Ortiqov chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik

UO‘K 355.233.11(075.3) KBK 68.49 (5O‘)9ya721


ISBN 978-9943-16-406-2
Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi

© Sh. Ubaydullayev va boshq., 2017-y. © «ILM ZIYO» nashriyot uyi, 2017-y.

KIRISH

Yoshlarning chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarligida O‘zbekiston Respublikasining «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘ri- sida»gi Qonuni asosida, «Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik» fani yoshlarni O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida xizmat qilishga tayyorlashning tarkibiy qismi bo‘lib, o‘rta ta’lim muassasalari uchun majburiy o‘quv fani hisoblanadi.

Yoshlarga ta’lim berish jarayonida «Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik» fanining vazifasi quyidagilardan iborat:

• 
  mamlakatni qurolli tajovuzlardan himoya qilish va mamlakat mudo- faasi haqidagi o‘zlarining O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy huquq va burchlarini, harbiy (2000-yildan e’tiboran mudofaa) doktrinamizning mudofaa tavsifi va maqsadlarini, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari hamda boshqa qo‘shin turlarining maqsad va vazifalarini puxta bilib olishlari;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida»gi, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunlarini, Vazirlar Mahkamasining «O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining safarbarlik chaqiruv rezervidagi xizmatini tashkil qilish to‘g‘risida»gi qarorini, O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy hisobi to‘g‘risidagi Nizo- mini, harbiy xizmatni o‘tashdan bo‘yin tovlash va sodir etilgan harbiy jinoyatlar uchun qonunlarda belgilangan ma’muriy va jinoiy javob- garliklarni bilishlari;
  
• 
  harbiy qasamyod va O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari Nizomlarining asosiy talablarini chuqur anglagan holda o‘rganishlari;
  
• 
  harbiy qismning qurollanishi, harbiy texnikasi va shaxsiy tarkibning joylashish faoliyati bilan tanishishlari;
  
• 
  harbiy ish asoslarini, zaruriy harbiy bilimlarni va amaliy ko‘nikmalar, shuningdek, jismoniy chiniqish va ruhan bardam bo‘lishni o‘rganishlari;
  
• 
  fuqaro himoyasi va tibbiy bilim asoslarini egallashlari;
  
• 
  «Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik» fanini o‘zlashtirgan o‘quvchilar O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safiga harbiy xizmatga chaqirilgan paytda Vatanni himoya qilishda o‘zining Konstitutsiyaviy burchini benuqson bajarishlari va qisqa muddatda ularga ishonib topshi- rilgan zamonaviy qurollar hamda harbiy texnikalarni bilishlari lozim.
  

Yoshlarga harbiy ta’lim berishda ularga qo‘shinlarning o‘quv-jangovar faoliyatida bajariladigan mashqlar, harakatlar va amallarni harbiy qismlardagi- dek mumkin qadar yaqinlashtirilgan holda o‘rgatish nazarda tutiladi. Bu mashqlarni ko‘p marotaba takrorlash natijasida yoshlarda zaruriy harbiy bilimlar va kasbiy ko‘nikmalar asoslari yuzaga keladi.

Chaqiriluvchilarni harbiy xizmatga tayyorlash O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining umumiy rahbarligi ostida o‘tkaziladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyat, shahar va tuman hokimliklari chaqiriluvchilarni harbiy xizmatga tayyorlash ishlarini moliyalashtirish hamda moddiy-texnik jihatdan ta’minlashni amalga oshiradilar, o‘quv-moddiy bazasini barpo etgan holda bunday tayyorgar- likning tashkil etilishi uchun javobgar hisoblanadilar.

Chaqiriluvchilarni harbiy xizmatga tayyorlashni tashkil etish, amalga oshirish va natijalarini nazorat qilib borish, «Chaqiruvga qadar bosh- lang‘ich tayyorgarlik» fanining o‘qitilishini uslubiy jihatdan ta’minlash O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, shuningdek, ta’lim muassa- salari bo‘lgan vazirliklar, Davlat qo‘mitalari va idoralar tomonidan amalga oshiriladi.

