O`zbek tili morfologiyea so`z tarkibi

O`ZBEK TILI MORFOLOGIYEA 
-dosh: otdan 
–
sinfdosh;
-do`z: otdan 
–
etikdo‘z;
-zor: otdan 
–
gulzor;
-loq: otdan 
–
o‘tloq; 
-m//-im//-
um: fe‘
ldan
–
to‘plam, qo‘nim, tuzum, taqliddan –
qultum;
-
ma: fe‘ldan –
surma, tortma;
-mak//-
moq: fe‘ldan –
yemak, chaqmoq;
-
mish: fe‘ldan –
o‘tmish, qilmish;
-noma: otdan 
–
taklifnoma;
-navis: otdan 
–
tarixnavis;
-
on: fe‘ldan –
qiron, to‘zon;
-os: taqliddan
–
uvvos, chuvvos;
-ot//-at: sifatdan -
ma‘lumot, majburiyat;
-paz: otdan
–
oshpaz;
-soz: otdan
–
kemasoz;
-furush: otdan
–
baliqfurush,
-xon: otdan
–
kitobxon;
-xona: otdan
–
darsxona;
-xo`r: otdan
–
merosxo‘r;
-ch//-j//-
inch: fe‘ldan –
yupanch, ilinj, sevinch,;
-
cha: fe‘ldan –
tushuncha, sifatdan
–
qizilcha, olacha, otdan
–
qalamcha (ko
‘chat);
-chak//-
choq: fe‘ldan –
belanchak, taqinchoq;
-chi: otdan
–
ishchi, sifatdan
–
qiziqchi, fe‘ldan –
suyunchi, undovdan
–
haybarakallachi;
-chilik: otdan
–
dehqonchilik, sifatdan
–
pishiqchilik, ravishdan
–
ozchilik;
-
chiq: fe‘ldan
- suyanchiq; -shunos: otdan
–
tilshunos;
-q//-
oq: fe‘ldan –
taroq, o‘roq;
-ham: otdan
–
hamyurt;
-
ich: fe‘ldan –
cho‘mich, bog‘ich,
-
ik: fe‘ldan –
ko‘rik, teshik(ot,sifat), kekirik, ravishdan –
ko‘pik;
-ildoq: taqliddan 
–
hiqildoq, chirildoq;
-
imlik: fe‘ldan o‘simlik, ichimlik;
-
in: fe‘ldan –
yig‘in;
-indi//-undi
–
chiqindi, yuvundi;
-iston: otdan: guliston,
-
it: fe‘ldan –
chiqit;
-
ish: fe‘ldan –
qarg‘ish;
-iq, -
uq: fe‘ldan chaqiriq, buyruq;
-
k: fe‘ldan 
- 
ko‘rk, elak, tilak;
-kash: otdan 
–
aravakash;
-kilik//-
gilik: fe‘ldan –ichkilik, ko‘rgilik;
-kor: otdan 
–
ganchkor:
-kov: otdan 
–
go‘rkov; 
-lik//-liq: otdan 
–
bolalik. boshliq, sifatdan 
–
yaxshilik, sondan 
–
birlik.
SIFAT YASOVCHI QO`SHIMCHALAR:
-
a: fe‘ldan –
to‘la, ko‘tara (savdo);
-avon: sifatdan 
–
zo‘ravon;
-aki: otdan 
–
og‘zaki; sifatdan –
xomaki; taqliddan 
–
shartaki;
-al: otdan 
–
patriarxal, regional;
-aro: otdan 
–
xalqaro; olmoshdan 
–
o‘zaro;
-
ag`on: fe‘ldan –
bilag‘on;
-ba//-bo; otdan 
–
basavlat, boadab;
-be: otdan 
–
beg‘ubor;
-bin: sifatdan 
–
kaltabin;

