Osmanli toplumunda zindiklar ve müLHİdler yahut dairenin dişina çikanlar (15. 17. YÜzyillar) ahmet yaşar ocaq

tevbeleri kabul olunur, etmezlerse ancak o zaman öldürülürler". Allah'a hakaret etmek

ridde'dir (dinden çıkma). (...) Bazı ulema, hakaret etmediği halde (zimmînin) küfre

girdiği durumlardan başka bir şekilde Yahudiler'den ve Hıristiyanlar'dan Allah'a

küfreden olursa, o katledilir ve bu, zimmîlerle olan ahdi bozmuş olmaz, demektedir.

Yine eş-Şifâ'da denir ki, "Hakaret yollu olmamak ve küfür, ridde kasdı bulunmamak

kaydıyla, tevil ya da hata yoluyla, veya bir sıfat yakıştırmak yahut nefyetmek suretiyle

Allah'a yakıştırılmayacak bir şeyi ona izafe etmek konusunda, bunu yapanı küfürle

suçlayıp suçlamama bakımından halef ve selef arasında ihtilaf vardır." Bazı çeşitli

taifeler (tarikatlar?) ile bunların çirkin sözleri ve küfrü gerektiren veya gerektirmeyen

durumları eş-Şifâ'da ve diğer fıkıh kitaplarında zikredilmiş olup bu hususta onlara

bakılmalıdır.

Fasıl: Şahitlik hakkındadır. Ebû Muhammed b. Ebî Yezîd'e küfrü veya zen-dekayı

kulağıyla işiten şahidin durumu ve bu konuda şahitlik yapıp yapamayacağı

sorulduğunda, "Eğer şahadetiyle hükmün infaz edileceğini umuyorsa şahitlik yapsın.

Hatta hâkimin katli öngörmeyip (suçluyu) (24a) tevbeye davet edeceğini bildiği

durumda dahi şahitliğini yapsın, çünkü bu ona gereklidir" demiştir. Eğer şahitlik tam

olmazsa, (zendeka ile suçlanan) kişinin durumu, şöhreti ve sarf ettiği kelimelerin

yanlışlık ve dil sürçmesi sonucu olup kötü niyetle olmadığı göz önüne alınarak ona

göre tedip edilir. Bu hüküm, bu hususta esastır. Bununla beraber bu şahadet, tek

oluşuna ve başka bir şahidin bulunmayışına bakılarak düşmez (....).

Fasıl: Peygamber'e hakaret edenin mirası, cenazesinin yıkanması ve namazının

kılınması hakkındadır. Peygamber'e hakaret ettiği için katlolunan kimsenin mirası

konusunda ihtilaf edilmiştir. Ulemanın çoğunluğu ve Ebû Hanîfe, mirasının vârislerine

intikal edeceği görüşündedirler; ancak bu mirasın irtidad etmeden önce kazandığı

mallar olması gerektiğine dair bir görüş vardır. Bazıları ise, hakkındaki şahadeti inkâr

etmiş olduğu halde, veya hakaret ettiğini itirafta bulunmuş ve tevbeye mazhar olmuş

olarak katledildiği takdirde, hakaret ettiğini itiraf etmiş olsa bile, mirasının vârislerine

ait olacağım söylemişlerdir. Tevbe ettiği halde tev-besi kabul olunmayan zındıkın

mirası konusunda ise ihtilaf olunmuştur. Mütemâ-diyy'e (sürekli hakaret eden)

gelince, onun mirasının (vârislerine) intikal etmeyeceği, cenazesinin yıkanmayacağı,

namazının kılınmayacağı ve cesedinin kefenlen-meyeceği hakkında herhangi bir

ihtilaf yoktur. Mütemâdiyy de el-Mücâhid'dc kâfir gibi telakki olunmuştur.

Katlin şekline gelince: Ya boynu vurulur, ya asılır, ya da karnı yarılır ve sonra ipten

indirilerek ahirette cezalandırılacağı şekil üzere bu dünyada da cesedi yakılır. Allah

Aziz ve Hakimdir.