«O‘z istiqloli va ozodligining qadrini bilmaydigan, uni himoya qila olmaydigan, bunga kuch-qurbi yetmaydigan millat hech qachon erkin yashay olmaydi», degan fikrning tarixiy bir isboti tariqasida «Agar kimki, o‘z armiyasini boqmasa, ertaga o‘zgalar armiyasini boqishga majbur bo‘ladi», degan hikmatni hech qachon unutmaslik zarur, deb o‘ylayman. Bu so‘zlarda nafaqat chuqur ma’no, balki o‘ta achchiq haqiqat ham bor», degan edi birinchi Prezidentimiz I. Karimov.

Bizning jamiyatimizda Qurolli Kuchlar xalqning jon-tani, mamlakat mustaqilligi, uning hududiy yaxlitligi, tinch hayoti va yaratuvchanlik mehnatining kafolati, yoshlarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning katta maktabi bo‘lib qolaveradi.

O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, respublika ^OCAAOining 1991-yil 23-noyabrda bo‘lib o‘tgan VIII navbatdan tashqari Qurultoyida O‘zbekiston Respublikasi mudofaasiga ko‘maklashuvchi «Vatanparvar» tashkilotini tuzish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Shuningdek, tashkilotning yangi nizomi tasdiqlandi. «Vatanparvar» tashkiloti O‘zbekiston ^OCAAOining qonuniy vorisi deb e’lon qilinib, uning tizimidagi barcha tashkilotlar «Vatanparvar» tashkiloti ixtiyoriga o‘tdi.

Chaqiriluvchilarning harbiy texnika mutaxassisliklari bo‘yicha tayyor- garligi O‘zbekiston Respublikasi mudofaasiga ko‘maklashuvchi «Vatanparvar» tashkilotining o‘quv muassasalarida amalga oshiriladi. Yo‘nalish bo‘yicha harbiy hisobdagi ixtisosliklarga turdosh o‘rta umumta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida ta’lim olayotgan chaqiriluvchilar harbiy texnika mutaxassisliklari bo‘yicha bevosita shu muassasalarda tayyorgar- likdan o‘tadilar. O‘zbekiston Respublikasi mudofaasiga ko‘maklashuvchi «Vatanparvar» tashkilotining o‘quv muassasalarida harbiy texnika muta­xassisliklari bo‘yicha tayyorgarlikka o‘n yetti yoshga to‘lgan, salomatligiga ko‘ra, harbiy xizmatga chaqirilishi lozim bo‘lgan yoshlar jalb etiladi.

Hozirgi paytda mudofaaga ko‘maklashuvchi «Vatanparvar» tashkiloti tizimida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent shahri, 12 viloyat, 179 shahar va tuman kengashlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Mehnat jamoalarida, o‘quv muassasalarida, aholi turar joylarida tashkil etilgan o‘n mingdan ortiq boshlang‘ich tashkilotlar o‘z saflariga uch yarim milliondan ziyod a’zolarni birlashtirgan. Ularning faoliyati yoshlarni mehnatga, Vatanimizni himoya qilishga tayyorlash, ularning siyosiy, ma’naviy dunyo- qarashini o‘stirish, xalqimizning boy tarixi, shonli jangovar an’analari va qadriyatlariga hamisha sadoqat ruhida tarbiyalash, sportning harbiy va amaliy turlarini rivojlantirishdan iboratdir.

Qo‘poruvchi ekstremistik kuchlardan mamlakatimizni ishonchli mudofaa qilishga tayyor turishi uchun hamisha ogoh bo‘lish, muntazam tayyorgarlik ko‘rish kerak. Shundan kelib chiqqan holda mudofaaga ko‘maklashuvchi «Vatanparvar» tashkiloti e’tiborini davlat va jamoat tashkilotlari bilan amaliy hamkorlik o‘rnatish, yoshlarni jismoniy chiniqtirib, harbiy texnika bilimlari bilan qurollantirish, chidamli, bardoshli, matonatli, ma’naviy barkamol qilib tarbiyalashga qaratilmoqda.

Zero, mamlakatimiz tinchligi va osoyishtaligini ishonchli himoya qilishga qodir bo‘lgan, tezkor, jangovar qobiliyati yuksak, har jihatdan yaxshi ta’minlangan Qurolli Kuchlarni shakllantirish davr talabi, hayot taqozosidir. Har tomonlama kamol topgan, mard, jasur, vatanparvar yigit- qizlarni tarbiyalash keng ko‘lamli serqirra vazifa.

