O`zbek tili morfologiyea so`z tarkibi

O`ZBEK TILI MORFOLOGIYEA 
- son-sana, o`yin-o`yna, ot-ata, yosh-yasha kadi so`zlarda otdan fe`l yasovchi
qo`shimcha.
- qah-qah 
–
qahqaha so`zida taqliddan ot yasovchi qo`shimcha.
- Qiyin 
–
qiyna so`zida sifatdan fe`l yasovchi qo`shimcha.
- ko`tar 
–
ko`tara so`zida fe‘ldan sifat yasovchi qo`shimcha. 
- Pir-pir
–
pirpira, g`uldur-g`uldur - g`uldura so`zlarida taqliddan fe`l yasovchi 
qo`shimcha.
Eslatma! 
–
y omonim:
-
Ikkita fe‘lni bir
-biriga bog`lasa ravishdosh: o`qiy olmoq, sanay olmoq.
-
Fe‘lga qo‗shilib undan so`ng –
man, -san, -di, -miz, -siz shaxs-son qo`shimchalari kelsa 
kelasi zamon qo`shimcha: o`qiydi, sanaydi.
- Qora-qoray so`zida sifatdan fe`l yasovchi qo`shimcha.
-
Fe‘lga qo`shilib undan so`ng hech qanday qo`shimch
a kelmasa birinchi shaxs buyruq-
istak mayli qo`shimchasi: o`qi 
–
o`qiy, sana- sanay.
Eslatma! 
–
b, -ib omonim.
-
Ikkita fe‘lning o`rtasida kelsa ravishdosh qo`shimchasi: olib kelmoq, o‘qib chiqmoq. 
-
Fe‘lga qo`shilib undan so`ng –
man, -san, -di, -miz, -siz shaxs-son qo`shimchalari kelsa 
o`tgan zamon qo`shimchasi: kel- 
kelibsiz, o‘qi
- 
o‘qibsiz. 
Eslatma!- 
la fe‘lga qo`shilsa lug`aviy shakl yasovchi: quvla, savala, cho‘qila, ishqala, irg’ishla. 
Qolgan barcha hollarda so‘z yasovchi qo`shimch
a: gulla, sizla, egovla.
Eslatma! -lik omonim:
- lik qo`shimchasi 
–
moq qo`shimchasidan keyin kelsa fe`lning kuchli 
–
kuchsizligi (lug`aviy 
shakl yasovchi) qo`shimchasi: o`qimoqlik, aytmoqlik.
- lik yaxshilik, do`stlik so`zlarida ot yasovchi; qishlik(kiyim), kuzlik so`zlarida esa sifat 
yasovchi (so`z yasovchi qo`shimcha) qo`shimcha.
Eslatma! 
–
i omonim.
- Tin- 
tini, to‘z
- 
to‘zi so`zlarida fe‘lning kuchli
- kuchsizligi qo`shimchasi.
- Kitob- kitobi, uy- uyi, qishloq 
–
qishlog’i so`zlarida III sh
axs egalik qo`shimchasi.
- Boy- boyi, tinch- 
tinchi so`zlarida fe‘l yasovchi qo`shimcha. 
- Qishloq- qishloqi, qozoq-qozoqi, jannat-jannati so`zida otdan sifat yasovchi
qo`shimcha.
Eslatma! 
–
ay omonim:
-
Fe‘l asosiga qo‘shilsa birinchi shaxs
-
buyruq istak mayli qo‘shimchasi Kel –
kelay, yoz 
–
yozay, bil 
–
bilay.
- Past 
–
pastay, sust 
–
susay, keng 
–
kengay, ulug’ –
ulg’ay so‘zlarida sifatdan fe‘l 
yasovchi.
-
Ko’p –
ko’pay, oz –
ozay, kam 
–
kamay so‘zlarida ravishdan fe‘l yasaydi. 
- Kuch 
–
kuchay so‘zida otdan fe‘l yasovchi. 
Eslatma! -ng, -ing, ngiz, -ingiz omonim:
-
To‘g‘ridan to‘g‘ri fe‘lga qo‘shilsa, II shaxs buyruq
-
istak mayli qo‘shimchasi. O’qi –
o’qing, bor 
–
boring, yoz 
–
yozingiz, qara-qarangiz.
- Agar ng, -ing, ngiz, -
ingiz ot yoki otlashgan so‘zlarga so‘zlarga qo‘shilsa II shaxs egalik 
qo‘shimchasi. Kitob –
kitobing, bola 
–
bolang, o’g’il –
o’g’lingiz, ko’pingiz, kelganlaringiz. 
- -ng, -
ngiz qo‘shimchasi –di zamon qo‘shimchasi va –
sa shart maylidan keyin kelsa II shaxs 
shaxs-
son qo‘shimchasi. Yozding, kelsang, kelsangiz. 
Eslatma! -sa omonim:
- Suv 
–
suvsa faqat shu so‘z tarkibida otdan fe‘l yasovchi. Qolgan barcha holatlarda shart 
mayli qo‘shimchasi. (sintaktik shakl yasovchi).
Eslatma! -di omonim qo`shimcha:
- -
di fe‘lga qo‘shilib, undan so‘ng –
m, -ng, -k,-ngiz shaxs-
son qo‘shilsa, 
-
di o‘tgan 
zamon qo‘shimchasi . Sot –
sot-di-k, bor-di-m.
- Agar 
–di qo‘shimchasi –
a, -y, -b, -
ib zamon qo‘shimchalaridan so‘ng qo‘shilsa di 
III shaxs shaxs-
son qo‘shimchasi hisoblanadi. Sot
-a-di, qara-y-di, bor-ib-di, kel-a di.

---