Garip bir hikâye: Büyük Sultan ve Ulu Hakan, sultanlar sultanı, Konstantin kalesinin

fatihi Sultan Murad Han oğlu -Allah Teâlâ onu Gufran (Kıyamet) Gü-nü'nde

mükâfatlandırsın- Sultan Mehemmed Han zamanında, -Allah onu lütfü ile hidayete

erdirsin- Lûtfî lâkaplı biri çıktı. Dili boşanmış, dizginleri salıverilmiş, birtakım fenleri iyi

bilen, deliliğe sığınmış, fesahat ibraz eden, rezilliği yüzüne almış, el-Kanûn ve ej-

Şifâ'dan yararlanıp tabiplik taslayan biriydi. Hadis ve ahbar (tarih) ilimlerinde maharet

iddia etmekteydi. Peygamberliği olabildiği kadar inkâr etti. (24b) Diğer çirkin sözleri ve

halleri de böyleydi. Bazı eksik akıllılar sultanın yanında onun güvenilirliğinden bahis

açtılar. Böylece hazinedeki kitaplara emin tayin olundu. (Fakat bir süre sonra)

eminlikten azledilip müderris yapıldı, ama ondan da azledildi; doğuldu; hapse

konuldu; reddedildi, ama feterât (fetret dönemleri) esnasında10 görevine iade olundu.

Daha sonra tekrar yüksek medreselere ve önemli görevlere geçti. Karakterinin

fesatlığı yüzünden gururunu artırdıkça artırdı, dilinin sivriliği sebebiyle kötülüklerini

uzattıkça uzattı ve nihayet şeriatın yüce düsturlarına taarruz etmeye ve feylesofların

safsatalarına yapışmaya başladı. Kendisini sefih talebeden oluşan çokça bir topluluk

ve kısa akıllı cahillerden meydana gelen büyük bir kalabalık taklide başladı.

Sapkınlığı güçlendi ve neredeyse insanların çoğu peşine takılır oldu. (Bunun üzerine)

durum, dince en güzel, imanca en sadık, ilimce en geniş, yumuşak huyca en yüksek,

kadri en yüce, zikri en büyük olan en âdil ve en faziletli sultanın, yani -Allah bakâsıyla

gönlünü neşelendirsin ve ihsamyla fakirlik hudutlarına set çeksin- Sultan Murad Han

oğlu Sultan Mehemmed Han oğlu Sultan oğlu Sultan Sultan Bayezid Han'ın eşiğine

arzolundu. Bunun üzerine Sultan hemen önce aşırı taraftarlarının, sonra da bizzat

onun hapsini emretti. Daha sonra yüce eşiğinde ulemanın ve şeyhlerin toplanmasını

ve vezirlerin ve kadıaskerlerin bu adamın durumunu araştırmalarını emir buyurdu.

Şahitler huzura gelip acı veren kelimeleri ve ıstırap doğuran sözleri naklettiklerinde,

mecliste bulunanların gözlerinden yaşlar akmaya, elleriyle dizlerine vurmaya, sesler

ve çığlıklar çıkarmaya başladılar. Şahitler şahitliklerini yapıp görevlerini yerine

getirince, bir kısmı zendeka, bir kısmı sebb (dine ve Peygamber'e hakaret), bir kısmı

ridde (dinden çıkma), bir kısmı her ikisine veya hepsine birden giren (Lûtfî'nin) çirkin

sözleri ortaya çıktı. Kadılar ve bazı ulema mecliste olup biteni Sultan'ın huzuruna

götürüp anlattılar. O da işi şer'i yolla hükmetsinler diye mecliste topluca hazır

bulunanlara havale etti. Bunun üzerine aralarına (25a) görüş ayrılığı düştü ve

mecliste karşılıklı mücadele ve çekişme uzayıp gitti. Ve bir hayli sürtüşme ve

çekişmeden sonra, nihayet katline ve yeryüzünü onun saptırmalarından ve

sapkınlıklarından temizlemeye hükmetmekte anlaştılar. Sonra vezirler geldiler,

yapılan işi beğendiler ve Sultan'ı övdüler. Daha sonra cellad (seyyâf) meydanda

(Lûtfi'nin) boynunu vurdu. Böylece habasetin maddesi de, soyu da ortadan kalktı.

