Osmanlı I. Dünya Savaşından müthiş bir hezimetle ayrılınca İttihatçı liderler birer suçlu gibi, korkarak bir Alman denizaltısıyla Türkiye’yi terk etmek zorunda kaldılar

siyasi taktiği gösteriyor. 23 Ekim günü Ali Fuat Paşa meclis ikinci başkanlığından istifa ediyor, İkinci Ordu Müfettişliğine atanıyor ama hala milletvekili, muhalif. Ertesi gün de Fethi Bey hem heyeti vekile reisi hem dahiliye vekili, dahiliye görevini bırakınca yerine yenisi seçilmesi lazım. 25 Ekimde MK’ya haber vermeden meclis 2.başkanlığına Rauf Orbay seçiliyor, Sabit Bey de X oluyor. MK bunu öğrenince muhalif grubun kendisine karşı harekete geçtiğini düşünüyor. Bunun üzerine 26 Ekimde Heyeti Vekile’deki arkadaşlarını toplayarak istifa edeceksiniz diyor çünkü onlar bizim güçsüz ve çalıştırılamayan bir hükümet olarak göstermeye çalışıyorlar, biz hükümet buhranı çıkaracağız.

Bunun üzerine arkadaşları ile konuşuyorlar ve 27 Ekim günü heyeti vekile istifa ediyor halk fırkasına bildiriliyor, Fevzi Çakmak hariç istifa. Neden hariç 1 kişi? Ordunun denetimini bir muhalife bırakamayız Fevzi sen kal diyor MK.

MK bir hükümet buhranı çıkardı yani bütün heyeti vekile istifa etti. Meclis sizi tekrar aday gösterirse görevi kabul etmeyeceksiniz dedi MK. Hükümet kurulamayacak. Hükümet kurulamaması bizim siyasi taktiğimiz diyor MK. Cumhuriyetin İlanı ile çok ilişkili bir konudur Hükümet Buhranı.

Hükümet Buhranını konuşuyor Halk Fırkası Grubu 29 Ekim 1923 sabahı. Bu tartışmalar yapılırken MK Paşayı çağıralım o hem partimizin başkanı hem meclisin başkanı diye. Davet ediyorlar, MK 10’da geliyor ve: Çözümü biliyor aslında MK, hazırlanmış bu. Taktik işte. Öğleden sonra saat 13.30’da Halk Fırkası Grubuna gidiyor tekrar ve ben çözümü buldum diyor. Sonra:

Meclis hükümeti sistemiyle (heyeti vekile meclis tarafından seçiliyordu) cumhuriyetin hükümet sistemi arasında ne fark var? MK neden cumhuriyeti teklif ediyor? Gerekçesi nedir? Meclis Hükümeti Sisteminde heyeti vekile tek tek seçiliyor, yani örneğin dahiliye vekili seçilecek isteyen bütün milletvekilleri aday olabiliyor veya aday gösterilebiliyor. Kaç kişi aday gösterildiyse tek tek hepsi meclis tarafından oylanıyor. En çok oyu alan seçilmiş oluyor. Dahiliye vekili seçildi, hariciye vekili seçilecek yine tek tek seçilir. Bakanları seçen tek bir kişi bakanlar kurulu oluşturmuyor, bu durum heyeti vekile arasında uyumsuzluğu beraberinde getirir. Birbiriyle uyum çalışacak bir grup değil ki bu. Meclis üstünlüğü sistemi var ve bakanlar kurulunu da meclis seçiyor. MK bu sakıncalı bir sistem diyor, bu artık hükümet buhranına sebep oluyor. Nasıl aşacağız buhranı? Cumhuriyet rejimine geçerek. Cumhuriyetin farkı ne hükümet sistemi olarak? Meclis hükümet sisteminde bütün bakanları meclis tek tek seçer, cumhuriyet hükümet sisteminde CB başbakanı atar, başbakan bakanlar kurulunu seçer, bakanlar kurulu toptan meclisin onayına sunulur. Meclis kabul ederse toptan kurulur hükümet. Başbakan seçtiği için o kabinede bir uyum oluyor. Bunu uygularsak hükümet buhranı biter diyor MK. Bu teklifini Halk Fırkası grubuna iletiyor. Akşam bu konu TBMM’de ele alınıyor ve:

Tartışmalar şu konuda düğümlenir: Cumhuriyeti ilan edelim tamam fakat cumhuriyetin ilanı bir anayasa değişikliği şeklinde mi olacak bir yasa teklifi şeklinde mi yoksa meclis kararı şeklinde mi olacak? Her birinin prosedürü ayrı. Anayasa değişikliği yapıyorsanız bu teklifi Kanuni Esasi Encümenine (anayasa komisyonu) göndermek zorundasınız, müzakereler yapılacak ve meclise teklif gelecek … süreç uzun. İlk büyük tartışma bu konuda yapılır. Bulunan yöntemin adı şu:

1921 Anayasasının Bazı Maddelerinin Açıklanarak Değiştirilmesine Dair kanun. Yani şunu söylüyor bu metin: Anayasa değişikliği yapmıyoruz, anayasada yazan bir hükmü açıklamış oluyoruz. Anayasa-yasa değişikliği değil, anayasanın bir maddesini daha anlaşılır hale getiriyoruz diyorlar.

29 Ekim Gecesi 20.30’da kanun meclise sunuluyor ve kabul ediliyor. Bir gün önce 20.30’da Atatürk Cumhuriyet ilan edeceğiz demişti, 1 günde gerçekleşiyor cumhuriyetin ilanı. Sonra da 20.30’da kabul edildikten sonra 20.44’te verilen bir kanun teklifi ile slaytta yazıyor. TC CB MK seçilmiştir, oy birliğiyle 158 kişi tarafından. 158 kişi hem cumhuriyet ilan ediyor hem MK’yı seçiyor.

Cumhuriyetin İlan edilişinin siyasi taktiğini anlattım. MK kendisini ekarte etmeye çalışan arkadaşlarının Ankara dışında olmasından da istifade ediyor. Mecliste 300’e yakın milletvekili var, cumhuriyet ilan edilirken mecliste 158 kişi var. Meşruiyet sorunu yok burada, hukuka aykırılık anayasaya aykırılık yok.

MK’ya diyorlar ki sen muhalifler Ankara’da değilken bunu yaptın. MK bunu yapmakla yani cumhuriyetin ilanı ve CB seçilmesiyle primus inter pares konum ve rolünden bir tık üste çıkıyor. Yani artık Türkiye Devletinin bir numaralı adamı oluyor. Eşitler arasında birinci konumundan direkt birinci konumuna geçiyor, DB oluyor. Lozan’dan itibaren başlayan cumhuriyetin kurucu eliti arasındaki ya da milli mücadele eliti arasında mücadeleyi kazanmış oluyor.