Shu bois, o‘zaro do‘stlik, birodarlik, hamjihatlik tuyg‘ularini yanada mustahkamlash, turli salbiy ko‘rinishlarning oldini olish maqsadida «Mardlar qo‘riqlaydi Vatanni!», «Kuch — adolatda», «Safdoshingni hurmat qil», «Harbiy xizmatchining ma’naviy qiyofasi» mavzularida suhbatlar, uchra- shuvlar, ko‘rik-tanlovlar o‘tkazilyapti. Yoshlarning harbiy vatanparvarlik tarbiyasida muhim vosita bo‘lgan buyuk ajdodlarimizning Vatan ozodligi yo‘lidagi qahramonona kurashlari, tarixning buyuk namoyandalari, xalq qahramonlari Shiroq, To‘maris, Spitamen, Muqanna, Mahmud Torobiy hamda buyuk sarkardalar Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Zahiriddin Muhammad Bobur jasoratlarini madh etuvchi ma’ruza va suhbatlar o‘tkazilmoqda. Bunday ma’ruza va suhbatlar uyushtirish, turli uchrashuvlar tashkil etishdan maqsad, yoshlarimizni ajdodlarimiz qoldirgan boy merosni keng va atroflicha o‘rganishga, Qurolli Kuch- larimizda xizmat qilish har bir O‘zbekiston fuqarosining Konstitutsiyaviy burchi ekanligini, Vatan sarhadlari daxlsizligini, yurtimiz tinchligini ta’minlash muqaddas vazifa ekanligini kishilarimiz ongiga singdirish- dan iborat.

Istiqlol tufayli xalqimizning turmush tarzi, an’analari, urf-odatlari va umumbashariy qadriyatlari qayta tiklanayotgan bir davrda, yoshlar qalbiga Vatan tuyg‘usini jo etish, ma’naviyatini shakllantirish va ularni harbiy vatanparvarlik ruhida tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi.

O‘zbekistonimiz bunday e’zozga loyiq. Chunki jahon sivilizatsiyasiga munosib hissa qo‘shgan Muso al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Imom al- Buxoriy, Abu Mansur al-Moturidiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Burhonuddin al-Marg‘inoniy, Ahmad Yassaviy, Bahouddin Naqshband, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy kabi buyuk ma’naviyat va ma’rifat sohiblari, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Zahiriddin Muhammad Bobur singari harbiy daholari borligidan xalqimiz cheksiz faxrlanadi.

1992-yil 3-iyulda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi «Mudofaa to‘g‘risida»gi, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi, «Muqobil xizmat to‘g‘risida»gi Qonunlarni qabul qildi va shu kuni «Harbiy qasamyod» matni ham tasdiqlandi. Qurolli Kuchlar qurilishining huquqiy bazasini yaratishning birinchi bosqichi 1995-yil 30-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining I chaqiriq III sessiyasida O‘zbekiston Respublikasi Harbiy doktrinasini qabul qilish bilan yakunlandi. Doktrina harbiy qurilishning yo‘nalishini, mamlakat va Qurolli Kuchlarning urushga tayyorgarlik, urush olib borish yo‘llarini belgilovchi rasmiy qarashlar va qoidalar tizimidir. U davlatning siyosiy rahbariyati tomonidan ishlab chiqiladi va uning asosiy yo‘nalishlari, ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyoti fan yutuqlari darajasi, ehtimoli tug‘ilayotgan urush haqidagi tasavvurlar bilan bog‘liqdir.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini shakllantirishning ilk bosqichi yakunlanishi 1992-yil 8-dekabrda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston

Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasiga to‘g‘ri keldi. Bu sessiyada davlatimizning Asosiy Qonuni — O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilindi. Bu qomus Qurolli Kuchlarning mamlakat- dagi huquqiy holatini mustahkamlagan, uning bosh vazifalari va tarixiy burchini belgilab bergan asosiy qonun bo‘ldi.

Konstitutsiyaning XXVI bobi mudofaa va xavfsizlik masalalariga bag‘ish- lanadi. Uning 125-moddasida: «O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari O‘zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi», deb belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 52-moddasiga binoan, «O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish — O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir», deb ta’kidlanadi.