Şüphe yok ki, zehiri içen, adeta sessiz ölümü ispat edercesine boğularak ölmüş

demektir.

Bunun için bazıları şöyle demiştir: "Sultan halkı üzerinde Allah'ın gölgesidir. Olaylar

ve fitneler onun heybeti sayesinde ortadan kalkar; mihnetler ve sıkıntılar onun

siyaseti sayesinde son bulur; here ü merc onunla defedilir; acılar ve heyecanlar

onunla engellenir". Bazıları da -Allah ondan razı olsun- Ömer b. el-Hattab'ın şu

sözüne iltifat ederek demişlerdir ki, "Sultanın ortadan kaldırdığı (kötü) şeyler Kur'an'ın

ortadan kaldırdıklarından daha çoktur". Kati ve tedip korkusu olmaması yüzünden

insanların (fesadı) çoğaldığında, (sultan) onları cezalandırma ve sorgulaması ile

hizaya getirir, Kur'an'ın emir ve yasaklarını yerine getirmeye zorlar.

Bu sebeple Allah Kur'an-ı Kerim'inde burhanı, mizanı ve demir(in anılmasını) bir

araya toplamış ve orada "şiddetli güç"ten (Be'sun şedîd) bahsetmiştir11 (ki bu

sultandır). İyi bil ki sultan diğer hükümlerde kuvvetli rivayetle, ama bu sebb ve

zendeka konusunda güçlü veya zayıf, hangi rivayet olursa olsun onunla iş görmek

emrolunmuştur. Allahım! Sen onun devletini, kudretini, merhametini ve yüksekliğini

artır! Şüphe yok ki Allah yardım ancak kendisinden istenilen ve güven kendi üzerine

olandır.

Mevlânâ Ahaveyn'e ait olan bu hoş risale(nin kopye edilmesi) 989 (1581) senesi

tarihinde tamamlandı.

EK: IV

(İbn Kemâl, Er-Risâletü's-Sâminetü ve'l-'İşrûn fi-Mac yete'allaku bi-lafzi'z-Zmdtk,

Resâil-i İbn Kemal, İstanbul 1316, II, 240-249):

YİRMİ SEKİZİNCİ RİSALE ZINDIK SÖZÜYLE ALÂKALI HUSUSLARA DAİRDİR

Rahman ve Rahîm olan Allah'ın adıyla

Övgü, tevfık sahibi Allah'a mahsustur. Dua, şefkati bol Peygamber'e, tahkik yolunun

kılavuzu Muhammed'e, onun ailesine ve güvenilir dini himaye eden dostlarına olsun.

Bu, zındık sözünü düzeltme, ince anlamını ortaya koyma ve kurallarına mutabık,

usulüne uygun, kabule şayan gerçek hikmetlerini seçme konusunda düzenlenmiş bir

risaledir.

Biz deriz ki, dil konusunda [önder kabul edilen] imamların belirttikleri üzere, zındık

sözü Arapçalaşmış olup Farsçadır. Aslının zende veya zendi olması gerektiği

konusunda anlaşmazlık bulunmakla beraber, nasıl Arapçalaştığına ve zende

kelimesine nisbeti hususunda iki şekli bulunmakla beraber, bu risalemizde de ortaya

koyduğumuz gibi, tercih edilen birincisidir. İmam el-Mutarzî'nin el-Muğrib isimli

eserinde İbn Düreyd'den naklettiği üzere, [zındıkın] aslı zende olup tabiatın

sonsuzluğunun süreceğine inanan kimse demektir. Bu anlamın temeli, az önce de

söylendiği üzere, zındık ile dehrî arasında bir fark olmamasıdır. Sa'leb'den

nakledildiğine göre ise, zındık ve ferzin [zendin olmalı] Araplar'ın sözü değildir.