---

O`ZBEK TILI MORFOLOGIYEA 
-boz: otdan 
–
va‘daboz;
-bon: otdan 
–
mehribon,
-bop: otdan 
–
ommabop; olmoshdan 
–
hammabop; -vor: sifatdan 
–
ulug‘vor;
-
vuch: fe‘ldan –
iskovuch (iskovuch it)
-gi//-ki//-qi: otdan 
–
kuzgi, ichki, tashqi; ravishdan 
–
avvalgi, keyingi, kechki;
-gir//-kir//-qir//g`ir//-
qur: fe‘ldan –
sezgir, keskir, topqir, olg‘ir, uchqur; 
-gin//-gun: otdan 
–
g‘amgin, gulgun; 
-go`y: otdan 
–
xushomadgo‘y;
-
diq: fe‘ldan –
tashlandiq; -don: otdan 
–
bilimdon;
-dor: otdan 
–
aybdor;
-dosh: otdan 
–
ohangdosh;
-i: otdan 
–
qozoqi(it), jannati;
-iv: otdan 
–
obyektiv;
-iy// -viy: otdan 
–
ilmiy, moliyaviy,
-
imli: fe‘ldan –
to‘yimli;
-
in: fe‘ldan –
to‘kin, otdan –
erkin,
-
inki: fe‘ldan –
ko‘tarinki;
-
inch: fe‘ldan –
shoshilinch;
-k//-
q : fe‘ldan
–
chirik, quruq;
-ik //iq//-
uq: fe‘ldan –
egik, yopiq, buzuq;
-kash: otdan 
–
zaxmatkash;
-kin//-
qin//g`in//g`un//kun: fe‘ldan –
jo‘shqin, so‘lg‘in, turg‘un, tushkun,
-li: otdan 
–
aqlli, modaldan 
–
kerakli,
-lik: otdan 
–
yozlik;
-lom: sifatdan 
–
sog‘lom;
-
m: fe‘ldan qaram;
-
ma: fe‘ldan –
qaynatma(qaynatma sho‘rva), ko‘chma,
-mand: otdan 
–
ayolmand;
-
mon: fe‘ldan –
bilarmon, -
msiq//imsiq: fe‘ldan –
qaramsiq, achimsiq;
-namo: otdan 
–
darveshnamo, sifatdan 
–
tentaknamo;
-gar: otdan 
–
sitamgar,
-kor: otdan 
–
zulmkor;
-no: otdan 
–
noinsof; sifatdan 
–
noma‘lum;
-
ndi: fe‘ldan –
asrandi;
-omuz: otdan 
–
kinoyanomuz;
-os: taqliddan 
–
sharros;
-
oq: fe‘ldan –
qo‘rqoq;
-parast: otdan 
–
mansabparast;
-parvar: otdan 
–
adolatparvar;
-rli//-
arli: fe‘ldan –
arzirli, qiziqarli;
-saro: motamsaro;
-ser: otdan 
–
serhosil;
-siz: otdan 
–
o‘rinsiz;
-simon: otdan 
–
naysimon;
-xo`r: sifatdan 
–
tekinxo‘
r; otdan 
–
poraxo‘r;
-xush: otdan 
–
xushfe‘l;
-
ch: fe‘ldan –
tinch;
-cha: otdan 
–
o‘zbekcha;
-chak//-choq//-
chik: fe‘ldan –
kuyunchak, tortinchoq, erinchoq;
-
chan: fe‘lning harakat nomi shaklidan –
o‘suvchan;
-chi: otdan 
–
ayirmachi, sifatdan 
–
a‘lochi;
-chil: otdan 
–
dardchil, ravishdan 
–
kamchil,
-shumul: otdan 
–
olamshumul;
-
qi: fe‘ldan –
vaysaqi, sayroqi;
-
oq: fe‘ldan –
qo‘rqoq;

