yicha tayinlangan punktga aniq chiqish bilan ahamiyatlidir. Joydagi predmet bo‘yicha aniqlashda, odatda, magnit azimutdan foydalaniladi. Ular ufqqa yo‘naltirilgan burchak bo‘lib, harakatlanishda soat millarining shimoliy meridian yo‘nalishidan predmetgacha bo‘lgan yo‘nalishi hisoblanadi. Bu 0° da 360° gacha ahamiyatga ega bo‘ladi.

Magnit azimutini aniqlash maqsadida, joydagi predmetga kompas yordamida, predmetga yuz tutgan holatda turib, kompasni mo‘ljal olinadi. Keyin esa, mo‘ljallangan holatda kompasni ushlab turib, o‘lchash asboblariga qo‘yib, o‘lchash yo‘llarini bo‘lib, yo‘nalishga to‘g‘rilashi kerak. Shu holatda limba (burchak o‘lchagich asboblaridan graduslarga bo‘lingan doira)ga qarshi mushka, magnit (to‘g‘ri) azimut (yo‘nalishi) bo‘yicha joydagi predmetlarning o‘lchamini ko‘rsatadi.