Anlamı, herkesin söylediği gibi mülhid ve dehrî demektir. Biz Allah'ın izniyle bu üçü

arasındaki fark üzerinde duracağız. El-Kâmus kitabının sahibi ise, zen ve din

kelimelerinin Arapçalaşmışı olduğunu sanmaktadır, ama tahmin edileceği gibi bunun

kabul edilecek bir yanı yoktur. Çünkü Zend, Kisrâ Kubad zamanındaki (241) Senevi

[düalist] mezheplerden biri olan Mazdekiyye firkasının reisi olan Mazdek'in ortaya

çıkardığı kitabın adıdır, ki onun yandaşlarına bu kitaba nisbetle zenadıka denir.

Mazdek'i Kisrâ Enûşirvan katlettirmiştir. Mazdekîlik, Şâpur b. Ardeşîr zamanında

ortaya çıkmış olup, filozof Mani b. Mani'nin -ki onu İsa aleyhisselam'ın

peygamberliğinden sonra Şâpur'un torunu Behram b. Hürmüz öldürtmüştü-yandaşları

olan Mâneviyye'den [Maniciler] başkadır. El-Âmidî bütün bunları İb-kâru'l-Eflıâr isimli

kitabında açıklığa kavuşturmuştur. İmam Râzî ise, Mefatihü'l-Ulûm ismiyle de bilinen

Tefsîr-i Kebîrinde "Zenadıka dedikleri Maniciler'den başkası değildir. Mazdekçiler'e

de bu ismi verirler. Mazdek, Kubad'ın zamanında

çıkmış olup malların ve kadının ortak kullanılacağını iddia etmiş, adına Zend dediği

bir de kitap çıkarmıştır ki, Mecûsîler'in peygamber kabul ettikleri Zerdüşt'ün getirdiği

kitabıdır. İşte Mazdek'in yandaşları bu kitaba nisbet edilmiştir ve kelime

Arapçalaştırılarak zındık kelimesi türetilmiştir" derken, Manicilik'le Mazdekçilik

arasında fark olmadığı hususunda bizce isabet etmiyor. Ayrıca, Zend'in Mecûsîler'in

kitabı olduğunu söylerken de yine isabetli davranmıyor. Çünkü, Allah'ın izniyle

üzerinde duracağımız gibi, ikisi arasında fark vardır. Her ne kadar şirk konusunda

ortak iseler de, Mecûsîler Seneviyye'den [düalistler] başkadır. El-Âmidî İbkârü'l-

Efkâr'mda der ki, "Seneviyye beş fırkadan ibaret olup birinci firka Mâ-neviyye ikinci

firka Mazdekiyye [Mazdekçiler], üçüncü fırka Sâbie [Sâbiîler], dördüncü firka

Markûniyye [Marcioncular], beşinci fırka da Kîneviyye (?) dir. Mecû-sîler'e gelince,

onlar aynı şekilde Senevîler'in mezhebi gibi âlemin aslının nûr ve zulmet olduğu

konusunda müttefiktirler. Onlar dört fırkaya ayrılmışlardır: Birinci fırka Keyûmersiyye

[Keyumersciler], ikinci fırka Zerdâniyye [Zerdancılar], üçüncü fırka Mesîhiyye

[Mesihçiler], dördüncü fırka ise Zerdâştiyye [Zerdüştçü-ler]'dir."

