Fe’llarning zamon shakllari. Fe’l asosida ifodalangan harakat holatning uch zamondan birida sodir bo’lishini
bildiruvchi shakllar zamon shakllari sanaladi. Fe’l ucta zamon shakllariga ega:
o’tgan zam
on, hozirgi
zamon, kelasi zamon.
O’tgan zamon shakllari . O’tgan zamon shaklalri harakat va holatning gap
aytilayotgan vaqtdan oldin bo’lganini bildiradi. Bu zamon shakllari fe’l asoslariga
-di, -(i)b, -gan (-kan,-
qan) qo’shimchalarini va ulardan
so’ng shaxs
-son
qo’shimchalarini qo’shish bilan hosil qilinadi.
-
di qo’shimchasi bilan yasalgan o’tgan zamon shakli so’zlovchining bevosita o’zi
ko’rgan harakat va
holatni bildiradi. Bu qo’shimchadan so’ng shaxs
-son
qo’shimchasining
-m, -k (qoldim, qoldik), -ng, -
ngiz (qolding, qoldingiz) shakllari
qo’llaniladi.
-
(i)b qo’shimchasi harakat va holatning so’zlovchi tomonidan eshitib bilganini
ifodalaydi va
qo’shimchadan so’ng shaxs
-son
qo’shimchasining
-man, -miz, -san, -siz, -di(-
lar) shakllari qo’shiladi.
-
gan qo’shimchasi bilan yasalgan o’tgan zamon shakli harakat va holatning
ilgariroq bajarilganini
bildiradi va bu qo’shimchadan so’ng shaxs
-son
qo’shimchasining
-man, -miz; -san, -siz shakllari
qo’shiladi.
O’tgan zamon shakllarida to’liqsiz fe’lning ishlatilishi. Edi, emish, ekan
fe’llari to’liqsiz fe’llar
sanaladi. Bu fe’llar yetakchi fe’lning zamon shakllaridan
so’ng keladi, shaxs
-
son qo’shimchalari to’liqsiz
fe’lga qo’shiladi: kelgan ekansan
(eding, emishsan), kelayotgan ekansan (eding, emishsan). Edi,
emish, ekan
to’liqsiz fe’llari
-di, -mish, -
kan shaklida ham qo’llaniladi. Masalan: borgandi,
borganmish,
kelarkan.