---

O`ZBEK TILI MORFOLOGIYEA 
-ham: otdan 
–
hamfikr.
RAVISH YASOVCHI QO`SHIMCHALAR:
-an: otdan 
–
fikran, sifatdan 
–
qat‘iyan, mo
daldan 
–
majburan;
-bar: otdan 
–
barvaqt;
-be: otdan 
–
bevosita,
-dek//-day: otdan 
–
yashinday, sifatdan 
–
avvalgiday;
-iga//-siga: otdan 
–
nomiga, sifatdan 
–
baravariga 
-lab: otdan 
–
haftalab, sifatdan 
–
yaxshilab, sondan 
–
bittalab, ravishdan 
–
ko‘plab;
-lay//-layin: sifatdan: tiriklayin, olmoshdan 
–
butunlay;
-larcha: otdan 
–
do‘stlarcha, sifatdan –
mardlarcha;
-ligicha: sifatdan 
–
xomligicha;
-namo: otdan 
–
xazilnamo, sifatdan 
–
oliftanamo; fe‘lning sifatdosh shaklidan –
uyalgannamo;
-n//-in: otdan 
–
yozin, sifatdan 
–
ochin-
to‘qin, ravishdan –
kechin;
-ona: otdan 
–
do‘stona, sifatdan –
kamtarona;
-siz: otdan 
–
navbatsiz, fe‘lning harakat nomi 
shaklidan 
–
to‘xtovsiz;
-simon: otdan 
–
hazilsimon, siftadan 
–
xafasimon, fe‘lning sifatdosh shaklidan –
erkalangansimon;
-cha: otdan 
–
yaxshilikcha, garduncha (qancha? Gardun-osmon), sifatdan 
–
yangicha,
olmoshdan 
–
sizcha, fe‘lning sifatdosh s
haklidan 
–
istagancha, ravishdan 
–
hozircha,
modaldan 
–
keragicha;
-chasiga: otdan 
–
erkakchasiga, sifatdan 
–
eskichasiga, ochiqchasiga;
-chang: otdan 
–
mahsichang, ko‘ylakchang.
FE`L YASOVCHI QO`SHIMCHALAR
-ir Otdan 
–
gapir
-lash Sondan 
–
birlash
-an Otdan 
–
kuchan
-la Olmoshdan 
–
sizla, senla
-lash Otdan 
–
ko‘maklash
-si Olmoshdan 
–
mensi
-sit Otdan 
–
aybsit
-sira Olmoshdan 
–
sensira
-qar(-g`ar) Otdan 
–
boshqar, jamg‘ar
-ik Ravishdan 
–
kechik
-a Sifatdan 
–
bo‘sha, qiyna
-ay Ravishdan 
–
ko‘pay, kamay 
-i Sifatdan 
–
tinchi, boyi
-lash Ravishdan 
–
tezlash
-ay(-y) Sifatdan 
–
pasay, susay
-sit Ravishdan 
–
kamsit
-la Sifatdan 
–
tekisla, tikla
-chi Ravishdan 
–ko‘pchi 
-lan Sifatdan 
–
achchiqlan
-la Modaldan 
–
yo‘qla 
-lash Sifatdan 
–
yiriklash
-ot Modaldan 
–
yo‘qot 
-lat Sifatdan 
–
qoyillat
-a Taqliddan 
–
guldura, shildira
-lashtir Sifatdan 
–
soxtalashtir
-illa Taqliddan 
–
dirilla, lovulla
-r//-ar Sifatdan 
–
Qisqar, oqa
r,ko‘kar
-ira Taqliddan 
–
yarqira
-si Sifatdan 
–
garangsi