İşte böylece ortaya çıkıyor ki, el-Mevâkıf kitabının sahibi "Bu meselede yani tevhid

(Allah'ın birliği) meselesine Seneviyye'den başka muhalefet eden olmamıştır" derken

isabet etmediği gibi, faziletli eş-Şerîf (Seyyid Şerif el-Cürcânî) de "Mecûsîler de

onlardan, yani iyiliğin faili Yezdan, kötülüğün faili Ehrimen (Şeytan) diyen

Seneviyye'dendir" derken yanılmaktadır. Çünkü biliyorum ki Mecûsîler bütün

firkalarıyla Senevîler'in fırkalarına aykırıdırlar; ancak asıl şirkte onlarla ortaktırlar.

Zındıklar'ın dini ise bütün semavi dinlerin dışındadır. (242) Çünkü onların

kitaplarındaki, adeta sudaki ve yiyeceklerdeki ortaklık gibi tabii görülen malları,

kadınları insanların ortaklığına sunan şeylere, ilahi kitapların hepsi karşıdır. Araplar,

bütün semavi dinlerin üzerinde ittifak ettikleri dinin asıllarını -ister biri, ister hepsi

olsun- inkâr ederek bu dinlerin dışına çıkanlara zındık adını vermişlerdir. İsterse inkâr

ettiği, Yaratıcı'nın varlığı olsun. Bu, dehrîye uygun düşmektedir. Bu sebeple Sa'leb,

daha önce de açıklandığı üzere, zındık ile dehrî arasında mutlak anlamda bir fark

gözetmez. Bunun için el-Cevherî, es-Sıhâh isimli [sözlük] kitabında, İbnü'r-

Râvendi'nin şu sözünde olduğu gibi, zındıkın ilim ve hikmet itibariyle Seneviyye'den

olduğunu söyler:

Nice akıllı kişi vardır ki gittiği yol onu yorar Oysa nice cahil de vardır ki rızkı ona erişir.

Yani, eğer âlemin gerçekten hikmet sahibi bir yaratıcısı olsaydı, akıllı kişinin

mertebesi doğrusu çok yüce olurdu, cahilin ise aklı aşağı demek olur.

Küfrün [inançsızlığın] gizlenip Müslümanlığın açığa vurulmasına gelince, anlayışlı

kimselerin malumu olduğu üzere, bununla kastettiği anlam makama uygun düşmüyor.

İki faziletli şerhçi, yani Allâme Taftâzânî ile Şerif Cürcânî'nin, el-Miftah'd. yazdıkları

şerhlerde açıkladıkları üzere, küfrün gizlenmesi hususuna itibar ederek "Zındık, yani

inançsızlığını gizleyen, hikmet sahibi bir Yaratıcı'nın varlığım olunı-suzlayandır"

şeklindeki sözleri isabetli değildir.

Allâme eş-Şîrâzî, şerhinde "zındıkın, bunun fakihlerin kullandığı bir terim olması

dolayısıyla, öyle söylendiği gibi, küfrünü gizleyen demek olmadığını, (....) aksine, nur

ve zulmet kavramlarına inanan anlamına geldiğini" söyler. Nitekim bu yüzden es-

Sıhâh\z "Zındık Seneviyye'den olup Arapçalaştırılmıştır; çoğulu zena-dıkadır.

Kelimenin [Arapça yazılışının] sonundaki "h" harfi, [çoğul yapılırken] düşen "y"

harfinin yerine gelmiştir. Zaten bu kelimenin aslı zenadik'tir. [Fiil şekli] tezendaka'dır

[= zındık oldu]. İsim şekli zendeka'dır [zındıklık] ve "Eğer gerçekten öyle bir yaratıcı

olsaydı, işler şöyle şöyle olurdu" diyerek hikmet sahibi bir Yaratıcı'nın varlığını

olumsuzlayan kişinin yaptığı iş demek olur. Bu ise, örf itibariyle kelimenin anlamına

daha uygundur." demektedir. (Eş-Şîrâzî) önce ve sonra söylediği bu sözlerinde

doğrudur. Ancak o da [zındık için] "nur ve zulmet kavramlarına inanan kişi" derken

hataya düşmektedir. (...) (243) (...) Allâme et-Taf-tâzânî terimdeki anlamı "Biri

hayırların, diğeri serlerin ve çirkinliklerin yaratıcısı olmak üzere iki tanrıya inanan kişi"

demek suretiyle tashih etmiştir. Şerif Cürcânî de, d-Miftâh şerhinin haşiyesinde, "Bu

işlerin benzerleri, serlerin yaratıcısına nis-bet edilmiştir" açıklamasını buna ekler.

