O'SIMLIK HUJAYRASINING KIMYOVIY TARKIBI O'simlik hujayrasi ham xuddi hayvon hujayrasi kabi organik va anorganik moddalardan iborat. Suv va boshqa anorganik moddalar hujayraning asosiy qismini tashkil qiladi. Organik moddalardan oqsillar, uglevodlar o'simlik hayotida o'ta muhim vazifani bajaradi. Organik moddalar tarkibida uglerod, kislorod, vodorod va azot ko'proq uchraydi, shuning uchun ularni organogenlar deyiladi. Uglerod-45%, kislorod-42%, vodorod-6,5% va azot-1,5%.
O'simlik qoldiqlari kuydirilganda kul tarkibida bir qator elementlarning oksidlari qoladi. Bularni barchasi o'simlik quruq massasini besh foizini tashkil qilishi mumkin.
Bundan tashqari kul tarkibida juda oz miqdorda bo'lsada, mis, molibden, rux, marganes kabi elementlar uchraydi. Ularni mikroelementlar deb ataladi.
O'simlikdagi zahira moddalar. Ular asosan ikki xil bo'ladi. Birinchisi-azotsiz birikmalar bo'lib ularga uglevodlar va yog'lar kiradi. Ikkinchisi oqsil birikmalaridir. Uglevodlar C, H, O dan tashkil topadi va ularning eng ko'p tarqalgan formasi-kraxmal-(C6H10O5)n. U o'simliklarda fotosintez jarayonida hosil bo'ladi va kraxmal donachalari ko'rinishida to'planadi. Sholida-80%, bug'doyda 60-70%, amarantda-60-65%, kartoshkada-20% kraxmal uchraydi.
Kraxmal suvda erimaydi, ammo kolloid eritma hosil qiladi. Kraxmalga yod bilan sifatli reaksiya qilinganida uning ko'k rangga bo'yalishi kuzatiladi. Kraxmal hujayralardagi amilaza fermentlari ta'sirida dekstran va maltozagacha parchalanadi.
amilaza (C6H10O5)n + H2O C12H22O11
Polisaxaridlargakraxmaldan tashqari sellyuloza ham kiradi. U o'simlik hujayra po'stining asosini tashkil qiladi. Bargning 15-25%, yog'ochning-50%, paxta tolasining-90% sellyulozadan iborat. Sellyuloza suvda erimaydi.
Gemisellyuloza ham hujayra po'stining asosiga kiradi, suvda erimaydi, ishqorlarda yaxshi eriydi. U o'simliklarning yog'ochlik qismida ko'p uchraydi.