Mustaqillik e’lon qilingan ilk kunlardanoq O‘zbekiston Respublikasi davlatning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy rivojlanishiga, mamlakatda va Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik va barqarorlikni mustahkamlashga katta e’tibor qaratilgan.

Ushbu masalani mamlakat mudofaa qudratini, uning milliy xavfsizligini ishonchli ta’minlash shartlaridagina hal qilish mumkin bo‘lib, unga iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, tashkiliy va harbiy xarakterdagi tadbirlar tizimidagi yagona davlat siyosatini yurgizish orqali erishiladi. Ushbu tadbirlarni o‘zida jamlagan hujjat 1995-yil 30-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan harbiy doktrina hisoblanadi. Shunday qilib, amaliyotda birinchi marta tashkil topganligining to‘rtinchi yilida yosh mustaqil davlat o‘zining ilmiy asoslangan harbiy doktrinasiga ega bo‘ldi.

XX asrning so‘nggi besh yilligi davrida dunyoda, mintaqada va mamlakatda ro‘y bergan geosiyosiy vaziyat hisobga olinib, amaldagi harbiy doktrina rivojlantirilib borildi va 2000-yildan boshlab, mudofaa doktrinasi sifatida amaliyotga kiritildi. O‘zbekiston Respublikasining mudofaa doktrinasi — umumdavlat ahamiyatiga molik yirik hujjat. U davlat strategiyasining muhim qismi bo‘lib, harbiy siyosat asosida, harbiy faoliyat hamda harbiy qurilishning yo‘nalishi va harbiy kadrlar uchun majburiy hisoblangan harbiy nazariya va amaliyotining asosiy, yetakchi, rasman qabul qilingan qarashlari va qoidalarini aks ettiradi.

O‘zbekistonning mudofaa doktrinasi Markaziy Osiyo mintaqasida hozirgi harbiy-siyosiy holat, harbiy xavfning yashirin turdagi manbalari, bosh harbiy strategik vazifalar, qurilish tamoyillari va Qurolli Kuchlarni qo‘llash shartlari, Qurolli Kuchlar, xalq hamda mamlakatni mudofaaga tayyorlash masalalarini o‘z ichiga olgan. Mudofaa doktrinasining ushbu tamoyillari mudofaa masalalarini tushunish va hal qilishga nisbatan qarashlarning birdamligini ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadi.

O‘zbekiston Respublikasining mudofaa doktrinasi uch asosiy bo‘limdan iborat:

1. 
   Umumiy qoidalar.
   
2. 
   Doktrinaning siyosiy jihatlari.
   
3. 
   Doktrinaning harbiy-tashkiliy jihatlari.
   

Mudofaa doktrinasining asosiy ustunliklari quyidagicha: siyosiy nuqtayi nazardan «urush va harbiy tajovuzni bartaraf etish — bosh strategik yo‘nalishdir», degan qoidaning mavjudligi. Shu munosabat bilan O‘z- bekiston Respublikasi quyidagicha aks etgan aniq majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladi:

• 
  O‘zbekiston Respublikasi yoki O‘zbekiston bilan o‘zaro harbiy yordam to‘g‘risidagi muvofiq shartnomalarga aloqador boshqa davlatlarga qilingan bosqinchilikni qaytarishdan tashqari hollarda o‘z Qurolli Kuchlarini o‘zga davlatlarga qarshi qo‘llamaydi;
  
• 
  hech kimga tahdid solmaydi va jahonning biron davlatini o‘zining dushmani deb hisoblamaydi hamda ularning birontasiga na hududiy, na boshqa da’vogarlik qilmaydi va xalqaro huquq asoslari, o‘zaro xavfsizlik manfaatlarini inobatga olgan holda barcha mamlakatlar bilan munosabat o‘rnatishga tayyor;
  
• 
  yadrosizlik tamoyillarini qo‘llab-quvvatlaydi, amal qiladi;
  
• 
  yadro qurolini joylashtirmaslik, ishlab chiqarmaslik va sotib olmaslik.
  