Kısaca Arap dilinde zındık, yüce bir Yaratıcı'yı kabul etmeyene, (ikinci bir Yaratıcı

kabul ederek) ona ortak koşana ve evvelkine mahsus olmamak üzere o Yaratıcı'nın

hikmet sahibi olduğunu inkâr edene denmektedir. El-Cevherî'nin sözünden anlaşılan

da budur.

Zındık ile mürtedin farkına gelince, asıl anlamıyla zındık olunduğu zaman, İslam

dininden dönmek söz konusu olmadığı için, mürted olunmaz. Mürted de, ya İslam

dininden döndüğü veya batıl semavi dinlerden birine girdiği için zındık olmaz. Bir

kimse zındık olduğunda aynı zamanda mürted de olmuş ve böylece bir kelimede iki

anlam bir araya gelmiş olabilir; ama bu, iki kavram arasında özellik ve genellik

bakımından bir nisbet bulunduğu için sözlük anlamı bakımından böyledir. Yoksa

şeriat ehlinin kullandığı terim anlamı itibariyle ikisi arasındaki fark çok açıktır. Çünkü

onlar, zındık konusunda, daha önce geçtiği üzere, Allâme eş-Şîrâ-zî'den naklettiğimiz

gibi, küfrün gizlenmiş olmasına itibar etmektedirler. Bu hususta Allâme et-

Teftâzânî'nin sözü de aşağıda gelecektir. Ancak mürtedin anlamı konusunda bu kayıt

muteber değildir. İkisi arasındaki fark ve nisbet dairesi epeyce geniştir. Zındık

konusunda aynı şekilde ehl-i şer'in itibar ettiği, [zındıktan] mürtedi iyice ayıran,

[zındıkın] Peygamberimizin peygamberliğini tasdik etmiş olduğu şeklinde bir başka

kayıt vardır ki, Allâme et-Teftâzânî el-Makâsıd şerhinde, kâ-fir'in [bu ikisinden farkını]

açıklamıştır. Orada şunu der: "Kâfir, imanı olmayanın adıdır. Eğer görünüşte imanı

varsa o münafık ismiyle ayrılmıştır. Eğer küfrü Müslümanken ortaya çıkarsa,

İslam'dan döndüğü için ona mürted denir. Eğer iki tanrıya veya daha fazlasına

inanıyorsa, ulûhiyyet prensibine şirk koştuğu için ona müşrik denmektedir. Eğer,

Yahudiler ve (244) Hıristiyanlar gibi, neshedilmiş kitaplardan birine mensup bir dine

inanıyorsa, ona da kitabi adı verilir. Eğer tabiatın (dehr) ezeliliğine inanıyor ve olayları

ona isnad ediyorsa dehrî diye anılır. Eğer bir Yaratıcı'nın varlığını kabul etmiyorsa

ona muatül denir. Eğer Hz. Pey-gamber'in peygamberliğini itiraf ediyor ve içinde küfrü

gizlemekle beraber görü-

nürde İslam inançlarını kabulleniyorsa, işte zındık odur. Esasında zındık, Kubad

zamanında ortaya çıkmış olup, Mecûsîler'ce peygamber kabul edilen Zerdüşt'ün

kitabının yorumundan ibaret olduğuna inanılan, Mazdek'in kitabı Zend'c mensup

demektir".