---

O`ZBEK TILI MORFOLOGIYEA 
-la Taqliddan 
–
gumburla
-sira Sifatdan 
–
begonasira
-ra Taqliddan 
–
ho‘ngra 
-t//-it Sifatdan 
–
to‘lat, berkit
-shi Taqliddan 
–
g‘ingshi 
-iq Sifatdan 
–
namiq, dimiq
-ik Sondan 
–
birik
-lan Sondan 
–
ikkilan
Omonim qo’shimchalar (qo’shimchalarni farqlash): 
Eslatma! 
–
xon, - voy omonim qo`shimcha hisoblanadi:
- Agar kishi ismiga qo`shilsa erkalash-
lug‗aviy shakl yasovchi: Bo`rivoy; 
- Agar narsa otlariga qo`shilsa ot yasovchi qo`shimcha hisoblanadi: kitobxon, novvoy.
Eslatma! 
–
cha omonim.
- cha qo`shilgan so`z kim? nima? So`rog`ini olsa lug`aviy shakl yasovchi hisoblanadi: bolacha 
(kim?), kitobcha (nima?);
-cha qo`shilgan so`z qanday? So`rog`ini olsa ravish yasovchi qo`shimcha hisoblanadi: 
yangicha, eskicha.
-
cha qo‘shilgan fe‘l nima? so‘rg‘iga javob bo‘lsa fe‘l yasovchi hisoblanadi: tu
shun-
tushuncha.
Eslatma! 
–
chak, - choq omonim.
-
Kelinchak, qo‗zichoq, toychoq kabi so‗zlarda kichraytirish lug‘aviy shakl yasovchi 
- Belanchak, o`yinchoq so`zlarida ot yasovchi;
- Kuyunchak, erinchoq, maqtanchoq so`zlarida qanday? So`rog`ini oladi va sifat yasovchi.
Eslatma! 
–
lab, - larcha omonim.
- Agar songa qo`shilsa lug`aviy shakl yasovchi. Agar sondan boshqa so`z turkumiga Qo`shilsa 
ravish yasovchi qo`shimcha: yillab, soatlab, mardlarcha, bolalarcha;
- - lab ravish yasovchisi qachon? So`rog`ini oladi. M-n: Ertalab keldi;
- -larcha ravish yasovchisi qanday? So`rog`ini oladi. M-n: Bolalarcha yig`ladi.
Eslatma! 
–
ish omonim.
- Agar sifatga qo`shilsa sifatning daraja (lug`aviy shakl yasovchi) qo`shimchasi: Sarg`ish, 
qizg`ish;
- 
Agar fe‘lga qo`shilib nima? So`rog`ini olsa harakat nomi (lug`aviy shakl yasovchi), nima 
qildi? So`rog`ini olsa birgalik nisbat (lug`aviy shakl yasovchi) qo`shimchasi: bilish(harakat
nomi), yozishdi(birgalik nisbat).
Eslatma! To`l-
to`lish fe‘lida –
ish fe‘lning kuchli
-kuchsizligi qo`shimchasi.
Eslatma! 
–
gina, - kina, - qina omonim.
- Agar sifatga qo`shilsa sifat darajasini hosil qiluvchi qo`shimchasi: yaxshigina, ochiqqina;
- Agar otga egalik, kelishik, ko`plikdan oldin qo`shilsa otga xos erkalash
Qo`shimchasi, keyin qo`shilsa ayiruv-chegaralov yuklamasi.
onaginam - onamgina
bolaginalar - bolalargina
qo‘shliginalar
-
qo‘shnilargina 
Eslatma! 
–
gina, - kina, - qina yuklama bo`lganda faqat so`zi bilan almasha oladi.
M-
n: Bolamgina yig‘ladi
-
Faqat bolam yig‘ladi.
Eslatma! 
–
ma omonim qo`shimcha.
-
Agar fe‘lga qo`shilib nima qildi? So`rog`ini olsa bo`lishsizlik (lug`aviy shakl 
yasovch
i). Ko’p qaynatma, borma, kelma;
-
Agar fe‘lga qo`shilib nima? So`rog`ini olsa ot yasovchi: Damlama ichdim (nima? 
Ot);
-
Agar qanday so‘rog‘ini olsa sifat yasovchi qo`shimcha. M
-
n: qaynatma sho‘rva 
(qanday? sifat).
Eslatma! 
–
in omonim.
-
Fe‘lga qo`shilib nima qildi? So`rog`ini olsa nisbat qo`shimchasi: yuv –
yuvin, kiy 
–
kiyin;

---