O‘zbekiston ushbu tamoyillarga amal qilib qolmay, mintaqamizda

tinchlik va barqarorlik bo‘lishini xohlaydi, shuning uchun imkon qadar kurashadi hamda bunga so‘zsiz aql-idrokning g‘alabasi, o‘z irodasini tatbiq etish orqali erishiladi, deb hisoblaydi.

Harbiy tashkilotchilik borasida mudofaa doktrinasi Markaziy Osiyo mintaqasining o‘ziga xos jihatlarini, harbiy xavfning yashirin man- balarini, hozirgi zamon urushlariga xos xarakter va oqibatlarni inobatga olib, bosh harbiy strategik vazifalarni aniq belgilaydi. Bu tinchlik davrida zarur, yetarli darajada respublikaning hududiy yaxlitligini, uning suverenitetiga yo‘naltirilgan turli-tuman ig‘vogarlik va tajovuzni batamom yo‘qotishni kafolatlovchi davlatning mudofaa qudratini saqlash, mustaqil ravishdagi singari jamoaviy xavfsizlik haqidagi Shartnoma ishtirokchi davlatlarning Qurolli Kuchlari bilan hamkorlikda bosqinchilarga zarba berish uchun uning Qurolli Kuchlarining doimo har tomonlama shayli- gini ta’minlash demakdir. Urush paytida — bosqinchilikning kafolatli tarzda qaytarilishi: o‘z kuchlari singari O‘zbekiston Respublikasi bilan muvofiq shartnomalarga asosan, aloqador boshqa davlatlarning harbiy kuch-qudrati hamkorligida bosqinchiga qaqshatqich zarba berish.

Mudofaa doktrinasi Qurolli Kuchlar qurilishi tamoyillarini belgilay- di. Unda, jumladan, O‘zbekiston Respublikasini himoya qilishga qodir qo‘shin turlarini muvozanatli rivojlantirish qaror topganligi ta’kidlangan. Va nihoyat, mudofaa doktrinasi Qurolli Kuchlar oldida turgan vazifa- larni yuksak saviyada bajarish maqsadida tezkor va jangovar tayyorgarlik muammolarining umumiy shakllarini, shaxsiy tarkib ta’lim- tarbiyasi ustunliklarini ko‘rsatib bergan.

Doktrinada Markaziy Osiyo mintaqasi hozirgi paytda xalqaro terror- chilik, diniy ekstremizm va aqidaparastlikni yoyishga, mintaqadagi mamla- katlarni o‘zlari tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘lidan qaytarishga urinayotgan — qo‘poruvchi markazlarning o‘ta manfaatdor obyektiga aylanayotgani hisobga olingan. Bunday sharoitda davlatning eng muhim vazifasi Mudofaa vazirligi, zamonaviy qurol-aslahaga ega, professional jihatdan yaxshi tayyorlangan qism va bo‘linmalarni tashkil etish, mamlakat- ning yagona himoya va mudofaa tizimini, barcha qo‘shin turlari va idoralari o‘zaro hamkorligining samarali mexanizmini shakllantirishdan iboratdir.

Qabul qilingan doktrina mutlaqo mudofaaviy xususiyatga ega bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining tinchlikparvar siyosati ifodasidir. Doktri­nada vazirlik va idoralarning, davlat va nodavlat tashkilotlari, muassasa­larining mamlakat mudofaa salohiyatini ta’minlash borasidagi o‘rni va mas’uliyati belgilab berilgan. Doktrina qoidalarini amalga oshirish Vatanimizning har bir fuqarosi uchun muqaddas burchdir.

Mintaqamizdagi harbiy-siyosiy vaziyat, Qurolli Kuchlarda amalga oshirilayotgan islohotlar, yoshlarning harbiy xizmatga qiziqishining kuchayishi hamda davlat mudofaa qudratini yanada mustahkamlash maqsadida «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonun 2002-yil dekabrda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining II chaqiriq X sessiyasida qayta tahrir qilingan holda qabul qilindi. Qonunda harbiy xizmatni tashkil etish masalalari takomillashtirilib, harbiy xizmatning quyidagi turlari joriy etildi:

• 
  muddatli harbiy xizmat;
  
• 
  safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat;
  
• 
  kontrakt (shartnoma) bo‘yicha harbiy xizmat;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o‘tagan rezervchilar xizmati.