İşte ehl-i şer', bu şekilde mutlak anlamdaki zındık konusunda değil -çünkü bu

anlamdaki zındık zaten müşriklerden olup üzerinde duracağımız üzere ehl-i

zimmetten sayılır- İslami anlamdaki zındık konusunda bu zikredilen kayda itibar

etmişlerdir. [Et-Teftâzânî'nin] bu sözünde, mürted ile zındık arasındaki herkesin ittifak

ettiği başka bir farka işaret vardır. Bu fark, mürtede verilecek cezada itibar olunan

sonradan olma küfrün, üzerinde görüş birliğine varılmış olmasının gerekmemesidir.

Bu yüzden, zındıka verilecek cezada muteber olan gizli küfrün hilafına, bazı mür-

tedler konusunda imamlar arasında anlaşmazlık bulunduğu görülür. Nitekim bu fark,

dehrî ile muattıla verilecek cezada da söz konusudur. Bu hususta el-Mevâkıf

sahibinin görüşüne dönülmüştür. O kâfirlerin durumunu açıklarken diyor ki: "İnsan [iki

türlüdür:] ya Muhammed aleyhisselâm'ın peygamberliğini kabul eder, ya da

Yahudiler, Hıristiyanlar ve diğerleri, yani, Hakim Zerdüşt'ün peygamberliğini

kabullenen Mecûsîler gibi bir kısım peygamberlikleri kabul eder; yahut peygamberliği

hiç kabul etmez. Bu tür olanlar da ya Brahmanlar gibi -ki onlar aynı zamanda deh-

rîdirler- dilediğini yapan bir Kudret Sahibi'nin varlığına inanırlar (...)12

(245) (...) Küfrü gizleme bakımından ortak olan zındık ve münafık arasındaki farka

gelince, zındık, peygamberimizin nübüvvetini kabul eder; oysa münafık böyle değildir.

Bahsi geçtiği üzere (bu), aynı zamanda zındık ile dehrî arasındaki farktır. Dehrî,

zındıkın aksine, olayları irade sahibi bir Yaratıcı'ya isnadı inkâr eder. Hâfizuddîn el-

Kerderî'nin el-Bezzâziyye adıyla meşhur fetva kitabında gösterdiği üzere, aynı

zamanda kâfirler zümresinden olan mülhid ile zındık arasındaki fark ise, zındıkın

Peygamber'in nübüvvetini kabul etmesine karşılık mülhidin etmemesidir. Yine

mülhidin aksine, zındıkın bir Yaratıcı'ya inanması muteber sayılmaktadır. Bu şekilde,

mülhidin bir Yaratıcı'nın varlığına inanmamasına itibar edilmemesi ise, mülhidle

dehrîyi biribirinden ayırır. Daha önce üzerinde durduğum gibi, lügat imamlarından

olması dolayısıyla Sa'leb, mülhid ile dehrîyi birbirinden ayırmaz. Zaten ehl-i şer'in

itibar ettiği bu farkı anlayabilen çok azdır. Küfrün gizlenmesi mülhidde dikkate

alınmaz, muteber değildir ve bu, bilindiği üzere, münafık ile Müslüman ve aynı

zamanda doğru yoldan sapan, güçlü şeriatın sünnetlerinden küfür cihetlerinden ve

sapkınlık yörelerinden birine sapan mürtedi ayırır. (...)13 (246) (...) Özet olarak

mülhid, küfür fırkalarının ceza kapsamı itibariyle en genişi, ciddiyet itibariyle en

koyusu olanıdır ve [küfür konusundaki] hükümlerin de ana kriteridir.

Dehrî konusunda daha önce söylenenler hatırlanacak olursa, dehrînin [küfür fırkaları

içinde] en şiddetlisi olduğundan bahsedilmiş ve Hâfızuddîn el-Kerde-rî'nin sözü

üstünde durulmuştu. Nitekim o Fetâvâ'smdz dehrî için şunu da diyor: "Bilindiği gibi

Peygamber, 'Benim mimberimle kabrim arasında Cennet bahçelerinden bir bahçe

vardır' demişti. Dehrî, bu hadisi duyduğunda 'İşte şurası mimber ve kabir arasıdır.

Burada bahçe görünmüyor' diyen kişidir. İşte o böylece aklının karışması yüzünden

küfre düşmüştür. Artık bundan sonrasını sen düşün".

Böylece, gerek sözlük gerekse şeriat bakımından zındık sözünün ve anlamının

tashihi işini bitirmek, Allah Te'âlâ'nın yardımıyla bize müyesser olmuştur. Şimdi ise

onunla ilgili hükümlerin açıklanmasına başlayalım. Tevfîk Allah'tandır diyelim.

Şunu biliniz ki zındık, ya sapkınlığı propaganda etmesi dolayısıyla açıktan açığa

bilinir, ya da böyle olmaz. Bu ikincisini d-Hidâye sahibi "tecnîs" konusuna ayırdığı

kısımda bahis konusu etmiştir. O, Fakih Ebu'l-Leys'in Uyûnü'l-Mes&il isimli kitabından

naklen "zındıkların hükmü" bölümünde şöyle diyor: "Zenâdıka üç çeşittir: Ya asıl

itibariyle zaten şirk üzerine olduğu için zındıktır; ya Müslümanken zındık olmuştur;

yahut ta zimmî iken zındık olur. Birinci durumda şirki üzerine olduğu gibi bırakılır.

Yani esas olarak bir acemî [Arap kökenli olmayan, yabancı] olduğu için aslen kâfirdir.

İkinci durumda kendisi İslam'a davet edilir; kabul ederse ne âlâ, etmezse katlolunur;

çünkü mürteddir. Üçüncü durumda ise, yine kendi haline bırakılır; çünkü "Küfür tek bir

dindir". [El-Hidâye sahibi] şunu da diyor: "Zındıkın kendi haline bırakılması, acemî

olduğu takdirdedir. Yoksa aslen Arap olan, şirki üzerine bırakılmaz; onun için iki tercih

vardır: Ya İslam, ya kılıç. İkinci durum hakkındaki sözüne gelince, mesele çok açıktır;

İslami zındıkın (247) hüküm iktibariyle mürtedden hiçbir farkı yoktur. Ancak bu

durumda, bu hükmün, zındıkın dini fesada vermek maksadıyla sapkınlık

propagandası yapmamış ve bu suretle tanınmamış olması lazım geldiği konusunda

bir uyarıda bulunmamız gerekir. Birinci durumda ise, sorguya çekilmeden evvel veya

sonra, tevbe etmekten hâlî olmamalı ve gittiği yoldan dönmelidir. İkinci durumda olan

[zındık] katlolunur, başka bir yolu yoktur. Fakih Ebu'1-Leys, yakalanmadan önce

tevbe ettiği takdirde sâhir'in [sihir, büyü yapan] tevbesinin kabul olunacağını ve

katledilmeyeceğim, yakalandıktan sonra ise tevbesinin kabul edilmeyeceğini söyler

ki, propagandacılıkla tanınan zındık da böyledir.

İmam Kadıhan Fahruddîn, "Fetva bu söz üzerinedir" der. "Bu söz üzerinedir"

demesinin sebebi, Hâfızuddîn el-Kerderî'nin Fetâvâ'smda zikrettiği bir başka görüşün

bulunmasıdır, ki o şunu diyor: "Sihirden tevbe etmesi istenmez, (doğrudan doğruya)

öldürülür; zındık ise, İkinci İmam'a yani Ebû Yusuf a göre istitâbe-ye tâbi kılınır".

Burada istitâbeden maksat ondan tevbe etmesinin istenmesidir. Bu ise zaten [o

tevbenin] kabul edileceğinin bir delilidir. Bu kabulden murat, tevbe edenin

salıverilmesine dair kazai kabuldür, yoksa o tevbenin Allah Teâlâ yanında kabul

edileceği anlamına gelmez; zira bu, bizim bilebileceğimiz bir konu değildir.